HT JİGGER MAKİNESİNDE BOYAMA

HT Jigger kumaş boyama makineleri, çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan bir boyama makinesidir.

HT Jigger Çalışma Prensibi

HT Jigger kumaş boyama makineleri; çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, 100 0C’nin üzerindeki sıcaklıklarda (160 0C’ye kadar olabilir ), genellikle sentetik ve sentetik/selüloz karışımlı kırılmaya karşı hassas dokuma kumaş ve son senelerdeki özel olarak üretilen az gerilimle boyama yapan makine yapıları sayesinde kısmen de örme kumaşların terbiye ve boyama işlemlerinde çok kullanılan makinelerdir.

HT jigger makinelerinde genellikle tekstil materyali hareketli, banyo sabit olarak çalışılmaktadır. Flottenin yani banyonun hareketli olması için püskürtme sistemlerinin kullanıldığı makineler de üretilmiştir. Banyo oranı 1:2-1:10 arasında olup haspele nazaran daha kısadır.

HT jigger makinesi fazla derin olmayan bir flotte teknesi, daldırma silindirleri ve iki adet hareketli sargı silindirinden oluşur. Boyanacak kumaşın tümü, enine açık ve gergin durumda sargı silindirlerinden birine sarılır. Kumaş bu silindirden boşalıp banyo teknesi içindeki daldırma silindirlerinin altından geçirilip ikinci sargı silindirine sarılır.

Kumaşın tamamının bir defa flotteden geçirilip birinci sargı silindirinden, ikinci silindire sarılmasına 1 PASAJ denir. Birinci pasaj sonunda silindirlerin dönme yönü değiştirilerek ikinci pasaja geçilir. Ön işlemler, boyama ve ard işlemler süresince pasaj sayısı 25-30 arasında değişmektedir. Boyama işlemi rengin yoğunluğuna göre 4-8 pasaj olarak uygulanmaktadır.

Kumaşın boya banyosu ile daha fazla teması için boyar madde püskürtme tertibatı bulunan HT jigger makineleri vardır. Kumaş bu tertibattan geçerken ön ve arka yüzüne boyar madde püskürtülmektedir.

HT Jigger boyama makineleri bir defada 3000 metreye kadar kumaş boyayabilir. Fakat kumaşın tamamının aynı hız ve gerginlikte boyanması gerekir. Boyamanın düzgün olması için kumaş gerginliğinin ve geçiş hızının boyama süresince eşit kalması çok önemlidir.

Kenarlar da ne çok gergin ne de çok gevşek olmalıdır. Aksi hâlde katlanmalar sonucu dalgalı boyama olabilir. Lifleri fazla şişen ve sargılarda birbirine fazla baskı yapan kumaşlarda gerginlik ayarlarının düzgün yapılmamasından dolayı ağaç kabuğu görünümlü istenmeyen bir efekt oluşur. Buna MOĠRE (MUARE) denir.

HT Jigger Makinenin Kısımları

HT Jigger kumaş boyama makinesi 6 ana kısımdan oluşmaktadır. Bunlar:

• Kumaş sargı silindirleri (1)
• Sirkülasyon pompası (2)
• Kumaş sevk silindirleri (3)
• Boyama teknesi (4)
• Sıcaklık değiştirici (Eşanjör) (5)
• Yatay otoklav (6)
• Filtre
• Boyar madde – kimyasal madde hazırlama ve rezerve tankı

Kumaş Sargı Silindirleri

HT jigger makinesinde boyamanın düzgün olması için kumaş gerginliğinin ve geçiş hızının boyama süresince eşit kalması çok önemlidir.

Kumaşın hareketi önde ve arkada olmak üzere iki sargı silindiri ile sağlanmaktadır. Kumaşın tümü önce arka sargı silindirine alınır, daha sonra ters yönde hareket verilerek boyama teknesinden geçip ön sargı silindirine alınır.

Sargı silindirleri paslanmaz çelikten yapılmaktadır.Silindirler hidrolik sistem ile hareket ettirilir. Silindir eni 1800 mm -3400 mm genişliğinde kumaş boyama imkânı verir. Kumaş sargı silindirlerine 770 mm -1500 mm çaplarında sarılabilir. Sarılan kumaş metrajı ve gramaj çapın artması veya azalmasına etki etmektedir. Sargı silindirlerinin hızı, makineye göre 30-200m/dk. arasında değişmektedir.

HT Jigger makinesinde kumaşın boyama banyosunda kaldığı süre çok kısadır. Boyar maddenin elyafa çekişi genellikle sargı silindirleri üzerinde gerçekleşir. Boyamanın düzgün olması için sargı silindirlerinin hızı işlem süresince aynı olmalıdır.

Sargı silindirleri arasındaki kumaşın gerginliğinin de boyama süresince sabit olması gerekmektedir. Gerginlik ayarı işlem başlangıcında kumaşın cinsine göre otomatik olarak ayarlanır. Ayrıca sargı silindirlerinin dönüş hızları ayrı ayrı kontrol edilebilmektedir. HT Jigger makinelerinde boyamada kanat farkı denilen (kenar-orta-kenar farkı) bir hata vardır. Boyama sırasında kumaşın kenarlarının üst üste binmesi sonucunda oluşan bir hatadır. Bunun sonucunda düzgün olmayan boyama oluşmaktadır. Bu durumu engellemek için arka sargı silindirine fotosel sistemiyle çalışan ve silindire yatay olarak hareket veren gezdirici tertibat ilave edilmiştir.

Sargı silindirlerinin hemen altında yaylı sistemle hareket eden kumaş kırışıklığı ve katlanmasını önleyen gerginlik ayar tertibatı bulunur. Oval kumaş açıcı tertibat, katlanmayı önler. Böylece kumaş katlanmadan ve kırışmadan silindirlere sarılabilir.

Sirkülasyon Pompası

Sirkülasyon pompası flottenin devridaimini sağlayan kısımdır. Sirkülasyon pompasının hızı ayarlanabilir. 2-4 bar basınçla çalışabilir.

HT Jigger boyama makinesi kumaşın hareketli, banyonun ise hareketsiz olduğu sistemle çalışan bir makine olarak bilinmektedir. Fakat gelişen teknoloji sayesinde bu makinelerde banyo sirkülasyonu, püskürtme ve silindirlerin zikzak hareketi ile sağlanabilmektedir.

Kumaş Sevk Silindirleri

Bir sargı silindirine sarılmış kumaşın boya banyosu içinden geçerek diğer sargı silindirine düzgün olarak sarılmasını ve yönlendirilmesini sağlayan kısımlardır. Kumaş bu silindirler yardımıyla kırışma ve katlanma olmadan silindirlere sarılarak düzgün boyama sağlanır.

Boyama Teknesi

HT jigger makinelerinde kumaş, bir silindirden diğerine geçerken içinde boya banyosu veya yardımcı kimyasal maddeler bulunan bir tekneden geçmektedir. Bu tekne HT haspel makinesine göre derinliği az olan paslanmaz çelik bir boyama teknesidir.

Kumaş boyama işlemi sırasında kısa bir süre bu teknede kalır. Bu süreyi artırmak için çift tekneli HT jigger makineleri üretilmiştir. Amaç, boyar maddenin materyal ile daha çok temasını ve büyük bir kısmının materyale nüfuzunu sağlamaktır.

Yeni makinelerde tekne içinde sıkma ve vakumlama sistemleri kullanılarak kumaş üzerindeki banyo ile teknedeki banyonun yer değiştirme miktarının artması sağlanmaktadır.

Sıcaklık Değiştirici (Eşanjör)

Sirküle eden flottenin hızlı ısıtma ve soğutulmasını sağlar. Makinenin yanında dikey olarak bulunur. İçinde 2 bölme vardır. Flotte ve buhar ayrı geçmektedir. Birbirine endirek olarak temas eder. Yani endirek ısıtma oluşur.

HT jigger makinesinde ısıtma direkt olarak da yapılabilmektedir. Isıtma hızı buhar ile suyun temas ettiği yüzeyin büyüklüğüne ve buharın sıcaklığına göre değişir.

Yatay Otoklav

HT jigger boyama makinelerinde sargı silindirleri, sek silindirleri ve boya teknesi yatay bir otoklav içindedir. Otoklav bir ray üzerine hareket ettirilerek kapatılıp açılmaktadır. Otoklav hareketi pnomatik sistemle sağlanır.

Filtre

Sirküle eden flottenin etkin filtrasyonu büyük, yüzey alanı silindirik şekilli bir sepet tipi filtre ile sağlanır. Bu kısım, kumaştan dökülen tüy ve elyafın işlem sırasında etkili bir biçimde toplanmasını temin eder.

Boyar madde – Kimyasal Madde Hazırlama ve Rezerve Tankı

Boyar madde – kimyasal madde hazırlama ve rezerve tankı, boyar madde ve diğer kimyasalların makine içine dozajı için kullanılır. Flotteye ilave edilecek maddeler, buhar kazanlarından gelen buhar veya makineden alınan sıcak banyo ile tankın içinde ısıtılır ve mikser yardımı ile karıştırılarak makineye pompalanır. Dozajlama belirli sürede yavaş yavaş yapılacaksa klape vanaları el ile ayarlanır. Makinelerin genellikle 1 adet boyar madde – kimyasal madde hazırlama ve rezerve tankı vardır.

HT Jigger Makinenin Programlanması

Günümüzde çektirme yöntemiyle kumaş boyayan tüm makinelerde olduğu gibi HT Jigger makinesi de bilgisayar kontrollü çalışma imkânına sahiptir. Makinedeki birçok işlem programatör cihazı sayesinde otomatik olarak yapılabilmektedir.

Sıcaklık ve basınç ayarı, sargı silindirleri hızı, kumaş gerginliği, boyar madde ve kimyasal madde ilavesi, banyo boşaltma ve doldurma gibi işlemler genellikle bilgisayar kontrollü yapılmaktadır. Makine boyama grafiğine göre programlanabilmektedir. Genellikle birkaç boyama programı programatöre yüklenir. Daha sonra uygun olan seçilir.

Aşağıda “Comby Jigger” boyama makinesinde yapılan dispers boyamanın diyagramına ve diyagramın programatör cihazı tarafından kontrolüne bir örnek verilmiştir.

• Makineye su al.
• 1 pasaj çalış ( Kumaş üzerinde pislik varsa temizlenmesi için taşırmalı yıkama ).
• Yıkama 90 oC ( 6 pasaj ) ( Kostik – Soda sabun )
• Boşalt – Su al – 1 pasaj taşırmalı yıka – Boşalt.
• Su al – ( 40-60 oC ) Asitleme 3 Pasaj
• Boşalt – Çalkala.
• Ön işlem ( Dispergatör – Asetik Asit Dozajlama ) ( 40 oC – 1 Pasaj ) pH kontrolü
• ½ Boyar madde 1 Pasaj – ½ Boyar madde 1 Pasaj ( Boyar madde ilave edilirken makine pandul beklemeye alınır. )
• 40 oC 1 Pasaj
  50 oC 1 Pasaj
  60 oC 1 Pasaj
  80 oC 1 Pasaj
  100 oC 1 Pasaj
  110 oC 2 Pasaj
  115 oC 2 Pasaj ( Sıcaklık 1-2 oC/dk. olarak artmaya programlanır ve pasaj bitiminde sıcaklık artışı sırasında makine pandul beklemeye alınır. )
• 130 oC ( boyama sıcaklığı ) 8 Pasaj çalış. ( Makine hızı 50-60m/dk. )
• 70 oC’ ye düş – 2 Pasaj ( Sıcaklık düşerken yaklaşık 1-2 oC/dk. -– Hız 30m/dk. )
• Numune al – Boşalt – Çalkala – Su al.
• Ard işlem ( Redüktif yıkama ) 80 oC 4 Pasaj
• Asetik asitle muamele 40 oC 3 Pasaj
• Çalkala – Numune al – Boşalt.

HT Jigger Makinenin Çalıştırılması

Boyama prosesi kumaşın makineye yerleştirilmesi adımıyla başlar ve boyama işlemi kumaşın makineden çıkarılması, kontrol adımlarıyla devam eder.

Boyama Prosesine Başlamadan Önce Kumaşın Yerleştirilmesi ve Makineyi Çalıştırma

• Ana şalter açılır.
• Eğer makine alarm verirse programatörden TACE ALL düğmesine basılarak alarm kapatılır.
• Makinenin hidrolik otoklav kapağı açılır.
• Yağ pompası çalıştırılır.
• Sargı silindirleri çalıştırılır.
• Doka sarılmış olarak gelen kumaşın ucuna 3-4 metre uç bezi eklenir. Makinenin önündeki dok çevirme mekanizması dok kafasına takılır (Uç bezi partinin başına ve sonuna 3-4 metre kadar dikilerek eklenir.).

• Makine, arka sargı silindirine yükleme konumuna getirilir ve kumaş yüklemeye başlanır.
• Kumaş arka silindire 3-4 metre kadar sarıldığında makine durdurulur, sarılan metraj kaydedilir (Resetlenir.). Tekrar çalıştırılır. Resetleme işlemi ile kumaşın tamamı, bir sargı silindirinden diğerine geçtikten sonra yön değiştirme sırasında duracağı metraj belirlenir. Kumaşa eklenen uç bezlerinin banyo içinde kalarak kumaşın tamamının düzgün boyanması sağlanır.

• Silindirler ön silindire sarma konumuna getirilir ve arka silindirden ön silindire sarma işlemi başlar. 3-4 metre ön silindire kumaş sarıldığında makine durdurulur, ön silindire sarılan metraj metraj kaydedilir. Böylece kumaş yükleme işlemi bitirilir.
• Makineye ön ıslatma için su alınır (Yaklaşık 500 l). Sirkülasyon pompası çalıştırılır.
• Kumaşın cinsine göre gerginlik ve hız ayarları yapılır, makine boyamaya hazır duruma gelir.
• Kumaş yeterince ıslanınca sirkülasyon pompası kapatılır. Makine içindeki su boşaltılır. Reçetedeki flotte miktarına göre programatöre yazılır. Su alınır ve sirkülasyon pompası tekrar çalıştırılır.
• Otoklav kapağı kapatılır ve ısı açılır.

Boyama Prosesi Başlangıcı ve Sırasında Yapılacak İşlemler (Gerekli İlavelerin Yapılması)

• Reaktif boyama ise 80 oC’de, dispers boyama ise 40-60 oC’de kumaşın tamamı bir sargı silindirine sarıldığında pandul beklemeye alınır ( Pandul bekleme: Boyama sıcaklığı değişimlerinde, kimyasal madde ve boyar madde verilirken boyar maddenin kumaş yüzeyinde aynı bölgede toplanmaması için silindirlerin ileri-geri hareket ettirilmesi işlemidir.).
• Pandul bekleme sırasında gerekli kimyasalların yarısı banyoya verilir. Kumaşın tamamı diğer silindire sarıldıktan sonra yine pandul beklemede kalan kimyasallar ilave edilir. Boyar madde ilavesinde de aynı işlemler takip edilmektedir.
• Programatöre boyama diyagramı girilir ve boyama işlemi başlatılır.

Boyama ve Ard İşlemler Bitiminde Kumaşın Makineden Çıkarılması

• Boyama işlemi sonunda ikaz lambası yanar ve “TACE ALL” düğmesine basılarak söndürülür. Makine basınçta ise soğutmaya alınır.
• Basınç lambası söndüğünde kapak açılır (Makinenin basınçtan çıktığına emin olmadan kapağı açmayınız.).
• Silindirlerin hızı düşürülür ve top başı beklenir. Top başı geldiğinde silindirler durdurulur ve numune alınır. Silindirler tekrar çalıştırılır ve pandul beklemeye alınır.
• Numune iyi ise silindirler çalıştırılır, çalkalama işlemi veya redüktif yıkama işlemine geçilir.
• İşlemler bittikten sonra sirkülasyon pompası kapatılır ve banyo boşaltılarak kumaş çıkarma işlemine başlanır.
• Kumaşın tamamı arka sargı silindirine sarıldıktan sonra kumaşın ucu dışarı doğru çekilir ve dok sarma tertibatından geçirilip doka sarılır. Dokun kafasına dok çevirme tertibatı takılır. Kumaş doka sarılarak çıkarılır.
• Sargı silindirleri durdurulur, yağ pompası kapatılır. Dok sarma tertibatı dokun kafasından çıkarılır.

İşlem Süresince Gerekli Kontrollerin Yapılması

Ön işlemler, boyama işlemi ve ard işlemler sırasında yapılması gereken kontroller boyamanın düzgün yapılmasını sağlar. Bu kontrollerin yapılması hatalardan oluşacak zaman ve maliyet kaybını ortadan kaldırır. Aynı zamanda emniyetli çalışmayı sağlar.

İşlemler süresince yapılacak kontroller:

• pH kontrolü: Boyama, boya kasarı ve nötralizasyon işlemleri sırasında yapılan kontrollerdir. Kontrol pH kâğıdı veya pH metre ile yapılır. Boyar madde ile kumaş arasındaki reaksiyonun gerçekleşmesi için bu kontrolün yapılması gerekir.

• Isı kontrolü: Tüm işlem safhalarında ısı kontrolü yapılır. Flotte içinden ilave tankına bir miktar flotte alınır ve termometre ile ölçülür. Boyar maddenin materyale çekişine sıcaklığın etkisi büyüktür, bu nedenle uygun boyama sıcaklığının kotrol edilmesi gerekir.
• Renk kontrolü: Boyama sonrası ve ard işlemler sonrası olmak üzere 2 defa renk kontrolü yapılır. Kumaştan küçük bir parça kesilir, istenilen renk ile karşılaştırılır.
• Flotte kontrolü: Makinedeki flotte oranının istenilen seviyede tutulması için yapılan kontroldür. Makinenin yanındaki ölçme skalası ile belirlenir.

Makinenin İşlem Sonrası Bakım ve Temizliği

Boyama ve ard işlemlerin bitiminde koyu renk çalışılmış ise makinenin içi, klavuz bez ve içinde ıslatıcı-hidrosülfit-hipoklorit gibi temizleyici maddelerden biri veya birkaçı bulunan flotte ile düşük veya yüksek sıcaklıkta 15-60 dakika çalıştırılarak kalan boyar madde giderilir.

Makinenin iç kısmında bulunan sargı silindirleri, fulard silindirlerinin yüzeyinin pürüzsüz olması gerekir. Eğer kumaşta yüzeyden dolayı herhangi bir hasar varsa yüzey kontrolü ve temizliği yapılır.

Makine çalışanları, pompa filtre temizliğini her hafta yapmalıdır. Ayrıca tesisat ve tesisat elemanları kaçak kontrolü makine bakımcılarına yaptırılmalıdır.

Her ay elektrik panoları ve motor temizliği, şanzıman yağ seviye kontrolleri, iç tambur yağlaması yaptırılmalıdır.

Tüm tambur yatakları üç ayda bir makine bakımcıları tarafından yağlanmalıdır.

İşlemler sonrası ilave tankının makine çevresinin temizlenmesi gerekir.