HT HASPEL MAKİNESİNDE BOYAMA

HT Boyama Makinesi HT Haspel kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan makinelerdir.

HT Haspel Makinesi Çalışma Prensibi

HT Haspel kumaş boyama makineleri çektirme yöntemi ile kesikli (diskontinü) olarak çalışan, yüksek sıcaklık (140 oC) ve basınç (4-5bar) altında açık en veya halat şeklinde örme ve dokuma kumaş boyayan makinelerdir. Sentetik veya sentetik karışımlı kumaşların boyanmasında kullanılır, atmosferik ortamda da çalışabilir.

Genellikle materyalin hareketli, banyonun sabit olduğu makinelerdir. Kırışıklık tehlikesi olan kumaşların boyanması sakıncalıdır. 1:10 – 1:30 gibi yüksek banyo oranlarında çalışmaları sebebiyle boyama maliyeti yüksektir.

HT Haspel boyama makinesi yuvarlak yapıdadır. Banyonun bulunduğu bir tekne, tekne üzerinde kumaşın devrini sağlayan hareketli bir çıkrık (haspel) ve taşıyıcı bir silindirden oluşur.

Kumaş sonsuz halat şeklinde, dönen çıkrık yardımıyla banyo içinden geçirilir. Bu dönen çıkrık yardımıyla banyo içinde katlanarak yığılan kumaş, banyo içinde uzun süre kalır.

HT haspellerde sentetik ve sentetik karışımlı kumaşların boyanması için oval çıkrık kullanılır. Tekne derinliği az ve en fazladır.

Günümüzde HT haspel boyama makinesinin yerini jet ve over-flow makineleri almıştır.

HT Haspel Makinenin Kısımları

HT haspel boyama makinesi 6 kısımda incelenebilir^.

1. Kumaşı döndüren çıkrık (haspel) ve taşıyıcı silindir
2. Sıcaklık değiştirici (Eşanjör)
3. Boyama teknesi
4. Sirkülasyon pompası
5. Filtre
6. Boyar madde ve kimyasal madde hazırlama ve ilave tankı
7. Kumaş yükleme ve boşaltma aparatı

Kumaşı Döndüren Çıkrık (Haspel) ve Taşıyıcı Silindir; Kumaşın makine içinde hareketini sağlayan, sentetk ve sentetik karışımlı kumaşların boyanması için oval şekilde olan kısma çıkrık adı verilir. Kumaşı 50-80 metre/dakika hızla döndürebilir. Taşıyıcı silindir kumaşı çıkrığa ileten ve yön veren kısımdır.

Sıcaklık Değiştirici (Eşanjör); Sirküle eden flottenin hızlı ısıtma ve soğutulmasını sağlar. Makinenin yanında ve yatay durumda bulunur. İçinde 2 bölme vardır. Flotte ve buhar ayrı olarak geçmektedir. Birbirine endirek olarak temas eder. Isıtma hızı buhar ile suyun temas ettiği yüzeyin büyüklüğüne ve buharın sıcaklığına göre değişir.

Boyama Teknesi; Çıkrık tarafından döndürülen kumaşın katlanarak yığıldığı ve boyama zamanının çoğunu geçirdiği kısımdır. Paslanmaz çelikten yapılır. Boyama teknesinin derinliği sentetik ve sentetik karışımlı kumaşlar için az, geniş enlidir. Bunun nedeni kırışıklık riskinin daha az olmasını sağlamaktır. Ayrıca abrajlı boyamada engellenebilmektedir.

Sirkülasyon Pompası; HT haspel boyama makinelerinin çoğunda flottede hareket ettirilmektedir. Flottenin devridaimini sağlayan kısım sirkülasyon pompasıdır. Sirkülasyon pompası makinenin yanında bulunur.

Filtre; Sirküle eden flottenin etkin filtrasyonu büyük, yüzey alanlı bir sepet tipi filtre ile sağlanır. Bu kısım, kumaştan dökülen tüy ve elyafın işlem sırasında etkili bir biçimde toplanmasını temin eder.

Boyar madde ve Kimyasal Madde Hazırlama ve İlave Tankı; İlave tankı boyar madde ve diğer kimyasalların makine ve hazırlama tankı içine dozajı için kullanılır. Tankın içinde endirek ısıtma sistemi ile flotteye ilave edilecek maddeler ısıtılır ve mikser yardımı ile karıştırılarak makineye pompalanır. Boyar madde ve kimyasal maddeler boyama laboratuarlarında hazırlanıp bilgisayar sistemi ve dozaj pompaları yardımıyla da makinelere ilave yapılabilir.

Kumaş Yükleme Boşaltma Aparatı; Kumaşın makineye girişinde ve çıkışında hareket ve yön veren kısımdır.

HT Haspel Makinenin Programlanması

HT Haspel kumaş boyama makinelerinin tüm kısımları tam otomatik olarak kontrol edilebilmektedir. Otomatik kontrol cihazlarına “Programatör” adı verilir. Programlar, pogramatör cihazına işletme yetkilileri tarafından hazırlanan disket veya hafıza kartları ile yüklenir. İşletmelerde, her makinenin programatör cihazı vardır. Disket veya hafıza kartları kullanılarak program cihaza kaydedilir.

Programlar üzerinde istenilen değişiklikler manuel yapılabilir. Programatör cihazı ile aşağıdaki kontroller otomatik yapılır:

• Boyama diyagramı kontrolü
• Boyar madde ve kimyasal madde dozajlama kontrolü
• Flotte boşaltma ve doldurma vanaları kontrolü
• Isıtma ve soğutma sistem kontrolü
• Çıkrık (Haspel) hızının kontrolü

Boyanacak materyale uygulanacak diyagrama (boyama grafiği) göre programlama işlemi yapıldıktan sonra makineye su pompalanmaya başlanır. Tabii ki pompalanacak su miktarı programda kayıtlıdır. Halat formundaki kumaş ucu, uzun plastik bir boru veya klavuz ip yardımıyla haspele uzatılır. Kumaş, başı ve sonu birbirine düğümlendikten sonra ön işlemler ve boyamaya hazır duruma gelir.

Makineyi Boyama Grafiğine Göre Programlama

Makineyi programlama, diğer boyama makinelerinde olduğu gibi işletmede programatör cihazını kullanabilen kişiler tarafından yapılır. Boyama grafiği programlamada aşağıdaki basamaklar takip edilir.

BOYAMA GRAFİĞİNE GÖRE PROGRAMLAMADA 1.ADIM	Başlangıç sıcaklığı (50oC) için “set point” bölümüne girilerek “Enter” tuşuna basılır. Eğer başlangıç sıcaklığında belli bir süre çalışılacaksa ilk adım olarak başlangıç sıcaklığı “Temparature” bölümüne bir daha girilerek tekrar “Enter” tuşuna basılır ve ardından ekrana gelen “Time” bölümüne çalışılacak süre (15 dakika ) yazılır. Enter tuşuna basılarak grafikteki ilk adım tamamlanır.
BOYAMA GRAFİĞİNE GÖRE PROGRAMLAMADA 2.ADIM	Ardından gelen “Temparature” bölümüne çıkılacak sıcaklık değeri (120oC) yazılarak “Enter” tuşuna basılır. 2. adım çıkış eğrisi adımı olduğundan time bölümüne değer yazılmadan enter tuşuna basılarak “Temp/Minute” bölümüne çıkış değeri (2oC/dk.) yazılır ve enter tuşuna basılır. 3. adıma “Temparature” bölümüne çıkılan sıcaklık (120oC) değeri yazılarak geçilir.
BOYAMA GRAFİĞİNE GÖRE PROGRAMLAMADA 3.ADIM	“Enter” tuşuna basıldıktan sonra gelen “Time” bölümüne bu sıcaklıkta çalışılacak süre (60 dk.) girilir ve “Enter” tuşuna basılır
BOYAMA GRAFİĞİNE GÖRE PROGRAMLAMADA 4.ADIM	4. adımda işlem sonunda düşülecek sıcaklık “Temparature” bölümüne (90oC) girilerek enter tuşuna basılır.  4. adım düşüş eğrisi adımı olduğundan “Time” bölümüne değer yazılmadan “Enter” tuşuna basılarak “Temp/Minute” bölümüne düşüş değeri (2oC/dk.) yazılır ve “Enter” tuşuna basılır.

Yukarıdaki program aşağıdaki boyama diyagramına göre yapılmıştır.

Reçeteye Göre Hesaplamaları Yapma

Müşteri, boyanmasını istediği kumaşın miktarını, cinsini ve rengini işletmeye bildirir. Kumaş işletme şartlarında boyanmadan önce hatalı boyamayı önlemek için bir parça numune alınarak laboratuvarda boyama uygulaması yapılır. Laboratuvarda yapılan boyama çalışması çok düşük oranlarda boyar madde ve kimyasal maddeler kullanılarak işletme şartlarına uygun pH, sıcaklık ve sürelerde uygulanır.

Makinenin Çalıştırılması

Programlaması yapılan makineye ilk olarak soğuk su dozajı yapılır. Kumaş haspel ve sirkülasyon pompası hareketi ile makineye doldurulur. Aynı zamanda sıcaklık başlangıç seviyesine getirilir. İlave tankında ön işlemler için hazırlanan maddeler makine tarafından alındıktan sonra çalışmaya tam olarak başlanır.

Haspel hızı, sirkülasyon pompası basıncı ve düze ayarları programa göre otomatik olarak yapılır.

Prosesin Akışına Göre İlavelerin Yapılması

Makineye ilk olarak su daha sonra ön işlemler yapılacaksa kimyasal maddeler ilave edilir. Yapılmayacaksa bu maddelere boyar maddede ilave edilir. Polyesterin dispers boyar madde ile boyanması için ayrı ilave tankında dispergatör ve egalize maddeleri ilave edilerek iyi bir şekilde çözündürülmesi gerekir.

Boyama işlemi süresince ilave zamanı geldiğinde programatör tarafından uyarı sesi verilir. İşçiler bu sesi duyduklarında gerekli ilaveleri, ilave tankında hazırlayarak makinenin almasına dikkat etmelidir.

Ard işlemler sırasında da yapılacak ilaveler, ilave tankında hazırlanır. Program zamanına göre makineye otomatik olarak verilir.

İşlem Süresince Gerekli Kontrollerin Yapılması

Ön işlemler, boyama işlemi ve ard işlemler sırasında yapılması gereken kontroller boyamanın düzgün yapılmasını sağlar. Bu kontrollerin yapılması hatalardan oluşacak zaman ve maliyet kaybını otadan kaldırır. Aynı zamanda emniyetli çalışmayı sağlar.

İşlemler süresince yapılacak kontroller:

pH kontrolü: Boyama, boya kasarı ve nötralizasyon işlemleri sırasında yapılan kontrollerdir. Kontrol pH kâğıdı ile yapılır. Boyar madde ile kumaş arasındaki reaksiyonun gerçekleşmesi için bu kontrolün yapılması gerekir.

Isı kontrolü: Tüm işlem safhalarında ısı kontrolü yapılır. Flotte içinden ilave tankına bir miktar flotte alınır ve termometre ile ölçülür. Boyar maddenin materyale çekişine sıcaklık etkisi büyüktür, bu nedenle uygun boyama sıcaklığının kotrol edilmesi gerekir.

Renk kontrolü: Boyama sonrası ve ard işlemler sonrası olmak üzere 2 defa renk kontrolü yapılır. Kumaştan küçük bir parça kesilir, istenilen renk ile karşılaştırılır.

Flotte kontrolü: Makinedeki flotte oranının istenilen seviyede tutulması için yapılan kontroldür. Makinenin yanındaki ölçme skalası ile belirlenir.

Basınç kontrolü: Yüksek basınç ve basınç altında çalışan boyama makinelerinin tümünde bu kontrol yapılmamalıdır. Basınç kontrolü makine üzerindeki manometre ile yapılır. Basınç makine tarafından ayarlanır fakat işçiler tarafındandan da kontrol edilmelidir. Çünkü basınç dolayısıyla patlama riski vardır.

Boyama ve Ard İşlemlerin Bitiminde Kumaşın Çıkarılması

Makinede top başı bulunur ve kesilir. Kumaş çıkarma çıkrığına verilir. Daha sonra arabalara doldurulur. Bazı makinelerde kumaş top başına mıknatıs takılır. Kumaş çıkarılacağı zaman mıknatıs sistemi harekete geçirilir ve top başı bulunur. Kumaş çıkarma çıkrığına verilir.

Makinenin İşlem Sonrası Bakım ve Temizliği

Boyama ve ard işlemlerin bitiminde koyu renk çalışılmış ise makinenin içi, klavuz bez ve içinde ıslatıcı-hidrosülfit-hipoklorit gibi temizleyici maddelerden biri veya birkaçı bulunan flotte ile düşük veya yüksek sıcaklıkta 15-60 dakika çalıştırılarak kalan boyar madde giderilir (Polyesterde 130-140 ˚C – 60 dakika).

İşlemler sonrası filtre kontrolü yapılır. Değiştirilmesi gerekiyorsa değiştirilir.

Makine yüksek basınçta çalıştığı için boru bağlantı yerlerindeki emniyet contaları zamanla aşınır. Contaların 1-3-6 aylık periyotlarla kontrolü yapılıp yıprananların değiştirilmesi gerekir.

İşlemler sonrası ilave tankının makine çevresinin temizlenmesi gereklidir.