YÜN LİFİNDE MUKAVEMET

Mukavemet; elyafın bir ucu sabit, diğer ucu hareketli çekme kuvvetine tabi tutulduğunda kopma noktasına kadar gösterdiği dirençtir. Mukavemet birimi gramdır. İpliği oluşturan liflerden istenilen özelliklerden biri de mukavemettir.

Kaliteli iplik için liflerin elastikiyet ve mukavemet değerleri önemlidir.

Bunun için kullanılacak elyafın elastikiyeti ve mukavemetinin iplik yapılmadan önce tespit edilmesi gerekir.

Yün Liflerinde Mukavemet Tayini

Yün lifi ıslanınca mukavemeti düşer, uzama kabiliyeti artar. Islanan lifler %10–25 arasında bir mukavemet kaybına uğramaktadırlar. Yün lifinin mukavemet tespiti, tek lif veya demet hâlindeyken tespit edilebilir. Bu maksatla değişik cihazlar kullanılır.

Tek Lifte Mukavemet Tayini Yapma

Bu yöntem, liflerin tek tek mukavemetlerinin ölçülmesi metodudur. Tek liflerin mukavemetlerini ölçmek için Polkeit, Deforden ve Schopper cihazları kullanılır. Yün elyafı için en çok kullanılan Schopper mukavemet ölçme cihazıdır.

Schopper cihazı ile tek lif mukav emet tespiti

Schopper cihazında lifler 20 saniyede kopacak şekilde ayarlanmaktadır. Bu cihazın çalışması hidrolik bir tertibatla sağlanır. Cihazın ön kısmında iki gösterge çizelgesi vardır. Üstteki gösterge çizelgesi lifin mukavemetini, alttaki ise % uzamayı tayin edebilecek şekilde düzenlenmiştir.

Mukavemeti ölçülecek lifler, cihazın çenelerine takıldıktan sonra hareket kolu (0) noktasından başlanarak harekete geçirilir. Bu şekilde life gittikçe artan bir kuvvet uygulanmış olur. Buna karşı koymak isteyen lif bir yerden kopar, bu kopma anında hareket kendiliğinden durur ve gösterge sabit kalır.

Gösterge yardımıyla bu cihazın üst gösterge çizelgesinde okunan değer, aşağıdaki formüle uygulandığı zaman lifin gram olarak kopma mukavemeti hesaplanmış olur.

Kopma mukavemeti= (S) değer x ağırlık / 100

Eğer bu denemelerde çeneler arasına takılan lifin kıvrımlarından iyice kurtulması ve yeterli derecede gerdirilmesi için ayrıca bir ağırlığın eklenmesi gerekiyorsa yukarıdaki formülle elde edilen sonuca ayrıca ağırlık miktarının eklenmesi gerekir. O zaman formül,

Kopma mukavemeti=[ (S) değer x ağırlık / 100]+g olur.

Yün %10–30 uzar. Yünün yaylanma yeteneği iyi olduğunda mamulün buruşmaya ve ezilmeye dayanıklılığı yüksek olur. Kısa yün elyafının yaylanma yeteneği daha yüksektir.

WIRA cihazı ile tek lif mukavemet tespiti

Bu yöntemde amaç bir adet lifin mukavemetini bulmaktır. 15 adet yün elyafı alınarak ayrı ayrı hesaplanır.

WIRA cihazı ile tek lif mukavemet tespiti Bu yöntemde amaç bir adet lifin mukavemetini bulmaktır. 15 adet yün elyafı alınarak ayrı ayrı hesaplanır.

Seçilmiş tek lif, uçlarından tutulup WIRA mukavemet ölçme cihazında bulunan çeneler arasına yerleştirilerek gergin şekilde sabitlenir. Hareketli çene ileri doğru hareket ederek lifleri koparır. Bu sırada lif, iki çene arasında bir gerilime maruz kaldığından kopma eğilimi gösterir. Lifi koparmaya yetecek olan kuvvet ve lifin koparken uzama miktarı esas alınarak değerlendirme yapılır.

Kopma anındaki mukavemet değeri cihazın sol üst köşesinden okunur. Okunan her değer yazılır ve bulunan tüm değerler toplanarak 15’e bölünür. Çıkan sonuç lif mukavemeti değeri olarak rapor edilir.

Küme Hâlinde Liflerde Kopma Uzunluk Tayini Yapma

Tek liflerin mukavemet saptamaları çok zaman alıcı ve yorucudur. Çünkü tek veya birkaç lifin mukavemet denemesini yapmak yeterli değildir. Doğru bir sonuç elde etmek için daha çok sayıda lifin mukavemetleri bu şekilde tespit edilmeli ve sonunda bunların ortalama mukavemetleri hesaplanmalıdır.

Stelometre cihazı ile demet hâlindeki liflerin mukavemet tespiti

Demet hâlindeki liflerin mukavemetini ölçmeden önce, yün numunelerinden partiyi temsil edebilecek birkaç tutam lif alınır. Seçilen lif demetleri önce elle açılır ve taranarak belli uzunluktan daha kısa olanları ayrılır, aynı zamanda lifler birbirine paralel duruma getirilir.

Numunedeki liflerin ortalama uzunlukları göz önüne alınarak numune, 25–50 veya 75 mm uzunlukta demetler şeklinde kesilir. Hassas terazilerde tartılarak 25 mm’lik uzunluk için 30 mg, 50 mm’lik uzunluk için 60 mg, 75 mm’lik uzunluk için 90 mg lif tartılır. Ancak bu demetler için %10 eksik veya fazla tolerans kabul edilebilir.

Lif demetinin her biri 5’er mm’lik aralıkla, 5’lik gruplar hâlinde alt ve üst uçlardan şeritler yapıştırılır. Daha sonra demetleri birbirine bağlayan yapıştırıcı bantlar kesilerek demetler ayrılır. Mukavemet bu şekilde hazırlanmış bulunan örnekler koparılmak suretiyle ölçülür.

Cihazın çeneleri arasına sıkıştırılmış olan numuneye uygulanan kuvvetin demetin kopmasını sağladığı anda göstergede okunan rakam o numuneye ait ağırlığın yanına kaydedilir.

Kopma denemeleri bittiğinde her demetin kopması anında okunan değer kendi ağırlığına bölünerek kopma mukavemeti hesaplanmış olur.

Presley cihazı ile demet hâlindeki liflerin mukavemet tespiti

Öncelikle tahminî 5-10 mg kadar elyaf alınarak elle veya tarakla düzgünleştirilip paralel hâle getirilir. Geriye 2,3 mg elyaf kalır, paralel hâldeki elyaf presley kıskacına yerleştirilir ve sıkıştırılır.

Her iki taraftan sarkan elyaflar kesilir. Kıskaç presley mukavemet cihazına yerleştirilir ve su terazisi yardımı ile cihazın denge ayarı yapılır.

Kızak üzerindeki gezici ağırlığa hareket verilir. Hareket verilirken cihaz son derece dengeli tutulmalı, deneyin sağlığı için ve elyaflara zarar gelmemesi için dikkatli olunmalıdır.

Ağırlık, kızak üzerinde belli bir noktaya geldiğinde elyaflar kopar ve hareket durur. Kızak üzerindeki ağırlığın işaret ettiği değer, o elyaf grubunun kopma yükünü gösterir. Başarılı bir deneyde tam bir kopuş sağlanır. Daha sonra hassas terazide elyaf grubu tartılır.

Deney sayısı arttıkça elde edilen sonuçlar gerçek mukavemet değerini daha iyi bir şekilde ortaya koyar. Presley cihazının skalasında okunan kopma yükü değeri libre olarak okunur. Deneyde 10–20 lb arası dışındaki değerler dikkate alınmaz.

Kopma anında cihazın göstergesinde işaretlenen değer okunur ve daha önce bu demete ait ağırlığın yanına kaydedilir. Test tekrarı sona erince her demetin kopmasına ait değer kendi ağırlığına bölünmek suretiyle kopma mukavemeti hesaplanmış olur.

Presley cihazıyla mukavemet tespit etmek için öncelikle presley index (P:I) değeri aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır.

Kopma anındaki yükler ve elyaf gruplarının ağırlıklarının ortalamaları alınarak presley index değeri bulunur. Bu, +-0,5 civarındadır.

Daha sonra presley mukavemeti (P.M) şu formül yardımıyla hesaplanır:

P.M =(10,81 x P.I)- 0,12

Bu formül sonucunda 1000 / inç² olarak presley mukavemeti bulunmuş olur. Elde edilen pressley mukavemeti değerlerinden aşağıdaki yorumlar çıkarılabilir.

• 92’den yüksek; numune çok çok sağlam
• 87–92 arası; numune çok sağlam
• 81–86 arası; numune sağlam
• 75-80 arası; numune orta sağlamlıkta
• 70-74 arası; numune oldukça sağlam
• 70’den düşük; numune zayıftır.