BOYAMA PROSESİ HAZIRLAMA

Boyar Madde

Bildiğiniz gibi cisimlerin renklendirilmesi için yapılan işleme boyama denir. Boyanan yüzeyin (duvar, pencere, kapı vb.) dış etkilerden korunması ve güzel bir görünüm kazandırılması amacıyla yapılan işleme boyama, kullanılan malzemeye boya denir. Boyalar, cisimlere bir bağlayıcı yardımı ile fiziksel bağlarla bağlanır.

Tekstil materyalinin renklendirilmesinde kullanılan ve kimyasal bağlarla bağlanan maddelere boyar madde denir. Boyar madde, tekstil materyali ile devamlı ve dayanıklı bir şekilde birleşir. Ancak kimyasal bir işlem ile tekstil materyalinden uzaklaştırılabilir. Boyalar, ise cismin yüzeyinden kazımakla temizlenebilir.

Elyaf Özelliğine Göre Boyayan Boyar Maddeler ve Boyanma Yöntemleri

Bildiğiniz gibi boyar madde grupları elyaf çeşitlerine afiniteleri ile farklılık göstermektedir. Aşağıda boyar maddelerin sınıflandırılması verilmiştir.

Doğal Lifleri Boyayan Boyar maddeler

• Selüloz esaslı mamulleri boyayan boyar maddeler

• Protein esaslı mamulleri boyayan boyar maddeler 

Sentetik Esaslı Lifleri Boyayan Boyar maddeler

• Poliamid mamulleri boyayan boyar maddeler

• Polyester mamulleri boyayan boyar maddeler

• Poliakrilonitril mamulleri boyayan boyar maddeler

Boyar Maddelerin Yapısı ve Kombinasyon Oluşturmada Dikkat Edilmesi Gereken Faktörler

Kombinasyon ile renk oluşturmak, birden fazla boyar maddenin karışımı ile yeni bir renk oluşturmak anlamına gelir. Boyama prosesi oluştururken kombinasyondaki boyar maddelerin yapılarının birbirleri ile uyum sağlaması oldukça önemlidir. Kombinasyondaki boyar maddelerin molekül büyüklüklerinin, elyafa çekim eğrilerinin ve haslıklarının farklılıkları elde edilecek boyamanın sonucunu doğrudan etkileyecek faktörlerdir. Bundan dolayı doğru proses oluşturmak için eldeki boyar maddelerin yapısının ve boyama özelliklerinin bilinmesi gerekir.

Boyar maddelerin yapısı ile ilgili bilgiler, boyar madde üretici firmaları tarafından hazırlanan kataloglarda belirtilmiştir. Bu kataloglardaki bilgilerden faydalanarak birbirine uyumlu boyar maddelerle kombinasyonu oluşturabiliriz. Aşağıda reaktif boyar maddelerin fikse zaman grafikleri verilmiştir. Bildiğiniz gibi reaktif boyar maddelerin bir kısmı boyama esnasında hidroliz olur. Bundan dolayı reaktif boyar maddelerle kombinasyon oluşturulurken üretici firmaların boyar madde kataloglarına bakılarak fikse yüzdeleri birbirine yakın olan boyar maddelerle reçete oluşturulur.

Fikse yüzdeleri eşit olmayan boyar maddelerle oluşturulan kombinasyonda fikse yüzdesi yüksek olan boyar madde yüksek miktarda bağlanacağından boyama sonunda bu boyar madde daha baskın olarak ortaya çıkacaktır. Eğer bu hatanın farkına varılmaz ise istenen sonuç elde edilene kadar fikse yüzdesi düşük olan boyar madde ilavesine devam edilecektir. Bu şekilde sonuç elde edilse bile aynı reçetenin tekrarlanma şansı yoktur.

Bu grafikte iki boyar maddenin fikse yüzdelerinin birbirine yakın olduğu görülmektedir. Bu boyar maddelerle oluşturulan renk kombinasyonunda istenen sonuca ulaşılır. Ayrıca tekrarlanabilen reçeteler elde edilebilir.

Bu grafikte kırmızı boyar maddenin %90‟ı fikse olurken mavi boyar maddenin %50‟si fikse olduğu görülmektedir. İki boyar madde ile oluşturulan kombinasyonda kırmızı boyar madde elyafa yüksek miktarda bağlanacağından dolayı boyama sonucunda kırmızı ağırlıklı renk ortaya çıkar. Ayrıca tekrarlanabilen reçeteler elde edilemez.

Ayrıca boyanacak materyale boyamadan sonra uygulanacak işlemleri bilmeli ve bu bilgiler doğrultusunda boyar madde seçimi yapılmalıdır. Bildiğiniz gibi boyamadan sonra merserize yapılacaksa kullanılan boyar maddelerin merserize haslıklarına sahip olması gerekir.

Boyamada Kullanılacak Kimyasal Maddelerin Belirlenmesi

Bildiğiniz gibi boyamada kullanılan kimyasallar; boyama yöntemine, kullanılan boyar maddenin cinsine ve tekstil materyalinin çeşidine göre farklılıklar gösterir. Kimyasal maddeleri düzgün ve doğru tayin etmek oldukça önemlidir. Boyar madde üretici firmaları, boyama esnasında kullanılacak kimyasal madde miktarlarını işletmeye tavsiye olarak sunar. Ancak zamanla işletmeler kendi çalışma şartlarına göre bu miktarları değiştirebilir.

Boyama esnasında kullanılan bazı kimyasal maddelerin miktarları sabit iken bazı kimyasal madde miktarları boyar maddenin renk şiddetine göre belirlenmektedir. Aşağıdaki tabloda size örnek olarak pamuklu materyallerin reaktif boyar maddelerle boyanmasında renk şiddetine göre tavsiye edilen tuz ve soda miktarları verilmiştir.

Tablo 2.1: Reaktif boyar maddelerle pamuğun boyanması için tuz ve soda miktarı