İşlemenin Tanımı
Türk süsleme sanatının önemli bir bölümünü işlemeler alır. Dokuma ve deri üzerine iğne ile çeşitli cins ve renkteki ipliklerle yapılan süslemeye işleme denir.
İlk işleme örneklerine Orta Asya Türklerinde rastlanır. Anadolu‟ya göç eden Türkler işlemeciliği bir ata sanatı olarak oradan getirmişlerdir. En güzel eserler 16 ve 18. yüzyıllar arasında görülür. İşlemeler o devirlerde memleket ekonomisine katkısı olan bir kaynak olmakla beraber Türk kadın ve erkeğinin yaratıcı gücünü, ruh zenginliğini belirten halk sanatı eserleri de olmuştur.
Genellikle işlemeler geleneklerin gerektirdiği giysi, eşya ve örtüler üzerine yapılmıştır. (örneğin; giysiler, elbise, kaftan, cepken, cübbe, aba, abani, arakiye, gömlek, entari, fermene, hırka, hilat kolsuz cübbe, şalvar, ayakkabı, nalın, terlik, kavuk gibi). Eşya ve örtüler, eğer takımları, kese, kılıf, seccade, sancak, yay torbası, yastık, baş örtüsü, bohça, havlu, mendil, uçkur, duvak yağlıklardır.
İşlemelerin işleniş tekniği de uygulandığı yerler gibi gelenekler hâlinde devam etmiştir. Süslemeyi meydana getiren motifler ise konuları, yapıları, renkleri ve örtülere yerleştirilmeleri ile daha ilginç bir görünüş içindedir. Gittikçe ilerleyen bilim ve yeni teknolojik gelişmeler doğrultusunda uzmanlar işlemeyi ikiye ayırmıştır:
- El işlemesi
- Makine işlemesi
1830‟da Fransız terzisi Barthelemy Thimmaner‟ın keşfettiği zincir işi yapan makineyle başlayan bu ayrım, 1851‟de Isaac Sınger‟in bulduğu çeşitli ayaklarla gelişen dikiş makinesiyle büyümüş ve 20 yy.da Japonların keşfettiği zikzak makineleriyle büyük boyutlara ulaşmıştır. 11 ve 12. yüzyıllarda işleme sanatı Türklerde bilhassa Selçuklularda çok gelişmiştir.
Orta Çağda Haçlı seferlerinin başlaması, Doğu-Batı ticaretinin artması, nakış alanındaki güzel gelişmelerin Batı (Avrupa) tarafından tanınmasına ve yayılmasına sebep olmuştur.
Belli Başlı Teknikler
Türk işlemelerinde teknikler incelendiğinde, dokumanın atkı ve çözgü iplikleri üzerinde oluşan iğneler, uygulama biçimlerine göre beş gruba ayrılır:
Resim 1.4: Eski işleme örnekleri
- Dokumanın iplikleri üzerinde yürütülen iğneler
- Serbest stil iğneler
- İplik sayılarak yapılan iğneler
- Dokumanın iplikleri çekilerek yapılan iğneler
- Tek yönde iplik çekilerek yapılan iğneler
- Çift yönde iplik çekilerek yapılan iğneler
- Dokumanın iplikleri kapatılarak yapılan iğneler
- Atma iğneleri
- Kapama iğneleri
- Dokumanın iplikleri kesilerek yapılan iğneler
- Bağlama iğneleri
- Geçme iğneleri