İş etüdü verimlilikle doğrudan ilgilidir. Herhangi bir işletmenin verimliliğini etkileyen etmenler pek çoktur. Uzun dönemde verimliliği artırmanın en etkili yollarından biri yeni süreçler geliştirmek ve daha modern fabrika ve donatım kurmaktır. Oysa bu tür bir yaklaşım büyük sermaye gerektirir. İş etüdü, verimliliği artırma sorununa mevcut işlemlerin ve süreçlerin etkinliğini artırarak çözümleme yönünden yaklaşır. Böylece verimlilik artışına çok az sermaye yatırımı yaparak ya da hiç sermaye yatırımı yapmaksızın katkıda bulunur.
Tekstil fabrika çalışanları
Tekstil Örme İşletmelerinde İş ve Zaman Etüdünün Tanımı ve Önemi
İş etüdü, gelişme olanağı yaratabilmek amacıyla belirli bir olayı ya da etkinliği ekonomik ve verimlilik yönünden araştırmaya yönelik bir tekniktir.
İş etüdü sistematik olduğu için hem sorunların incelenmesinde hem de çözümlerin ortaya çıkarılmasında her zaman başarı sağlar. Sistematik (dizgesel) inceleme, sorunların ve bu sorunlara bulunan çözümlerin kaydedildiği bir uygulamadır. Bu yüzden her zaman uygulanabilir.
Sistematik inceleme zaman alır. Onun için çok küçük firmalar dışında diğer bütün firmalardaki iş etüdü çalışmalarını yönetimin işinden ayırmak gerekir. Bir fabrika müdürü ya da ustabaşı, günlük çalışmalarında birçok sorunla karşılaştığından bu tür çalışmalara fazla zaman ayıramaz. İş etüdü, işi sürekli yapan birinin sorumluluğunda olmalıdır. Bu kişinin yönetime ilişkin hiçbir görevi olmamalıdır ve sadece bir danışmanlık görevi yüklenmiş olmalıdır.
İş etüdü, belli bir işlemin etkenliğini etkileyen bütün ögeleri gözlemlediği için bu ögelerin yanlış ve kusurlu taraflarını hemen ortaya çıkarır. Örneğin, gözlem üretim işindeki bir işçinin zamanının malzeme gelmesini beklemekle ya da makinenin bozulması sonucunda boş durmakla kaybolduğunu gösterebilir. Bu ya malzeme denetimindeki başarısızlığı ya da bakım işleri yapmakla görevli mühendisin başarısızlığını ortaya koyar.
Tekstil-Örme İşletmelerinde İş Ölçme Yöntemleri
Tablo 4.1: İŞ etüdü teknikleri
Metot Etüdü
Daha kolay ve daha etkili yöntemlerin geliştirilmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.
İş Ölçümü
Nitelikli bir işçinin belli bir işi, belli bir çalışma hızıyla yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla geliştirilmiş tekniklerin uygulanmasıdır.
İş ölçümü adından da anlaşılacağı gibi bir işlemin yapılmasında harcanan zamanın (standart zaman) tespit edilmesini ve etken olmayan sürenin belirlenmesini amaçlamaktadır. Etken olmayan süre üretimin yapılmadığı süredir ve verimliliğin düşmesinde ana etkendir. Uygulama esnasında herhangi bir etken olmayan süre ortaya çıkarsa standart zamana ek bir süre olarak görülecek ve sonuç olarak da yönetimin dikkati bu konuya çekilecektir. Verimliliğin büyük ölçüde azalmasına yol açan etken olmayan sürenin azaltılmasının çareleri aranacaktır.
İş Ölçümü; İş ölçümü;
- İş programının gerçekleştirilmesinde,
- Yapılan üretimin satış fiyatının ve teslim tarihlerinin (termin tarihi) belirlenmesinde,
- Özendirici ücret planı yapabilmek için makine kullanımı ve işçi performansı standartlarını koymada,
- İşçilik, maliyet denetiminde ve standart maliyetleri saptama konularında kullanılır.
İş Ölçme Teknikleri; Tekstil örme işletmelerinde en fazla zaman etüdü yöntemiyle iş ölçümü yapıldığı için bu konular üzerinde durulacaktır.
- İş örneklemesi; Belli bir etkinliğin oluş yüzdesini istatistiki örnekleme ve rastgele gözlemler yolu ile saptama yöntemidir.
- Zaman etüdü; Belirli koşullar altında yapılan belli bir işin ögelerinin zamanını ve derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri çözümleyerek o işin tanımlanan bir çalışma hızında (performansta) yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta kullanılan bir iş ölçme tekniğidir.
Zaman etüdü araçları şunlardır:
- Kronometre: Genellikle zaman etüdünde iki tip kronometre kullanılır. Bunlar geriye dönüşlü ve geriye dönüşsüz tiplerdir. Bazen üçüncü bir tip olan iki ibreli kronometre kullanılır.
- Etüt tablası; kontrplaktan ya da uygun plastik maddeden yapılan düz bir tabla olup üzerine zaman etütlerinin kaydedileceği formlar iliştirilir. Sert ve olası en geniş formdan daha geniş olmalıdır. Üzerine kronometrenin de konabileceği bir düzeni olabilir.
- Zaman etüdü formları: Zaman etüdü formlarının çok çeşitli formları vardır. Uzun sürelerle bu işte çalışan uzmanlar kendilerine göre en uygun olan düzenlemeleri yapmaktadır. Zaman etüdünün uygulanışı (standart zamanın belirlenmesi) şöyledir:
Konfeksiyonda işçi randımanın belirlenmesi
Planlama bölümü gün sonunda bir işçinin yaptığı iş adedini toplar ve aşağıdaki formüle göre işçinin randımanını belirler.
Konfeksiyonda işçi randımanı
= (Toplam yapılan iş adedi * Standart zaman) / Günlük çalışılan dakika Günlük çalışılan dakika
= Teorik süre (540 dk.) + Mesai süresi – İzin
Teorik süre 1. kategori işçi için genellikle 480 dk. olarak alınır.
Örneğin; yukarıdaki örnekte işçi gün sonunda 380 adet yaka takmış olsun, buna göre;
İşçi randımanı = (380 *1,2) / 480 = % 95 olur.
Bir ay boyunca her çalışılan gün işçinin randımanı ölçülür ve ortalaması alınır. % 90 baz alınarak işçi ödüllendirilir veya maaş kesintisi uygulanır.
ÖRME BÖLÜMÜ |
|||
ZAMAN ETÜDÜ FORMU |
|||
| ARTIKEL……………………. MODEL TANIMI…………. |
|||
| OPERASYON | MAKİNE (gg.) | HIZ (m/sn) | STD ZAMAN (dk.) |
| Ön beden | |||
| Arka beden | |||
| Kol | |||
| Yaka | |||
| Biye | |||
| Tiktak | |||
| TOPLAM STANDART ZAMAN | |||
| Tablo 4.2: Örnek örme bölümü için etüt formu | |||
Önceden saptanmış hareket – zaman sistemleri (PMTS)
Bu sistem, temel beden hareketleri için hesaplanmış zamanlardan yararlanılarak belli bir performans düzeyinde yapılan bir işin zamanının saptanmasında kullanılan bir iş ölçme tekniğidir.
Standart veri
Bir fabrikadaki işlerin çoğunda ortak olan pek çok öge vardır. Örneğin “yürüme” pek çok değişik işte ortak bir ögedir. Taşıma, yükleme, makinede çalışma gibi işlerde yürüme değişmez bir ögedir. Bu işler ayrı ayrı zamanlanırken aslında aynı ortak ögeler tekrar tekrar ölçülmüş olmaktadır. Bu nedenle iş etüdü uzmanı böyle ortak olan ögelerin standart zamanlarını kolayca çıkarabileceği ve kullanabileceği bir dizi verilere sahip olabilirse bu tür ögelerin her birinin ayrı ayrı ölçülmesi gerekmeyeceği için görevi çok daha kolaylaşmış olacaktır.
Eğer bu tür veriler pek çok öge için hazırlanabilir ve güvenirliği sağlanırsa yeni bir iş için zaman etüdü yapma gereği kalmayacaktır. Bunun yerine, işi ögelerine ayırıp veri bankasına başvurarak her ögenin normal zamanı çıkarılacak, sonra bu yeni işin toplam zamanı hesaplanacak ve buna her zaman olduğu gibi uygun paylar da eklenerek standart zamana ulaşılacaktır.