Çorapta Moda Akımları
Moda toplumun sosyal, politik ve kültürel durumuna yansır. Moda dış giyimde olduğu kadar çorap üretiminde de çok önemli bir unsurdur. Çorap, diğer giyim alanlarda olduğu gibi moda içerisinde dönemlere göre farklılıklar göstererek gelişmiştir.
Yakın Çağlarda Çorap Modası
Temel giyim ihtiyaç maddelerinden biri olan çorap, yalnızca bir örtünme malzemesi olmayıp insan sağlığı açısından da son derece önemli bir giysidir. Çorap, insanın hayatı boyunca çok sayıda tükettiği ve kullandığı giyim eşyaları arasında ömrü en kısa olanıdır.
Çorap tarihi incelendiğinde MÖ 5. yüzyılda Altay Pazırık Kurgan’ında bulunan keçe çoraplar, Türkler’de çorap geleneğinin çok eskilere dayalı olduğunu kanıtlar. Eski Yunanlı şair Hesiodos, hayvan kılından örülen bir ayakkabı astarından (piloi) söz eder. Örgüyle yapılmış, ayakkabı astarı dediği şey, çorabın bir türü olabilir. MS 2. yüzyıldan başlayarak keçe ya da hayvan postundan kesilerek dikilen, ama esnek olmayan çorap benzeri giyeceklerin üretildiği de bilinmektedir.
Anadolu kültüründeki çorapların benzerleri Balkan ülkelerinde, Türkmenistan’da, Yunanistan’da sürüleriyle yaşayıp oradan oraya dolaşan topluluklarda da görülür. Türkçedeki çorap sözcüğü ise Farsça kökenlidir. “Gorab” sözcüğü, Arapçaya “curap” şeklinde; buradan Türkçeye “çorap” şeklinde geçer. Balkan diline de girer. Türkmenistan’da ise çoraba “ceşka” adı verilir.
En eski çorap, uzmanlar görünüşü nedeniyle ona uzaylı çorap adını taktılar
İngilizce çorap anlamına gelen “sock” sözcüğünün kökeni olan Latince “soccus” ise aslında alçak topuklu hafif ayakkabılar için kullanılırdı. Romalılar bu sözcüğü antik Yunanlılardan almıştı. Yunanlıların giydiği “sukkhos” yani ayağa dolanan bir posttan yapılan hafif ayakkabılar, Romalılar zamanında Britanya’nın işgali ile adalara taşındı; çizmenin içine giyilebilen bu bir tür çoraplarla ayakların korunabileceğini gören Anglosaksonlarca benimsendi.
El örgüsü çorap, bugünkü biçimine 17. yüzyılda örgü makinesini icat eden William Leey sayesinde kavuştu. Ardından ipek çorapların üretimi geldi. 1930’larda naylonun bulunmasıyla sanayi, ipek çorap üretme bağımlılığından kurtuldu ve dayanıklılığı nedeniyle naylon çoraplar yavaş yavaş piyasaya sürülmeye başlandı. Amerika’da üretilen ilk naylon çorabın “Naylon Günü” ilan edilen 15 Mayıs 1940’ta satışa sunulacağı duyurulmuştu. Dükkânlar açılmadan önce önlerinde oluşan kuyruklarla çoraplar daha o gün tükendi.
Türkiye’de yüzyıllar boyu elle örülen çorap, 1900’lü yılların başından itibaren basit kollu makineler ile üretilmeye başlanmıştır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra küçük ev atölyelerinin ve işletmelerin oluşumları gözlenmiştir. 1980’li yılların ortalarına kadar sektör yapısı atölye ve küçük işletmeler olarak tanımlanırken bu tarihten sonra ve özellikle ihracata yönelik üretimin de başlaması ile fabrikalaşmaya yönelik bir yapılanma oluşmuştur. Henüz optimum büyüklüğü yakalayamamış olan çorap üreticileri ise ana fabrikalara fason üretim yaparak kapasitelerine katkıda bulunmuşlardır.
Türk çorap üretim sektörünün 1985 yılındaki kapasitesi yaklaşık 127.000.000 çift seviyelerinde bulunmakta iken 2001 yılında bu oran 1.200.000.000 çitlik bir kapasiteye ulaşmıştır. 2001 yılı verilerine bakıldığında ABD 3,5 milyar çift üretim ile dünya birincisi durumundadır. ABD’yi 1,4 milyar çift ile İtalya izlemektedir. Türkiye, üretimi ile 3. sırada yer almaktadır. Türk çorap üretim sektörü, günümüzde Türkiye ekonomisine yıllık yaklaşık olarak 750.000. 000 $ katma değer getiren bir büyüklüğe ulaşmıştır. Bu rakam Türkiye’nin genel ihracatı içerisinde % 3’e karşılık gelmektedir. Sektör, bu kapasitesi ile yaklaşık 65.000 kişiye istihdam sağlamaktadır.
El Örgüsü Çoraplarda Motiflerin Dili
Anadolu köylüsünün yaşam felsefesi; çorapların, eldivenlerin üzerine kısa, öz sözcüklerle yazılır. Elin uğurlu, şifalı, ayakların deve tabanı gibi güçlü olması; gidilen yoldan sağ salim geri dönülmesi; doğa olaylarından, kazadan, beladan, kem gözlerden korunması için çeşitli motifler işlenir. Halı, kilim ve diğer dokuma türlerinde de görülen bu motifler; bitkilerden, çiçeklerden, kutsal sayılan hayvan uzuvlarından, kullanılan araç ve gereçlerden, düşsel buluşlardan alınıp stilize edilir.
Bu gelenekselliğin içinde oluşturulan renk renk, çeşit çeşit çorap motiflerine verilen saçbağı, küçük gegekli (küçük kuş gagası), töngel çiçeği (böğürtlen çiçeği), koçboynuzu, üzüm asması, gül bahçesi, bülbülgözü gibi yüzlerce sözcük bulunur. Köyden kasaba pazarına inen evli erkek büyük ağa, bekâr erkek ise küçük ağa motifli çorap giyer. Bir delikanlı sevdiği ele gitmişse, yüreği yangınsa “Yarimi eller aldı.” çorabını ayağına geçirir. Gelinler güllü, güveyler dallı motifli çoraplar giyer.
Çorap, aynı zamanda önemli bir hediyedir. Bir kız çeyizi için en az 20–25 çift çorap örülür ve bunların bir kısmı armağan olarak çevreye dağıtılır. Kızlar, nişanlılarına çorap örüp yollar. Düğünlerde, bayramlarda, özel ziyaretlerde de çorap bebeklere, çocuklara, gençlere, yaşlılara hediye edilir.
Ayak anatomisine uyan ve bugün makinelerin ürettiği gibi ayakkabı, çizme, çarık ve botla giyilebilen bu renk renk, süslü Anadolu çorapları, yüzlerce yıl öncesinin önemli bir buluşuydu. Göçebe toplumların kâşifliğini yaptığı çoraplar ve eldivenler, vazgeçilmezler olarak günlük hayatta binbir çeşidi ile yer almaya devam ediyor.
Antik çağlardan günümüze günlük hayatın vazgeçilmez ögeleri olan çoraplar ve eldivenler, Anadolu geleneğinin içinde üzerine işlenen motifleriyle sahibinin sesi de olur.
Çeşitli el örgüsü çoraplar
Osmanlı Döneminde Kullanılan Motifler
Lale: Laleler; Osmanlı sanatında kulluğu, masumiyeti, yalnızlığı ve elif harfini temsil eder. Ucu kıvrımlı laleler daha çok kullanılır. Fakat ucu kıvrımlı bu lalelerin nesli tükenmiş ve sadece desen ve resimlerde hatıra olarak kalmıştır. Dünyada laleyi bu kadar sanat içinde kullanmış ikinci bir millet yoktur.
Gül: Osmanlıda gül motifi kullanılmış olsa da çok tercih edilmemiştir. Kullanılanlar da tamamen sembol niteliğindedir.
Karanfil: Karanfil, güle benzediği için daha çok tercih edilmiştir. Bu, Türk tasarımlarında ve sanatında pozitif etki yapmıştır.
İznik çinilerinin motifleri: İznik çinileri, gizem ve hayranlık uyandıran renklere sahiptir. Özellikle mercan kırmızısının elde edilmesi ve uygulanışı son derece zordur. Bu konuda yerli ve yabancı uzmanlar yıllardır araştırma yapmaktadır. Çinilerdeki geometrik örgülü düzenlemeler ise semavi kurallarla kişi arasındaki ilişkiye işaret eder.
Günümüzde Çorapta Moda Akımları
Moda eğilimleri diye bazen çok büyük anlamlar yüklenen akımlar, çoğu zaman günlük gelişmelerden etkilenir. Hava şartları, doğal afetler ve savaşlar da çok garip görünse bile moda akımları üzerinde belirleyicidir. Günümüz çorap modasında son yıllarda giyimde olduğu gibi Uzak Doğu trendi görülmektedir. Tarihteki eski motiflerden esinlenmeler, nakışlar, çiçek desenleri Asya stilini yansıtmaktadır. Asya modasının aksesuarlarında kelebek aplikeli ve baskı desenli çoraplar, son yıllara damgasını vurmuştur.