ŞİFRE DANTELİ ÖRME

Şifre Dantelinin Tanımı

Tığ, şiş, firkete gibi basit araçlar yardımıyla her cins ve kalınlıkta (pamuk, keten, ipek, yün, sim vb.) ipliğin birbirleriyle ve bir ipliğin bir düzen içinde belirli bir yöne doğru ilmeklenmesiyle(dolanmasıyla) yüzeyler oluşturulmasına örgü adı verilir.

Genellikle beş şiş kullanılarak yapılan şifre danteli örülmüş örtüye bakılarak yapılacağı gibi, desen şeması kullanılarak yapılması en doğrusudur.

Ülkemizde de hızla gelişen şiş dantel sanatına büyük önem verilmektedir. Şiş dantel örnekleri, uluslararası fuarlarda görücüye çıkmakta, sanatseverler tarafından büyük bir beğeni ile izlenmektedir. Şiş örgülerin zamanla tekniği gelişip biçimlenmiş ve böylece şiş dantel bir sanat haline gelmiştir. 6. yy.dan itibaren ise bir sanayi kolu olarak uluslararası alanda yerini almıştır.

Ülkemizde de hızla gelişen şiş dantel sanatına büyük önem verilmektedir.Şiş dantel örnekleri, uluslararası fuarlarda görücüye çıkmakta, sanatseverler tarafından büyük bir beğeni ile izlenmektedir.

Şifre Dantelinin Tarihi Gelişimi

Örgü sanatının çok eski çağlara uzanan bir geçmişi vardır. İlk kez nerede ve zaman ortaya çıktığı bilinmemekle beraber, İsa’dan önceki yıllarda önceki yıllarda yaşayan insanların şişle örgü örmeyi bildikleri öğrenilmiştir. Orta Asya’da yapılan arkeolojik kazılarda bulunan belgeler, bu sanatın Asya Türkleri arasında yaygın olduğunu göstermektedir.

Yapılan araştırmalarda en eski düğümlü ağ el işi örneklerin Eski Mısır mezarlarında ve İsviçre’deki göl kıyısı evlerde rastlanmıştır.

Orta Asya’dan Mısır yoluyla Venediklilere geçen ve dönemine göre oldukça yaygın bir el sanatı olan dantel yapımı Venedik’te dantel sanayi olarak gelişmiş ve buradan da bütün Avrupa ülkelerine yayılmıştır.

Fransa’da XIV. Louis’in desteği ile kurulan dantel sanayi ile dantel el sanatı Venedik hâkimiyetinden çıkmış, merkez Fransa olmuştur. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar geçen süre içinde el dantel örgüleri çok çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. En zarif danteller, kilise törenle￾rinde giyilen giysilerde yer almıştır. Bu giysiler aylar süren emekler sonucunda ortaya konmuştur.

18.yüzyılın sonunda Avrupa’da moda haline gelen örgü başlangıçta erkekler tarafından yapılmaktadır. Zamanla kadınlar arasında yaygınlaştıkça, örgüyle yapılmış giysi ve ev eşyaları( örtü, perde yastık, cüzdan… ) yaşantımızda vazgeçilmez yerlerini almışlardır.

Toplumdaki Yeri ve Ekonomiye Katkısı

Geleneksel halk el sanatları içerisinde el örücülüğünün yeri tartışılamayacak kadar önemlidir. Süslemeye ve süslenmeye yönelik bir el sanatı olan örücülük, özellikle Anadolu’da kadınlarımızın boş zamanlarını değerlendirmek için çeşitli basit araçlar kullanarak birbirinden güzel motifler, desenler oluşturmasıyla çok büyük aşama kaydetmiştir.

Şiş dantel örücülüğü, toplumuzdaki çeyiz geleneği nedeniyle yoğun şekilde yapılmaktadır. Şiş dantelinin diğer bir adı da “şifre danteli”dir. Her motifin şifresi kendi içinde anlamlı kelimelerle belirlenmiştir. Bu şifrelerin dili bütün dünyada aynıdır. Şiş dantel eğitimlerinde de öncelik bu şifrelerin çözümlerinin öğretilmesidir. Tek bir şifre yanlış okunduğunda bütünlük tamamen bozulmakta, motiflerin uçları denk düşmemektedir.

Emeği fazla olan ama sonucunda ortaya çıkan eserin muhteşemliğinin bu yorgunluğu unutturduğu ve bir zevke dönüştürdüğü şiş dantel sanatı ile akla gelebilecek her türlü örtü, giysi ve aksesuar yapılabilmektedir. Bu ince iş, kültürel bir değer olarak korunmalı, mevcut olan motiflerin yanına yeni yeni motifler katılarak zenginleştirilmeli ve gençlere sevdirilerek gelecek kuşaklara aktarılmalıdır.

Şifre Dantelinde Kullanılan İplik Çeşitleri

İpek; Parlak ve bükümlüdür çeşitli renkleri bulunur.

Sim; Pamuk iplikleri üzerine çok ince altın, gümüş ve madensel tellerin sarılması ile elde edilir.

Floş; Suni ipekten üretilmiştir. Az bükümlü yumuşak, parlaktır çeşitli renkte ve çileler halindedir.

Pamuk; Pamuktan üretilmiştir. Az bükümlü ve yumuşaktır. Daha çok beyaz kullanılır.

Yün; Yünden üretilen ipliklerdir. Çeşitli kalınlıkta ve renkte çile halinde satılmaktadır. İbrişim: ipekten yapılan ince, az bükümlü, parlak ve sağlam bir ipliktir. Çeşitli renklerde bulunmaktadır.

Keten; Keten kenevir bitkisinin liflerinden yapılan ince ip, kınnap. Pamuktan parlak, nem çekme özelliği yüksek, esnekliği azdır.

Şifre Dantelinde Kullanılan Şiş Çeşitleri

Şişleri seçerken çeşitlerine ve kalınlıklarına dikkat edilmelidir. Şiş kalınlaştıkça numara büyür. Şiş seçiminde iplik kalınlığı ve desen özelliği göz önünde bulundurulmalıdır.

Tığ; Bir ucu çengelli diğer ucu düz 15-20 cm uzunluğunda çelik, alüminyum, kaplama, plastik, şimşir ve fildişinden yapılan örgü aracıdır.

Bir ucu gagalı şişler; Bir ucu çengelli diğer ucu düz 25-30 cm uzunluğunda çelik, alüminyum, kaplama, plastik, şimşir ve fildişinden yapılan örgü aracıdır.

İki ucu sivri beş şiş; Şifre dantelinde kullanılan şişler ipliklerin kalınlığına göre seçilir. Genellikle çelik, plastik, kemik, naylon, alüminyum, tahtadan yapılır. Çeşitli kalınlıklarda olur. Halk tarafından kullanılan şişlerdir.

Misina şiş; Misinalı şişler iki ucu sivri, misina ile birbirlerine bağlanmış şişlerdir. Şiş numaraları büyüdükçe kalınlıkları artmaktadır.

Kolalamada kullanılan malzemeler

Bitmiş ürünü sertleştirmek için; Jelatin kola, sıvı kola, şeker ve benzeri sertlik verici maddeler kullanılır.

Plastik kap; Kolayı eritmek ve ütü bezini, içinde ıslatmak için kullanılır.

Başlı iğneler; Çelikten ve demirden yapılmış olup tutturma işleminde kullanılır. Şifre dantelinde çelikten, ince ve uzun iğneler tercih edilmelidir.

Mezura; Ölçüm yapmada kullanılır. Tahta veya plastikten yapılmıştır.

Pergel ve cetvel

Ütü; Kumaşların yüzeylerini ısı ve basınç yardımıyla buruşukluklarını gidermek, net ve güzel bir görünüm sağlamak amacıyla kullanılan metal araçtır.

Ütülerin; elektrikli ütüler, havagazı ile ısıtılan ütüler, parlatma ütüsü, pres ütü, sanayi ütüsü gibi çeşitleri vardır.

Ütü seçerken tabanının kaygan olması, çabuk ısınıp geç soğuması, ısının aynı ayarda kalmasına dikkat edilmelidir. Çelik tabanlı, geniş ve sivri uçlu ütüler tercih edilmelidir.

Ütü bezi; Ütülenen ürününe net bir görünüm sağlamak,kumaşın parlamasını önlemek için kullanılan beyaz pamuklu kumaştır ( mermerşahi, tülbent).

Gerdirme örtüsü; Bitmiş ürünün ütülenmesini sağlamak için, kolalama işlemi yapılır. Bitmiş ürün gerdirme örtüsü üzerine gerilir.

Kâğıt ve kalem; Desen için kareli kâğıt hazırlanır. HB resim kalemleri kullanılır.