Dericilik, derinin fiziksel ve kimyasal olarak birtakım işlemlere tabi tutulup, kullanılabilecek yani giyilebilecek hale getirilmesi sürecindeki işlemler bütünüdür.
Dericilik; insanlık tarihi ile beraber gelişmeye başlamış çok eski bir sanat dalıdır. İlk başlarda estetik anlayış güdülmese de; en önemli amaç soğuktan korunmak olsa da, ilerleyen dönemlerde dericilik ve deri işlemeciliği bir zanaat olarak kabul edilmiştir. Tarihin ilk çağlarından beri insanlar dericilikle uğraşmış, onu işleyip, özelliklerini geliştirerek ve şekillendirerek; ayakkabı, terlik, elbise, çadır, kılıf, yelken vs. gibi türlü eşyalar yapmışlardır.
Başlarda insanlar soğuktan korunmak için hayvanlardan elde edilen kaba postları giyim eşyası olarak kullanmışlardır. Zamanla bu postlar daha kullanışlı hale getirilmiş, ihtiyaca göre tasarlanmıştır. İlerleyen çağlarda da deri pek çok alanda kullanılmaya devam etmiştir: deri üstüne işlemeler yaparak süs eşyası olarak kullanılmış, deriden sandıklar, hayvanlar için semerler ve ilk kağıt örnekleri olan parşömenler yapılmıştır.
Derinin Kimyasal Yapısı Nasıldır, Deri Nelerden Oluşur?
Deri kimyasal olarak; % 55 karbon, % 6-8 hidrojen, % 19-25 oksijen, % 14-20 azot, % 0,5-1,5 kükürt, fosfor, demir, iyot ve klordan meydana gelir. Derinin biyolojik yapısı: % 65 su, % 32.5 protein, % 2 yağ, % 0,5 mineral tuzlardan ve % 0,5 diğer unsurlardan meydana gelir.
Kesilen hayvanın sırtından yüzülmüş ham derinin, mamul deri eldesi için işleme alınmasına kadar geçen süre içerisinde mikroorganizma faaliyetleri sonucu bozulmasını önlemek amacıyla bünyesindeki suyun çeşitli yöntemlerle uzaklaştırılması ve mikroorganizma faaliyetlerini durdurmak için çeşitli işlemler uygulanması gerekir. Derinin üretim aşamasında bozunmayı önlemek için yapılan işlemler: kurutma yoluyla salamura, asarak veya gererek yavaş yavaş yapılır. Bu işlemlerden sonra, deri; bünyesindeki suyun % 55-65’ini kaybeder.
Derinin yapısı üç tabakadan meydana gelir. Üst deri, derinin %1 kalınlığını teşkil eder (Epidermis). Alt deri, derinin %14 kalınlığındadır. Yüzme kalıntılarını da üzerinde taşıdığından (yağ ve et) kireşlik işlemi esnasında giderilir (Koryum). Orta deri, derinin % 85’ini teşkil eden ve değerlendirilen kısımdır (Sübkitus). Ham derilerin saklanacağı ambarlar serin, havadar, güneş görmeyecek şekilde olmalı, haşerelerin üremesine engel olunmalıdır. Deriler yüksek olmayan istifler halinde aralıklı olarak depo edilir.
Giysilik Derinin Üretim Aşamaları
KONSERVASYON: Deri hayvandan yüzüldükten sonra bakteri faaliyetine son derece açık bir hale gelir ve hızla bozulmaya başlar. Bunu önlemek için çeşitli metotlar ile deri koruma altına alınır. En çok uygulanan metot ise derinin tuzlanmasıdır. Tuzlama işlemiyle derinin su seviyesi düşürülür ve bakteri faaliyeti önlenir.
ISLATMA-YUMUŞATMA: Islatma işlemiyle derinin doğal şişkin yapısı yeniden kazandırılır ve derideki kirli maddeler, çözünebilir proteinler ve konservasyon işlemi için kullanılan maddeler deriden uzaklaştırılır.
KIL GİDERME – KİREÇLİK: Deri üzerindeki kıllar ve epidermis tabakası uzaklaştırılır, derideki doğal yağların sabunlaşması sağlanır ve tabaklama maddelerinin bağlanarak sağlam bir yapı oluşturmasını sağlayacak aktif gruplar serbest hale getirilir.
ETLEME ( KAVALETO ): Kireçlik işlemiyle şişmeye maruz kalan derinin, deri üretiminde öneme sahip olmayan yağlı tabakası olan hipodermis mekanik olarak deriden uzaklaştırılır.
KİREÇ GİDERME: Kireçlik işlemiyle deriye kimyasal veya mekanik olarak bağlı olan kirecin giderilmesi işlemidir.
SAMA: Spesifik enzimlerin kullanımıyla deri üretiminde işe yaramayan tipteki proteinlerin çözünmesi sağlanır.
PİKLE: Krom tabaklama maddelerinin deri kesitine kadar inerek tabaklama işlemini gerçekleştirebilmesi için derinin asitlendirilmesi işlemidir.
TABAKLAMA: Daha önceki işlemlerde mümkün olduğunca saflaştırılan derinin ana maddesi olan kollagenin bozunmadan ve kokuşmadan kullanılabilecek sağlam bir yapıya dönüştürülmesidir.
Deri tabaklama işlemi
ASORT: Tabaklanmış derilerin cilt durumu v.b gibi kalite özelliklerine göre sınıflara ayrılması işlemidir.
SIKMA: Deride varolan fazla suyun mekanik olarak giderilmesi işlemidir.
YARMA: İstenilenden çok kalın olan derinin asıl deri üretiminde kullanılacak cilt kısmının elde edilmesi için kesitinden yarıldığı işlemdir. Böylece deri istenilen traş kalınlığına yaklaştırılmış olur. Ayrıca elde edilen yarma deriler çeşitli şekillerde değerlendirilirler.
TRAŞ: Deriler mekanik olarak istenilen bitiş kalınlığına ayarlanırlar.
Resim 1.3 : Traş makinesi
NÖTRALİZASYON: İleriki işlemlerde kullanılacak boya, dolgu ve yağlama maddelerinin deriye iyi işleyebilmesi için derinin asitliğinin azaltılması işlemidir.
RETENAJ: Derinin istenilen dolgunluk, sıkılık, mukavemet gibi özelliklere sahip olması için çeşitli sentetik ve/veya bitkisel maddeler ile işlem görmesidir. Böylece tabaklama işlemi geliştirilmiş olur.
BOYAMA: Derinin çeşitli tipteki boyama maddeleriyle renklendirilmesi işlemidir.
YAĞLAMA: Derinin istenilen yumuşaklık ve tutum gibi özelliklere sahip olarak kullanılabilir forma dönüşmesi için çeşitli özellikteki yağlama maddeleriyle muamele edilmesi işlemidir.
AÇKI SIKMA: Derinin mekanik olarak suyunun giderildiği ve açıldığı işlemdir.
KURUTMA: Çeşitli yöntemler ile derinin nem seviyesinin düşürülerek kuru hale getirildiği işlemlerdir.
Resim 1.4 : Kurutma dolabı
FİNİSAJ: Mamül deride istenilen özelliklerinin sağlandığı işlemleri kapsayan geniş bir aşamadır. Deriye son hali finisaj işlemleriyle verilir.