Hereke halıları bir dönem Sanayi ve Maden Bankası tarafından, daha sonra Atatürk döneminde Sümerbank tarafından idare edilmiştir. Sümerbank idaresinde bulunduğu dönemde 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı süsleme sanatlarında görülen motiflerden yola çıkılarak tasarımı yapılan halı örnekleri dokunmuştur.
1995 yılından bu yana Hereke halılarını özgün örnekleriyle üreterek 19. yüzyıl estetiğini yaşatmayı amaçlayan çalışmalara başlanmış (gerek fabrikanın arşivlerinde bulunan çizimler gerekse Milli Saraylar koleksiyonunda bulunan halılar arasından seçim yapılarak) koleksiyon serisi oluşturulmaktadır.
Koleksiyon serisi dışında, fabrika desinatörleri tarafından eski örneklerden yararlanılarak ve küçük boyutlarıyla hediyelik olarak tasarımı yapılan pano tipi ipek halılar da yeni çalışmalar arasındadır.
Resim 1.7: Tebriz
Cumhuriyet Dönemi’nde de çalışmasını sürdüren Hereke İpekli Dokuma ve Halı Fabrikası; günümüzde bir müze-fabrika olarak üretimini sürdürmekte ve konumuyla benzerleri arasında özel bir yer tutmaktadır.
İstihdam edilen çalışanların bir kolunu, evlerde kurulan dokuma tezgâhları ve dağıtılan ham ipekle parça başı çalışan kadınlar oluşturmuştur.
Resim 1.8: Atölye ortamında dokuma yapan kadınlar
Hereke Halılarının Ülke Ekonomisine Katkıları
Hereke halıları, dokunduğu yörenin adıyla ünlenmiş ve bugün iç ve dış pazarda en çok aranan Türk el halısı olma özelliğini sahip nadide el sanatı ürünlerimizdendir.
Günümüz şartlarında yaklaşık olarak iki milyon metrekare civarında üretimi yapılan ve pazara sunulan, ülkemizdeki geleneksel ticari el halı ve kilim imalatlarının büyük çoğunluğunu yün ve ipek Hereke halıları oluşturmaktadır.
Hindistan, İran ve Pakistan gibi halıcılıkta söz sahibi ülkelerle yarışan Türk halıcılığı, bu iş kolunda yaşanan tüm olumsuz koşullara rağmen turizmde yeniden moda ülke olan Türkiye’de gelecekte daha iyi konum oluşturacaktır.
Hereke halıları 1990’lı yıllara kadar yapılan dolaylı ve dolaysız 70 milyon USD/yıl gibi ihracat rakamlarıyla ülkemiz ekonomisine önemli katkılar sağlamıştır.
1885 yılına kadar Osmanlı Sarayı için yünlü, ipekli halı ve seccadeler dokuyan Hereke tezgâhları bugün yeni bir anlayış ve teknikle geleneğini devam ettirmekte, dış piyasalarda önemli pazarlar bulunmaktadır.
Hereke halıları, Anadolu geleneksel halıcılığının yüzyılımızdaki sentezidir. Değişik üslupları kendi bünyesinde toplayan Hereke halıcılığı, sanayi tarzı üretimiyle geçmişin desenlerinin ve renklerinin günümüze ulaşmasında öncülük etmiştir. Dolmabahçe ve Yıldız Sarayı’nın bütün halıları ve döşemelik kumaşları Hereke’de dokunmuştur ve Hereke Fabrika-i Hümayun’undan günümüze Hereke halısı, kalitenin ve görkemin bir simgesi olarak gelmiştir.
Millî kültürümüzün bir öğesi olarak Hereke halıları, uluslararası düzeyde ülkemizin tanıtılmasında önemli bir araçtır. “Hereke Halısı” adıyla tüm dünyada tanınan bu ürünler aynı zamanda önemli ihraç ürünlerimizdendir.
Hereke halı örnekleri
Hereke Halılarının Dünyadaki Yeri ve Önemi
Dünyada adını Türk markası olarak duyuran ilk ürünlerden biri olan, günümüzde hâlâ aynı ihtişamıyla kabul gören, dünyanın en kıymetli el halısı olarak kabul edilen Hereke halısıdır.
Hereke halıcılığı, 1950 yılında zamanın Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın katkıları ve özel sektörün gayretleriyle dünya halı literatüründe zirveye çıkmış, ülkemizin dünyaya tanıtımında önemli bir rol oynamıştır.
Dünya halı eksperlerinin kalitesini hayranlıkla dile getirdikleri Hereke halılarına, dokunuş tekniği ve malzeme kalitesiyle diğer pek çok halı üreticisi yabancı ülkelerce gıpta edilmiş ve her ne kadar kalitesine ulaşamamışlarsa da desenlerini kendi ürünlerine yansıtmaya çalışmışlardır. Günümüzde Avrupa ve Amerika gibi el halılarının büyük miktarda alıcı bulduğu pazarlarda Hereke halılarının kopyalarını dahi görmek mümkündür.
Hereke ürünleri Avrupa’da birçok sergilere katılarak ödüller almıştır. Bunlar: 1855 yılında “Paris Uluslararası Sergisi” 1862 “Londra II. Uluslararası Sergisi”, 1892 Viyana, 1894 Lyon, 1910 Brüksel ve 1911 Torino sergisi gibi 1894, 1902, 1910, 1911, 1921 yıllarında yurtiçi ve Fransa’daki sanayi ürünleri fuarlarında ödüller ve madalyalar kazanmıştır.
Günümüzde ise standartlarla belli ölçütlere oturtulmuş Hereke halısı için bütün detayları ve gelenekselliği güven altına alan bir belgelendirme sistemi oluşturularak bu güvence ile Hereke Halısını geleceğe taşımaktadır.
Resim 1.5: Boyanmış ipek ipleri