Tanımı; Çin halıları, çözgüsünde ve atkısında ipek ipliği kullanılarak yapılan ve daha çok İran ve Nippon düğüm teknikleri ile dokunan ince, kaliteli halılardır.

Çin Halılarının Devirleri

Ming Devri

En eski Çin halılarının Minglerin zamanında dokunmuş olduğu zannedilmektedir. Ya da 17. asrın evvellerine doğru dokunmuş olabilir. Tam bu zamanda İran da şaheserlerini çıkarmakta idi.

Tang ve San; sülaleleri bu devrin feyzinden etkilenmişlerdir. Bu zamanda dokunmuş olan halıların çoğunluğunda argaç ve atkı pamuktan, havı ipektendir. Madeni ipekler üzerine ipek hav ile imal edilmiştir. Bu halıların zeminleri bazen ufki ve bazen de yek diğerine amudi olan muhammes şekillerle süslenmiştir. Bu şekillerin arasında kalan boşluklar saadet ve uzun hayat aletleri ve çiçekler ile doldurulmuştur. Bazen de kadim devirlerde gördüğümüz dev ve sair hayvan resimleri kullanılmıştır. En fazla kullanılan motiflerden birisi de zeminin tam üzerinde bir madalyon, etrafı ya boş ya da kaplan derisine benzer bir takım şekiller ile süslendirilmiş olanlardır. Bu madalyonlar ya muhammes ya da yuvarlaktır.

Kinghi Devri

1644’te Minglerin sukutu zamanında Çin, birçok harpler içinde kalmıştır. 1722 tarihine kadar devam eden Kinghi sülalesi zamanında sulh ve sükun iade edilmiş ve nefis sanatlarda ileri gitmiştir. İşte bu devirde halıcılık da diğer sanatlar gibi tekrar parlamıştır. Bu devirde geçen devrin eserleri takip edilmek istenilmişse de renkler ve hendesi şekiller itibariyle etkisini kat kat geçen sanatkarlar yetişmiştir. Bu sefer zeminin ortasında bir yerine müteaddit madalyonun kullanıldığı görülür. Bu devrin bordürleri görülmeye değerdir.

Yung Çin Devri

1722’den 1736’ya kadar devam eden bu devirde her ne kadar eski modeller kullanılmış ise de 18. asırda gördüğümüz birçok motifler hep bu zamanda kullanılmıştır. Mayhori fikir ve hisleri Çin’in her sahasında hakim olduğundan halıcılıkta daha ziyade kendisini göstermiştir. En güzel hatların kullanılması, boyaların birbirine tezat teşkil etmeyecek surette kullanılması yaprak, çiçek figürlerinin daha şümullü ve mükemmel bir hâlde kullanılmaları hep bu devrin mahsulüdür. Limon sarısı da bu devirde çok kullanılmıştır.

King Long Devri

1736’dan 1795 tarihine kadar devam eden bu devre içinde Çin’de birçok eser meydana getirilmiştir. Halı ve porselen imali yönünden bu devre çok meşhurdur. Bu zamanda yapılan halıların en büyük hususiyetleri beynelmilel oluşlarıdır. Yani bu halılar şekil, imal boya tarzlarında Çin’in hasletlerini taşımakla beraber İran, Hint, Türk ve İslam tarzlarında da istiane edilmiş olduğu görülür. Ve en süslü bu devrinin mahsulüdür. Tezyinatta krizantem, laleler, güneş çiçekleri kullanılmıştır.

1820-1796’da Kea King zamanında imal edilmiş halılarda eski modeller taklit edilmiş ise de bunlar eskileri kadar iyi yapılamamıştır. Maamafih analin boyalarının kullanılmasına başlandığı zamana kadar yapılan Çin halıları fevkalade güzeldir. Fakat 19. asrın iptidasından evvel yapılan halılar güzellik, dayanıklık ve maharet itibariyle daha evvelkilerden düşük bir derecededir.

Çin Halılarının Tarihçesi

Çin halılarının tarihçesi hakkında çok az bilgi bulunmakta ve tarihi kayıtlara göre 1860’lı yıllara kadar Pekin’de yün tezgâhının kullanılmadığı görülmektedir. 1860 yılında Ho Chi-Ching adında bir rahip Pekin’deki fakirler için Paoku’da bir dokuma okulu açarak bu projede çok başarılı olur ve okul Batı ve Doğu kapısı olarak ikiye ayrılır. Daha sonra Batı kapısı okulu Tientsin’e taşınır ve burada kırmızı, mavi ve kahverengi renklerde basit geometrik desenlerle bezenen dayanıklı, deve yünü halısı dokuma geleneği geliştirilir.

Çin’de büyük halılar özellikle de geniş yün halılar yakın zamanlarda kadar kullanılmıyordu. Ming hanedanlığı zamanında “kang” denen ateşle ısıtılan ve tuğladan yapılan yatak platformlarının üzerine örtmek için Kuzey Çin’de yaygın olarak halılar kullanılıyordu. Bu halılar ya “Kang” ın üzerine koyulacak bir masanın altına serilmek için ya da tüm “Kang”ı örtecek şekilde tasarlanıyordu. Bu halılar, genel olarak keçe veya kısmen uçları siyah ve kırmızıya boyanan devetüyü kullanılarak yapılıyordu.

Bazıları ipek bazıları yün olan keçe kilimlerin ilk örneklerinin Japonya’dakiler olabileceği ve kesin olmamakla birlikte bunların tarihinin Tang dönemine kadar uzandığı sanılmaktadır. Ming dönemi ve daha sonra da Ching hanedanlığının büyük kısmında “kang” için yapılan yün kilimler, tapınak zemini için yapılan paspaslar, dua halıları ve duvara asılan kilimler Çin’in kuzey kesiminden gelmiştir.

Kansu, Suiyuan, Shensi ve Shanxi Çin’de kullanılan tüm halıların, eski İpek Yolu’na ulaşan birçok uzak bölgeyle birlikte büyük sağlayıcılarındandı. Halıların geldiği bölgelere Tibet, Moğolistan ve Çin kontrolünün dışındaki bölgeler de dahildi. Kuzey Shansi, Suiyuan ve Ninghsia halılarının kalitesiyle ünlüydü. Bu kilimler bölgede bolca bulunan yün ve deve tüyünden yapılıyordu. Böyle bir çalışmanın ilk örneği yünden yapılan ve renkleri geçen zamana karşın halen parlak olan Çin Türkistan’ındaki Lou Lan’da bulunan bir halıdır.

1800’lü yılların sonunda halı üretiminin kalitesi belirgin şekilde bozulmuş, Trentsin yün halı endüstrisi Ching hanedanlığının düşüşüyle tamamen yıkılmıştır. 1930’lu yıllarda halı endüstrisi hem Tienstin ve Shangihai’da batılı sermayenin yardımıyla yeniden başlamış ve 1949 yılında Çin halı dokuma geleneği, tamamen daha modern tekniklerle sürdürülen Hong Kong ve Asya’daki diğer noktalara taşınmıştır.

Geleneksel Çin Halıları

Çin Halılarının Özellikleri

Çin halıları ipek, yün, ipek yün karışımı iplikler kullanılarak yapılır. İran düğümü ve Nippon düğüm tekniği kullanılmaktadır.

Çin, Nepal, Tibet’te “Nippon düğüm tekniği” kullanılmaktadır. Bu yöntemde çözgü üstüne tutturulan şişin altına ve üstüne ipler bukle gibi dolanır. Düğümü olmayan ama halıya çok benzeyen, havlı yüzeyli bir dokuma elde edilir. Bu el halısı değildir ancak o isimle satılmaktadır. Çabuk üretildiği için de maliyeti düşüktür.

Çin halılarının genel desen özelliği birçok motifi bir arada kullanmış olmalarıdır. Halılarda kullanılan desenler yaşamı konu alan bir tabloyu andırır. Dağ şekilleri, hükümdarların figürleri, sfenksler, aslan, köpekler, leylekler, saadet remizleri olan yarasa ve kelebek, Buda remizlerinden olan çift balık resimleri, dama işaretleri ve daha birçok şekiller hep Çinlilere aittir.

Çin halılarının bütün motiflerinde dinsel etki görülmektedir. Desenlerin hemen hepsi dini tesir altında bulunan Çin sanatkarları tarafından yapılmıştır.

Kuvvetin, sadakatin sembolü olan aslan, köpek, ejder ve leylekler, mutluluğun sembolü olan yarasa ve kelebekler, sonsuzluğun ve sessizliğin sembolü bulut ve dağlar hep bu etki ile kullanılmıştır. Madalyonlu olanları da vardır. Bu halılarda daha çok sembolik ve stilize bitki motifleri kullanılmıştır. Ayrıca Çin halılarını diğer halılardan ayıran önemli özelliklerinden birisi de çift balık ve dama motifleridir.

Bir Çin halısının devrini tayin etmek için ipliklerinin bükümüne, dokunmasına, şekillerine, tersimatına, rengine, bordürüne bakılır.

Çin halılarında bütün diğer halılara göre değişik kırmızı, olmuş kayısı, şeftali, nar rengi vb. renkler kullanılmıştır. Çin halısının ilk dönemlerinde kırmızı, mavi, kahverengi renkleri çok kullanılmış; daha sonra yüzlerce renk kullanılmaya başlanmıştır.

Uygurların özgün sanat anlayışını sergileyen Hotan halıları, ince işçiliği, zengin desenleri ve parlak renkleriyle bilinmektedir. Hotan halılarının desenlerinde ya tarihi İpek Yolu’nun güzergâhında yaşayan insanların yaşamları ve efsaneleri anlatılır ya da değişik bitkilerin çiçekleri, meyveleri yaprakları ve dallarıyla hayvan figürleri yer alır.

Kullanışlı olmanın yanı sıra Hotan halıları, taşıdıkları yüksek sanat değerleriyle yerli ve yabancı koleksiyoncuların gözdesi durumundadır.

İnce işçilik içeren Hotan halıları, Hotan bölgesinde yetiştirilen Hotan koyununun yünlerinden yapılır. Uygun kalınlıktaki bu yünler, son derece esnek, dayanıklı, ipeksi bir parlaklığa sahiptir. Bu yünle dokunan halılar son derece yumuşak, esnek ve uzun ömürlü oldukları gibi çürümezler ve renkleri solmaz.

Uzun bir gelişme sürecinden geçmiş olan Xinjiang halıları, kendine özgü özelliklerinin yanı sıra yüksek kaliteye de sahiptir.

Çin halılarının ünlü olması, özgün desenleri ve dokuma tekniğinin yanı sıra yörede yetişen Hotan koyunlarının yünlerinin esnek ve parlak olması halının satışını artırmaktadır. Bir Çin Hotan halısında yüzlerce renk kullanılır.