TEMEL ÖRME TARİHİ,GELİŞİMİ VE TEKNOLOJİLERİ
Örme işleminin, dolayısıyla örme dokularının ortaya çıkması, insanlığın ilk ve ilkel teknik uğraşmalarıyla çağdaş kökenli olduğu kabul edilmektedir. Bir kronolojik kaynakta örme dokusunun M.Ö. 5-6 yüzyılları arasında ve Orta Asya Türkleri ile Mısırlılar tarafından aynı zamanlarda ortaya çıktığı kaydedilmektedir. Ayrıca örücü elemanın da bugün hala kullanılmakta olan basit şiş, mil, tığ diye bildiğimiz 1589 M. Yılına kadar tüm örme işlemleri el-tığ ikilisi ile gerçekleştirilmekteydi. Ancak bu tarihte İngiliz din adamı W. Lee’nın ilk mekanik örme tezgahını ve ‘esnek uçlu’ örme iğnesini bulmasıyla örme tarihinde yeni bir dönem başladı. Yani örme işleminde makineleşme dönemi ve fakat bu zamanın ileri taassubu yüzünden uzun yıllar değerlendirilemedi. Bu buluş 1853 yılında Matheew Towsend’ın dilli-kancalı örme iğnesini bulması; sonraki yılların araştırmacıları tarafından 1867 tarihinde bu iğne ile donatılmış ilk örme makinesi, 1878 tarihinde aynı elemanla örme yapan ilk yuvarlak örme makinesinin geliştirilmesi tekstilde mekanik örmeciliğin sesini duyurmuş oldu.
Daha sonra bilhassa yuvarlak örmecilik 1914 yılına kadar çok fazla bir ilerleme gösteremedi. I. Dünya Savaşı yıllarından sonra hızlı ortaya çıkartılan yapay elyaf ve ipliklerinin de etkisiyle örme makineleri, yani örme metotları ve örme örgüleri; dolayısıyla da örmecilik endüstrisi süratle gelişti. II. Dünya Savaşı’ndan sonra yeni bir sıçrama ile son yılların süper denebilecek hem mekanik hem elektronik esasa dayalı olarak meydana gelmesi, bu alandaki gelişmeleri hızlandırmış ve son 30 yılın getirdiği metot ve oto-mekanik temelli elektronik makine ve örme teknolojisi doruk noktasına ulaşmış bulunmaktadır. Böylece örmecilik ilk zamanlardan beri dokuma ile olan rekabetine ilave olarak, şimdi kendi bünyesinde olan örme metotları sayesindeki amansız çekişmesiyle de daha çok gelişmeye elverişli bir kimlik kazanmıştır. Örmecilik sanayi dalında en çok gelişme kaydeden bir teknolojiyle ilerlemektedir. Son 10 yıl içinde tamamen elektronik yuvarlak örme makineleri piyasada rağbet görmektedir. Bu da örme makine üreticilerini yeni teknolojiye ve daha hızlı devirle çalışan makine üretmeye yönlendirmektedir.
İPLİK NEDİR
İplikler liflerin belli bir kütleyi oluşturacak şekilde çeşitli liflerin biraraya getirilerek aralarındaki bağlantının değişik yollarla güçlendirilmesi ile oluşan ince uzun bir tekstil ürünüdür. İplikler yerine göre mamul, yerine göre de yarı mamul mal olarak nitelenebilirler. Örneğin; dikim işlemlerinde kullanılan dikiş iplikleri mamul mal olarak ifade edilebilirler. Ancak dokuma ya da örmede kullanılan iplikler kumaşın ana maddesini oluşturduğu için yarı mamul mal şeklinde nitelenir. İplikler pamuk, yün, keten veya kesilmiş yapay liflerden imal edildiklerinde bunlara stapel lif ya da kesikli lif iplikleri adı verilir. Bu arada ipek ve sonsuz yapay lifler de filament adını verdiğimiz kontinü lif ipliklerini meydana getirmektedir.
Eski çağlardan bu yana ipliklerin çeşitli yöntemlerle üretildiklerini biliyoruz. Bu da çoğu el sanatı ile uğraşan kişilerin girişimleri sonucunda başlatılmış veya ortaya konulmuştur. Bu açıdan bakıldığında tekstil üretiminin yeryüzündeki ilk mekanize endüstri olduğu ifade edilebilir. Ancak eğirme tekniğindeki gelişimin ilk basamakları tarih öncesi zamanların karanlığında gizli kalmıştır. İlk önceleri elle veya el çıkrıkları ile yapılan iplik üretimi 1700’lü yılların ortalarında başlayan makinalaşma ile üretim kapasitesi ve kalite açısından avantajlar yakalamıştır. Günümüzde iplik üretimi ise teknoloji harikası olan süper üretimli ve yüksek kaliteye yönelik makinalarla sürdürülmektedir.
- )Tabii polimerlerden elde edilen tekstil malzemeleri:
- Selüloz esaslı tekstil malzemeleri: Pamuk, Keten, Jüt, Kenevir, Viskoz vb.
- Hayvansal esaslı tekstil malzemeleri: Yün Tiftik, Angora Deve vb..
- )Sentetik polimerlerden elde edilen tekstil malzemeleri: Polyester, Poliamid, Poliakrilnitril, Polipropilen.
- )Anorganik polimerlerden elde edilen tekstil malzemeleri: Asbest, Cam elyafı.
Tekstil malzemelerinin özellikleri mamul maddenin kalitesini ve üretim metodlarını önemli ölçüde etkiler. Aşağıda tekstil malzemelerinin önemli özellikleri görülmektedir:
TEKSTİL LİFLERİNİN ÖZELLİKLERİ, NEDENLERİ VE ETKİLERİ
Lif boyu, Tabii liflerde yetişmelerine bağlı ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bağlı olup kullanım yeri ile ilgilidir. Farklı lif boyları iplik imalatında; çekimi etkiler, bükümü etkiler, iplik yapısını ve düzgünsüzlüğü etkiler, iplik imalat metodunu etkiler. (uzun veya kısa lif iplikçiliği)
Lif inceliği, Tabii liflerde yetişmelerine bağlı ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bağlı olup kullanım yeri ile ilgilidir. Farklı lif incelikleri iplik imalatında; iplik eğirme kabiliyetini etkiler, iplik düzgünsüzlüğünü etkiler.
Esneme ve kopma uzaması, Genellikle molekül zincirinin yapısıyla ilgilidir. Çalışma şartlarını etkiler, maruz kalınan dış kuvvetlerden dolayı mamul maddenin kullanımını etkiler.
Kıvrımlılık, Tabii liflerin yetişmelerine bağlı ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bağlı olup kullanım yeri ile ilgilidir. Mamul maddenin hacimliliğini, tutunma yeteneğini ve elastikiyetini etkiler.
Dış yüzey yapısı, Tabii liflerin yetişmelerine bağlı ve kimyasal liflerde ise imalat metoduna bağlı olup kullanım yeri ile ilgilidir. Lifin band içindeki tutunma yeteneğini etkiler, mamul maddenin hava geçirgenliğini etkiler, mamul maddenin ısı tutma yeteneğini etkiler, mamul maddenin yıkanma şartlarını etkiler. Işığı yansıtma yeteneğini (parlaklığını) etkiler.
Boya alma yeteneği, Tekstil maddesinin kimyasal yapısı ile ilgilidir. Boyamayı etkiler.
Nem alma yeteneği, Makromolekül yapıdaki boşluklar nemi emerler. Ağırlığı ve hacmi etkiler, mukavemeti etkiler, statik elektriklenmeyi etkiler.Isı (termik) yeteneği, Molekül zincirinin yapısı moleküllerin arasındaki kuvvetlerin etkisi, molekül zincirinin oryantasyon ve polimerizasyon derecesi ile alakalıdır. Fiksaj ve form verme işlemleri (tekstüre ve ütü) plastiklik derecesini ve form almayı etkiler. Isıl işlem esnasında parlaklığı etkiler, mamul maddenin kullanım özelliklerini etkiler.
Statik elektriklenme, Düşük rutubet alma, düşük elektrik iletkenlik kabiliyeti ve sürtünme statik elektrik yüklenmesine sebep olur. Üretimi olumlu yönde etkiler, Mamul maddenin kullanımını etkiler
Kimyasal etkilere karşı özelliği, Molekül zincirinin yapısı ile ilgilidir. Terbiye işleminde çalışma şartlarını etkiler. Temizleme işleminde mamul maddenin kullanım şartlarını etkiler.