PAMUK ELYAFI UZUNLUK TESPİTİ

Lif uzunluk değerleri, eğirme performansı, iplik inceliği, iplik düzgünsüzlüğü, iplik mukavemeti, iplik tutumu üzerinde etkilidir. Pamuk içinde kısa elyaf yüzdesi arttıkça üretim aşamalarında şu sorunlarla karşılaşılır.

• İplik kopmaları artar.
• Mukavemet düşer.
• Neps miktarı artar.
• Düzgünsüzlük artar.

Yukarıda sıraladığımız tüm bu olumsuzlukları gidermek, elde edilecek ipliğin kalitesini yüksek tutmak ve makinelerin ekartman ayarlarının belirlenmesinde pamuk liflerinin uzunluk tayini çok önemlidir.

(Ekartman: Çalışan iki organ arasındaki mesafe ayarıdır.)

Cihazın Kalibrasyonunu Yapma

Tekstil laboratuvarında deney sonuçlarının doğruluğu açısından sıcaklık ve nem değişimi takip formları vardır. Sıcaklık ve nemdeki değişimler bu formlara işlenir ve ortam şartları dosyasında saklanır.

Doğru ölçüm yapabilmek için cihazlara uygulanan işleme kalibrasyon denir. Laboratuvar cihazları ve aletleri ne kadar modern olursa olsun, kalibrasyonları periyodik olarak yapılmazsa alınacak sonuçların doğruluğu sağlanamaz. Kalibrasyon değerleri pek çok cihaz için imalatçıları tarafından belirlenmiştir.

Liflerin Uzunluk Tespiti

Pamuk liflerinin uzunluk tayini çok çeşitli yöntemlerle yapılır. Bunlar:

Çiğitli Pamukta Uzunluk Tayini: Çiğitte lif uzunluğunun tayini için pamuk kütlüsünden bir bölme alınır. Çiğit üzerinde uzunluk ölçümünde kelebek ya da halo tarama şekline göre ölçüm yapılır

Kelebek metodu: Bu yöntemde çiğidin karın kısmına rastlayan çizgi, bir iğne yardımı ile bulunarak lifler bu çizginin iki yanına mümkün olduğu kadar eşit bir şekilde taranır. Tarama için ince iğnelerden yapılmış tarak kullanılır. Lifleri kelebek şeklinde taranan çiğit siyah kadife bir zemin üzerine koyulur. Bir cetvelle kelebek kanatlarının uzunluğu ölçülerek bulunan değer ikiye bölünür ya da kanatlar ayrı ayrı cetvelle ölçülerek lif uzunluğu bulunur. (yukarıdaki resim gibi)

Halo metodu: Bu metoda çiğit üzerindeki lifler ayrı yönlere taranarak beş farklı yönde iletki ile ölçüm yapılır. Bulunan değerlerin ortalaması lif uzunluğu olarak alınır (Resim 2.2)

Çırçırlanmış Pamukta Uzunluk Tayini: Pamuk liflerinde çırçırlama işleminden sonra uzunluk ölçümü 2 şekilde yapılır:

Tek Lif Halinde Uzunluk Tayini; Bu metotta lif uzunluğu ölçümü için lifler, bir cımbızla tek tek lif demetinden alınarak üzeri yağlanmış cam cetvel üzerinde ölçülür. Camın yağlanmış olmasının amacı liflerin rahat ölçülmesini aynı zamanda kıvrımlarının düzelmesini sağlamaktır. El ile yapılan ölçümlerde belli bir hata %’si bırakmak gerekir. Bu nedenle bu yöntemler artık tercih edilmemektedir. Çeşitli cihazlarla yapılan kontroller ile daha güvenilir sonuçlar elde edilir.

Demet Hâlinde Uzunluk Tayini:  Demet hâlinde pamuk elyafında uzunluk ölçümü cihazlarla yapılmaktadır. Beer SuterWebl, Dublex Sorter veya Uster diyagramlarından yararlanılır. Pamuk elyafında uzunluk ölçümünde en çok rastlanılan cihazlardan biri de Uster lif uzunluk ölçüm cihazıdır.

• Sorter aleti ile uzunluk tayini:  Lif uzunluğu tespit edilecek numune, elle mümkün olabildiği kadar paralel hâle getirilerek yaklaşık 1000 mg kadar ağırlıkta aletin iki tarak grubundan birincisi üzerine konur. Önce uçları en dıştaki tarağın dışına çıkmış olan lifler aletin özel pensi yardımıyla çekilir ve ikinci tarak grubu üzerine koyulur  (Resim 2.3) .
• Bundan sonra en dıştaki birinci tarak düşürülerek ikinci tarağın dişleri arasından dışarı uzanan lifler pensle çekilir ve yine ikinci tarak grubu üzerine uçları daha önce koyulmuş liflerle aynı hizaya gelecek şekilde yatırılır. Sonra ikinci tarak düşürülerek aynı işlem yapılır. Bu işleme birinci tarak grubu üzerinde lif kalmayıncaya kadar devam edilir. Bu suretle ikinci tarak grubu üzerinde toplanmış olan liflerin birer uçları mümkün olduğu kadar aynı hizaya getirilmiş olur. İkinci taramaya ters başlanarak lifler tekrar taranmak suretiyle birinci tarak grubu üzerine aktarılır. Bu şekildeki tarama birkaç defa tekrarlanarak numunedeki liflerin birer uçları tamamen aynı hizaya getirilmiş olur.
• Bu durumda tarak grubunun dişleri ters taraftan düşürülmeye başlanarak iki tarak arasında kalan lifler pensle çekilerek siyah bir zemin üzerine uzunluklarına göre birbirini takip eden gruplar halinde ayrı ayrı sıralanır. Lif gruplarının uzunlukları bir cetvelle ağırlıkları ise torsion terazisi ile tartılarak ölçülür. Elde edilen değerler bu maksatla kullanılan işletmeler tarafından hazırlanmış bir forma kaydedilir

Uluslararası Pamuk Lifi Uzunluk Standartları

• Kısa lifli pamuklarda elyaf boyu; 20,6 mm – 23,8 mm arasıdır.
• Orta uzunluklardaki lifli pamuklarda elyaf boyu; 26,6 mm – 30,9 mm arasında değişmektedir.
• Uzun lifli pamuklarda elyaf boyu; 32,5 mm – 37,3 mm arasında standart ölçülerdedir.

Ege pamuğunun ise %85`i orta uzunlukta olup, parlak ve boya alma özelliği yönünden oldukça zengin bir elyaftır.

Tek Elyafta Uzunluk Tespiti (Cam ve Kadife Kaplı Levhada Uzunluk Ölçümü)

Önemli bir faktör olduğunu kabul ettiğimiz elyaf uzunluğunun tespit ve tayini, çok büyük bir değer taşır. Elyaf uzunluğu tarlada ve hatta aynı balyada bir olmadığı gibi aynı çekirdek üzerinde dahi farklı olabilir. Bunu dikkate alarak, herhangi bir cins pamuğun elyaf uzunluğunu tespit ederken bir çok deney yaparak ortalaması alınmalıdır.

Elyaf uzunluğunun tespitinde en yaygın ve kolay yöntem el ile yapılan bu yöntemdir. Balyanın değişik yerlerinden birkaç pamuk alınarak bir demet hâlinde birleştirilir. Demet her iki elin baş ve işaret parmakları ile çekilerek ikiye bölünür. Bölünen her iki demet çok itinalı bir şekilde üst üste ve paralel olarak tekrar birleştirilir. Bu sırada sarkan, çok kısa ve çok uzun lifler el ile temizlenerek çıkartılır. Bu işlem üç dört defa tekrarlanarak, kitle içinde liflerin birbirine yakın uzunlukta olması sağlanır.

İşlem çok basit görünse de, fazla titizlik ve yetenek ister. Çok tecrübeli pamuk eksperleri bu yöntemi kullanır. Ölçülecek hâle gelen bu liflere “stapel” denir. Yağlı cam üzerine veya siyah kadife kaplı bir tahta üzerine konan bu stapel bir cetvel yardımıyla ölçülerek elyaf uzunluğu bulunur. Tüm bu işlemler pamuğun ticari rutubet değerinde (% 8,5 ) olması gerekmektedir. Lifler kuru olursa çabuk kırılır, büzülür ve zor çekilir. Rutubetli pamuk ise büzülme olmayacağı için uzunluk ölçümlerinde daha yüksek değerler elde edilmiş olur.

Sonuçları Değerlendirme

İplik makinelerinde 4-5 mm’nin altındaki lifler işlemler esnasında kaybolmaktadır (döküntü veya uçma şeklinde). 12-15 mm arasındaki lifler ise iplik mukavemetine katkıda bulunmaz. Diğer uzunluklar ise, iplik özellikleri açısından uygundur. Pamuk ticaretinde kullanılan ticari uzunluk değerlendirmesi aşağıda verilmiştir (değerler inch –milimetredir.1 inch = 25,4mm’ dir).