Yün/Polyamid karışımı 80/20 oranlarında veya çoğu zaman polyamid kısmı %5–15 arasında değişmektedir. Ancak % oranlar mamulün kullanılacak yerine, maliyet fiyatına ve müşteri isteğine göre değişikler göstermektedir. Bu karışımlar sonucunda oluşan mamullerden bazı avantajlar sağlarız. Bu avantajlar: Karışımın kopma dayanımı %100 yüne göre artar.
Esnekliği ve yıpranma dayanımı artar (Pantolonluk kumaş ve halı yapılır.). Karışım %100 yüne oranla çok daha kolay kurur. Her iki lif aynı sınıf boyar maddelerle boyanabilmektedir. Ancak başlamadan bir ön yıkama yapmak gerekmektedir. Yün ve polyamid lifleri, makro moleküllerinde bulunan amit bağları ile yapı olarak birbirine benzemektedir. Bu benzerlikle her iki lif de peptit bağı üzerinden boyar maddeye bağlanır. Aralarındaki farklılık ise polyamid liflerinde, amino grup ve karboksil grubunun sadece makro molekülünün ucunda bulunurken yünde ise uç kısımların dışında da amino grup ve karboksil grupları vardır. Bu nedenle yünde daha fazla sıvı emer.
Boyar madde alma özelliği açısından her iki lif karşılaştırılacak olursa yüne bağlanan anyonik boyar madde miktarı pH 1-3’e kadar artarken polyamidde pH 5’e kadar artış görülür. Bu farklılık polyamidin serbest amino grubu sayısının daha az olması ile ilgilidir. Her iki lifin boyar madde alma yeteneği farklı olduğundan aynı ton ve derinlikte boyama için boyar madde seçimine dikkat edilmelidir. Yün/polyamid karışımı liflerinin her ikisini de ton ve derinlikte boyamak için aşağıdaki hususlara dikkat edilebilir. Koyu renk tonlarında çalışılıyorsa yünün boyar madde alımını frenleyici anyonik ürünler, açık tonlarda ise polyamidi rezerve edici ürünler kullanılmalıdır. Genelde pH 3-7 aralığında boyanmalıdır.
Genellikle orta renk tonları tercih edilebilir. Seçilecek boyar madde cinsine dikkat edilmelidir. 1/1 metal kompleks boyar maddelerle ton in ton eldesi asit boyar maddelerinden daha kolay bir şekilde sağlanır. Her iki lifin farklı boyar madde alma özellikleri nedeni ile aynı banyoda farklı boya efektleri elde edilebilir. Boyar maddeler farklı iki veya üç sülfonat grubu içerdiği zaman polyamid lifinde yeteri kadar amino grubu olmadığından yüne nazaran daha az boyar madde bağlanacaktır. Böylelikle polyamid yüne göre daha açık kalarak renk efekti olacaktır. Yün/polyamid karışımlarının boyanmasında polyamide zarar vermemesi için sülfürik asit kullanılmaz. Sülfürik asit yerine daha zayıf asit olan formik asit kullanılır. Polyamid doygunluk değeri (asit boyar maddelerinin polyamid üzerindeki doyurma derecesi) yüne oranla çok düşüktür. Bu nedenle karışımda aynı rengi elde edebilme şansı oldukça kısıtlıdır. Ayrıca karışımdaki polyamid türü de boyar madde alımını etkiler.
Yün/Polyamid Karışım Materyalleri Boyayan Boyar Madde Çeşitleri
Yün/polyamid karışımı liflerin ikisi de aynı boyar maddelerle; asit boyar madde, metal kompleks boyar madde, krom boyar maddelerin biri ile tercihen boyanabilmektedir.
Boyama Yöntemleri
Yün/polyamid karışımı liflerinin boyanması çektirme yönteme göre boyanmaktadır. Karışım lifler tek banyo-tek adım metoduna göre boyanmaktadır.
Yün/Polyamid Karışımı Liflerin Asit Boyar Maddesi ile Boyanması
Polyamid, asit boyar maddeleri ile boyandığında boyar maddeyi hızla çeker fakat doygunluğa çabuk ulaşır. Boyamaya devam ettirildiğinde yün boyar maddeyi almaya devam eder ve yün lifinin rengi koyulaşır. Polyamid ve yünün bu özellikleri nedeni ile; Açık renklerde polyamid koyu renge, Koyu renklerde ise yün daha koyu renge boyanır. Orta şiddetteki (% 2) boyamalarda ise eşit koyuluklarda boyamalar elde edilir. Koyu renk boyama yaparken polyamide nazaran yünün daha koyu renge boyanması sorununu ortadan kaldırmak için yünün yapısından dolayı boyar madde almasını yavaşlatacak bir anyon aktif madde olan tensid kullanılır. Aynı zamanda; açık renklerdeki polyamidin koyu renge boyanması sorununu ortadan kaldırmak için polyamidi rezerve eden koruyan yardımcı maddeler kullanılır. Asidik ortamda, sodyum sülfat polyamidin çekimini yavaşlatır. Yün/polyamid karışımı liflerinin boyama işleminden önce ön yıkama yapılmalıdır.
Boyamada kullanılan kimyasal maddeler ve görevleri:
- Sabun: Lifin ıslanma gücünü artırmak için kullanılmaktadır.
- pH ayarlayıcı: Banyodaki pH’ın istenilen düzeyde olmasına yardımcı olur.
- Köpük kesici: Banyoda oluşabilecek köpüklerin oluşmasını önler.
- Glauber tuzu: Asetik banyoda polyamidin boya alımını azaltır.
- Asetik asit: Ortamını asidik duruma getirir.
- Egalize maddesi: Boyamanın düzgün olması için kullanılan maddedir.
- Yün koruyucu madde: Yünün işlem sırasında ısıdan ve mekanik hareketlerden zarar görmesini önler.
- Kırık önleyici: Kumaşın makineye halat formunda verilmesinden dolayı sonradan giderilemeyecek kırışıklıklar oluşabilir. Kırık önleyici işlem süresince kumaşı kırışıklık oluşmasına karşı korur.
Yün/polyamid karışımı liflerin krom boyar maddesi ile boyanması
Yün/polyamid karışımların boyanmasında krom boyar maddeleri kullanılabilmektedir. Bu boyar maddelerle yapılan boyamalar sonunda yüksek haslıklara ulaşılmasına rağmen, boyama işleminin iki adımlı olması ve ekolojik nedenlerle önemi azalan bir boyar madde çeşididir. Boyama banyosuna, boyama bittikten sonra kromu bağlama ya da mordan etkisini sağlamak için sodyum ya da potasyum bikromat ilavesi gereklidir. Boyama işlemi öncesi, mamule ön yıkama yapmak gerekmektedir.
Boyamada kullanılan kimyasal maddeler ve görevleri:
- Formik asit: Poliakrilonitril lifinin boyanması için boyama ortamının pH değerini ayarlamak için kullanılmaktadır.
- Asetik asit: Ortamını asidik duruma getirir.
- Glauber tuzu: Boyar maddenin lifler tarafından düzgün çekimini sağlar.
- Potasyum bikromat: Kromu bağlama ya da mordan etkisini sağlamak için potasyum bikromat ilavesi gereklidir.
Yün/Polyamid Karışımı Liflerin 1:1 Metal Kompleks Boyar Maddeler ile Boyanması
Asit boyar maddelerinin yanı sıra 1/1 metal kompleks boyar maddeleri ile bu karışımları boyamak mümkündür. Aynı rengi elde etmek daha kolaydır. Boyama banyosuna % 4 oranında formik asit eklenir (% 85’lik). Sülfürik asit kullanılmamalıdır. Çünkü fazla asit kullanılması polyamide zarar verebilir. Daha iyi ve düzgün boyama eldesi için mümkün olduğu kadar tek bir boyar madde ile çalışılmalıdır.
Boyamada kullanılan kimyasal maddeler ve görevleri:
- Formik asit: Karışım lifinin boyanması için boyama ortamının pH değerini ayarlamak için kullanılmaktadır.
- Yıkama sabunu: Boyanmış olan mamulün yüzeyinde kalmış olan boyar maddenin uzaklaştırılması için kullanılır.
- Sodyum sülfat: Boyar maddenin yün lifleri tarafından çekişini yavaşlatarak düzgün bir boyama sağlamak amacıyla kullanılır.
Boyamada Kullanılan Kimyasallar ve Görevleri
Her boyar madde için uygulama faaliyeti öncesi kullanılan maddeler ve görevleri belirtilmiştir. Genel olarak pH ayarlaması formik asit veya asetik asit ile yapılır. Glauber tuzu lifin boyar maddeyi alımını frenleyerek düzgün boyamaya yardımcı olur. Yün koruyucu ise işlem sırasında yünün mekanik hareketlerden korunmasını sağlar.
Boyama İşleminde Dikkat Edilecek Hususlar
Yün/polyamid karışım lifleri aynı boyar madde ile tek banyo-tek adım yöntemine göre boyanmaktadır. Ancak iki lifin boyar maddeyi çekim hızı ve miktarı eşit olmadığından aynı tonu tutturmak pek kolay değildir. Bunun için boyama sırasında boyar madde alımını frenleyici kimyasal maddeler kullanılabilmektedir. Yün/polyamid karışımlarının boyanmasında polyamide zarar vermemesi için sülfürik asit kullanılmaz. Sülfürik asit yerine daha zayıf asit olan formik asit kullanılır.
Boyama Sonrası Yapılan Art işlemler ve Önemi
Boyama sonrası yapılan art işlemler ile mamulün yüzeyine tutunmuş boyar maddeleri yıkayarak uzaklaştırmak suretiyle haslık artırımı sağlanır.
Lycra Karışımlarının Boyanması
Lycra yırtılma dayanımı çok yüksek olan bir liftir. Lycra kopmadan %500-800 oranında uzatılabilmekte ve bırakıldığında tekrar eski boyutuna gelebilmektedir. Bu kadar esnek olmasından dolayı elastan da denilebilmektedir. Lycra lifi, özellikleri nedeniyle soğuk veya sıcak boyama banyolarında boyanabilmektedir. Lycra birçok lif ile karıştırılabilmektedir. Lycra/pamuk ve lycra/yün karışım hâlinde de bulunabilmektedir. Lycra lifini birçok boyar madde ile boyamak mümkündür. Asit boyar maddeler, Metal kompleks boyar maddeler, Dispers boyar maddeler, Küp leuko ester boyar maddeler, Bazı reaktif boyar maddeler, Çok az direkt boyar maddeler, Kükürt boyar maddeler, Küp boyar maddeler, Mamuldeki lycra oranı genelde çok yüksek oranda bulunmamaktadır. Eğer karışım pamuk/lycra ise hem pamuğu hem de lycrayı boyayan boyar madde ile pamuğu boyuyormuş gibi boyama işlemi uygulanır. Eğer karışım yün/lycra ise hem yünü hem de lycrayı boyayan boyar madde ile yünü boyuyormuş gibi boyama işlemi uygulanır.