a. SU GEÇİRMEZLİK
Mamulün yüzeyini tamamen kaplayan su geçirmez bir film tabakası oluşturmaya dayanmaktadır. Bu şekildeki bir apre kuvvetli yağmura karşıda uzun süre koruyucu etki gösterir. Aynı zamanda rüzgar ve soğuktan da korur. Sakıncası film tabakası kumaşın yüzeyini tamamen örttüğü bu arada bütün gözenekleri kapattığı için, deri solunum ve ter naklini zorlaştırır.
Kauçuk dispersiyonu ile yapılacak bir kaplama reçetesi;
- 130 – 150 kısım Latex (Suni Kauçuk)
- 400 kısım Kaolin
- Gereği kadar pigment boyar madde
- 50 kısım çinko oksit
- 2 kısım kükürt
- 0.2 kısım vulkanizasyon hızlandırıcı
- 100 kısım kazein çözeltisi % 10’luk
- 200 kısım su.
Hazırlanan reçete maddeleri kumaşa sürülerek su geçirmez film tabakası elde edilir. Vulkanizasyonda amaç; kauçuğun elastikiyetini arttırmak ve termoplastik (soğukta katılaşma, sıcakta yapışkan olma gibi) geliştirmektir. Esası kauçuğun kükürtle işlem görmesidir.
b. SU İTİCİLİK
Bu işlemde esas mamulün lif veya ipliklerinin üzerinde, çok ince hidrofob bir zar oluşturmaktır. Bu bitim işlemi sonucunda kumaşın gözenekleri kapanmadığından, deri solunumu ve ter nakli olumsuz şekilde etkilenmez. Diğer taraftan bu şekilde hidrofobluk terbiyesi görmüş, mamul; yağmura karşı ancak belirli bir derecede koruma sağlayabilir.
Çalışma şekli : Mamul 5 – 15 gr/lt sabun içeren ve 50 C’ye kadar ısıtılmış çözeltiyle fulatlarda birkaç kere emdirilir. Bir ara kurutmaya tabi tutulmadan önce fulardda 3 – 6 Be’lik alüminyum asetat çözeltisiyle muamele edilir. Ara kurutma yapıldığı takdirde elde edilen sonuçlar her ne kadar daha iyi olursa da maliyet artacağından bu şekildeki çalışma pek tercih edilmez. Özel hallerde mamul önce alüminyum asetat, sonra sabun ve en son tekrar 1 – 3 Be’lik alüminyum asetat banyosundan geçilerek çalışılabilir.
Yünlü mamul :% 2 – 5 Silikon emülsiyonu
% 0,2 – 1 Katalizatör ve pH 5 olacak şekilde.
Asetik asit içeren 30 – 35 C deki banyoya 30 – 60 dakika muamele edildikten sonra kurutulur ve kondense edilir. Kondense sıcaklığı 120–130 C de 4 – 5 dakikadır.
c. GÜÇ TUTUŞURLUK BİTİM İŞLEMLERİ (YANMAZLIK)
Askeri kumaşlar, taşıt araçları, giyim eşyaları, dekorasyon malzemeleri vs. güç tutuşan bitim işleminden geçirilebilir. Güç tutuşur tekstil mamullerinin elde edilmesi :
a. Bazı organik veya anorganik lifler yapıları gereği güç tutuşurlar. Örneğin; nomex, kynok, polivinlklorür lifleri, cam lifleri, amyant, karbon lifleri gibi… Bu liflerden yapılan mamuller başka hiçbir işlem görmelerine gerek kalmadan iyi bir tutuşmazlık özelliği gösterirler.
b. Sentetik liflere tutuşmazlık özellikleri kazandırmak için bir olanak da bunlara eldeleri sırasında, daha lif olarak çekilmeden önce, tutuşmazlık sağlayıcı maddeler ilave etmektir. Vizkoz çözeltiye Propoksi Tosfazen, selüloz asetat veya selüloz triasetata da trifosfat eklenerek güç tutuşma özelliği kazanılır.
c. Günümüzde güç tutuşan tekstil mamullerinin en önemli ve en fazla kullanılan yol, tekstil yüzeyinin tutuşmazlık sağlayıcı ürünlerle bitim işlemine tabi tutulmasıdır. Yıkamaya dayanıklı güç tutuşurluk etkisi sağlayan madde tetrakis – hidroksimetil fosfonyum klorürdür (THPC). THPC ile yapılacak güç tutuşurluk bitim işlemi için reçete örneği şu şekilde olabilir :
- % 17 THPC Emdirme Sıcaklığı : Oda sıcaklığında
- %10 Metilol melamin Alınan flotte miktarı : %100
- %10 Üre Kurutma sıcaklığı : 100 C
- % 3 Trietanolamin Kondenzasyon : 1400 C de 0,5 dakika
- %60 Su
d. BURUŞMAZLIK BİTİM İŞLEMLERİ
Buruşmazlık bitim işleminin yapılması değişik şekillerde olabilmektedir. Elde edilen buruşmazlık dereceleri ve mamulün dayanımlanma görülen düşüşler uygulanan yönteme göre büyük farklılıklar göstermektedir.
Buruşmazlık bitim işlemi flottesiyle emdirme, kurutma, kondenzasyon, ve bazen yıkama ve son avivaj işlemlerinden oluşur. Bu yönteme göre yapılacak buruşmazlık bitim işleminin reçetesi hazırlanırken, elde edilmek istenen etki derecesine göre en uygun terbiye maddesi ve katalizatör seçilir. Dimetiloletilenür ile çalışıldığında amonyum nitrat katalizatör olarak kullanılabilir.
e. ÇEKMEZLİK BİTİM İŞLEMİ
Selüloz liflerinden yapılmış kumaşların sulu ortamlarda, örneğin yağmurda veya yıkarken çekme özelliği vardır. Çekme her kadar hem atkı, hem çözgü yönünde olmaktaysa da, genellikle çözgü yönünde görülen çekme, atkı yönündeki çekmeye oranla oldukça fazladır. Pamuklu kumaşların çekmezlik bitim işlemleri arasında en etkilisi ve en önemlisi sanforizasyondur.
f. KİR TUTMAZLIK VE KİRİN KOLAY UZAKLAŞTIRILMASI İÇİN BİTİM İŞLEMİ
Günümüzde tekstil alanındaki son gelişmeler “az bakımı kolay mamullere” doğrudur. Bir kumaşın az kirlenmesi, kolay yıkanması ve ütüye gerek olmadan tekrar kullanılabilmesi istenir.
Kuru bir iticilik bitim işlemi de, silisyum dioksit, kalay oksit, alüminyum trioksit, titan dioksit gibi maddelerle kumaş işlem görür. Yaş kir iticilikte ise; kumaş su itici özellikle birlikte kazandırılır.
Kirin kolay uzaklaştırılması için pamuk – polyester, veya viskon –polyester karışımları apre flottesinde geçirilir. Kirin uzaklaştırılması genellikle buruşmazlık bitim işlemiyle kombine edilerek yapılmalıdır.
Polyester – pamuk karışımı yatak takımlarının buruşmazlık – kirin uzaklaştırılması bitim işlemi için reçete :
200 – 250 gr/lt Reaktant tip buruşmazlık sağlayıcı
20 – 40 gr/lt Siligen E
80 – 100 gr/lt perapret D
10 –15 gr/lt Siligen WL
40 – 50 gr/lt Magnezyum klorür
Alınan flote miktarı : % 65
Kondenzasyon : 155 – 165 C
Kondenzasyon süresi : 4 –5 dakika
Tekstil liflerinin kirlenme ve kirlerin uzaklaştırılabilmesi açısından iyiden kötüye doğru sıralanması şu şekildedir. Asetat, poliakrilnitril, yün, triasetat, vizkoz, poliamid 6.6, polyester, poliamid 6, polipropilen.
Yükseltgen veya indirgen maddelerle yapılan ağartmalar sonucu yünlü mamullerin kirlenmesi azaltılmakta ve kirin uzaklaştırılması kolaylaşmaktadır. Bunların etkisi de pul tabakasında meydana gelen değişiklikler ve hidrofilitenin artmasıyla açıklanabilmektedir. Yün liflerindeki yağ miktarında kirlenme üzerindeki etkisi fazladır ve yağ miktarı arttıkça kuru kirin liflere tutunması da artmaktadır. Ancak, kuru temizleme sırasında, kirin uzaklaştırılması da kolaylaşmaktadır. % 4 perfloralkil, % 2 reçine oluşturan su iticilik ürünü alüminyum triformiyat (reçinenin %1’i kadar). 1 gr/lt parçalanabilen ıslatıcı içeren flottetyle emdirildikten sonra, kurutulmakta ve kondense edilmektedir. Kondense 150 C de ve 5 dakikada yapılamalıdır.
g. ANTİMİKROBİK ÖZELLİK KAZANDIRAN (HİJYENİK) BİTİM İŞLEMLERİ
Otel, çocuk yuvası, hastane, huzurevi gibi topluma açık yerlerde kullanılanlar başta olmak üzere bazı tekstil mamullerine mikroplar geçmekte ve çevreye yayılmaktadır.
Hijyenik bitim işleminin esası; tekstil mamullüne önleyici maddeler aplike ederek, bu mamul üzerinde patojen mikropların yayılmasını önlemektir. Yer halıları, döşemelikler, yatak, yorgan ve yastıkların içi – dışı, battaniyeler hijyenik bitim işleminden geçirilebilir.
h. SAYDAMLAŞTIRMA
Pamukluların saydamlaştırılmasının esası parşömen kağıdı eldesine benzemektedir. Bunun için ince ve düzgün pamuklu kumaş merserize edildikten sonra kurutulmakta ve kuru kumaş soğutulmuş (5–10 C) 51–54 Be1 (%64-68)lik H2SO4 banyosundan gergin durumda birkaç saniye içerisinde geçirilmektedir. Sonra soğuk ve sıcak suyla durulanan sudkostik ve soda ile nötrselleştirilen mamul tekrar bir merserizasyondan geçirilmektedir. Saydamlaştırma işlemi sonucu pamuklu kumaş yalnız saydam bir görünüm kazanmakla kalmamakta, aynı zamanda sert bir tutumda kazanmaktadır. Kumaşın dayanımlarında ise, önemli bir değişme olmaktadır. Elde edilen özellikler yıkamaya karşı dayanıklı olup, bu şekilde işlem görmüş kumaşlara organize edilmektedir.
i. ÜTÜ (MULDEN PRES)
Kumaş yüzlerini ütülemek için özellikle yünlü ve yarı yünlü kumaşlarda mulden pres veya hidrolik pres kullanılır. Presleme vasıtasıyla kumaşın sıklaştırılarak düz bir yüzey sabit bir tutum ve bir nevi parlaklık kazanması temin edilir. Presleme etkisi sıcaklık nemle, düz yüzeyler basınçla elde edilir.
Mulden pres makinelerinde presleme kontinü olarak yapılır. Kızdırılmış baskı silindiri mevcut olup, karşısında kızdırılmış silindire baskı yapmayıp kendi çevresinde 0.33 – 0.50’sini çevreleyerek kızdırılmış muldeye baskı yaparak, büyük bir yüzeyde bu baskı dağılmış durumdadır. İyi bir presleme 4 –5 ton basınçla elde edilir. Bu etki aynı zamanda hararet, silindir çapı, kumaşın hızı, nem gibi özelliklere bağlıdır.
j. PARLAKLIK ARTTIRMA İŞLEMİ (POLİSAJ)
Yün liflerinden veya yün ve diğer liflerin karışımından son yıllarda sentetik liflerinden de yapılmış tüylü mamulleri parlatmak ve görünümleri düzeltmek için uygulanan mekaniksel bitim işlemidir. Bu işlemde mamul hızla dönen, özel bir yüzeye sahip silindire temas ettirerek geçirmek esasına dayanmaktadır.
Piyasada bulunan çeşitli parlatma makinelerindeki oluklu silindirlerin çapları 25 – 50 cm arasında değişmekte olup çelik silindirler yerine alüminyum kullanıldığı yapılar da vardır. Silindirlerin dönüş yönü de genellikle kumaş geçişiyle aynı yönde olmakla beraber silindirlerin kumaş geçişine ters yönde döndüğü makine tiplerine de rastlanmaktadır. Normal olarak silindir dönüş hızı 800 – 1500 devir/dakika olup, kumaş geçiş hızı da 2 – 15 metre/dakika olabilir.
Bu işlemde;
- a. Mamulün tutumunun geliştirilmesi
- b. Hav tabakasının gevşetilmesi ve paralelleştirilmesi
- c. Liflerin düzeltilmesi
- d. Liflerin doğal parlaklıklarının arttırılması
- e. Mamulde parlaklık sağlanması gerçekleşir.
k. RATİNE İŞLEMİ (BONCUKLANDIRMA)
Hav, tüylü veya yünlü karışımlı mamullerin tüylerine boncuklu, düğümlü veya dalgalı bir görünüm kazandırmak için yapılan mekaniksel bir bitim işlemidir. Ratine işlemi özellikle belirli manto ve paltoluk kumaşlarla yapay kürklerin, müflonların üretimi için uygulanmakta olup, strayhgarn ipliklerden saten dokular veya kuvvetlendirilmiş veya çift katlı olarak dokunmuş olan kumaş, ratine işleminden önce yoğun bir dinkleme ve şardonlamadan geçirilmektedir. Ratine makinesinin esasını hareketsiz bir alt masa ile makinenin iki tarafında bulunan iki tane eksantrik tarafından hareket ettirilebilen üst masa oluşturmaktadır. Kumaş alt masa üzerinden 30 – 90 cm/dk. gibi çok yavaş bir hızla geçirilirken kumaşa bastıran ratinel levhası, ileri geri veya dönüş hareketi yaparak, tüylerin şekillenmesini sağlamaktadır. Kumaşın alt masa ve ratine levhası arasında gergin bir şekilde geçirilmesi, giriş tarafındaki enine açıcı ve frenleme valsi ile çıkış tarafındaki çekme valsi tarafından sağlanmaktadır.
l. ÇÜRÜMEYE VE KÜFLENMEYE KARŞI DAYANIKLILIK BİTİM İŞLEMİ
Yünlü mamuller üzerinde mantar ve bakterilerin az miktarda çoğalması bile yünün rengini bozarak ve hoş olmayan bir küf kokusunun oluşmasına yol açarak yünün kullanılmaz hale gelmesine neden olabilmektedir.
Yünlü mamullerin küflenmeye ve çürümeye karşı aktif korunmasında bugün için kullanılması söz konusu olabilecek en önemli bileşikler;
- a. Dichlorophen
- b. Kuaterner amonyum bileşikleri
- c. Klorlanmış fenoller ve yağ asidi esterleri
- d. Organik kalay bileşikleri.
Küflenmezlik sağlayıcı bileşiklerin aplikasyonu, çektirme, emdirme veya püskürtme yöntemlerine göre yapılabileceği gibi organik çözgenlerle çalışıldığında aplikasyon, tamburlu kuru temizleme makinelerinde de yapılabilmektedir.
m. GÜVEDEN KORUMA VE GÜVE YEMEZLİK BİTİM İŞLEMİ
Bütün tekstil lifleri için bazı haşere tarafından zarara uğratılma tehlikesi vardır. Ancak, bu tehlike yün liflerinde daha belirgindir. Güveden korumak için; ışıklandırma ve havalandırma, silkme fırçalama ve emme, vakumda koruma, soğukta koruma, sandık, kağıt, bez, plastik, torba gibi kapalı yerlerde koruma yüksek sıcaklık etki ettirme gibi yollardan biri yapılabilir.
Güve yemez bitim işlemleri için Eulan markası altında piyasada bulunan potasyum biflorür ucuz ve iyi etki sağlayan bir bileşik olarak, yıkamaya dayanıklılığın istenmediği ürünlerde oldukça geniş bir kullanım alanı bulmuştur. İyi bir güve yemez etkisi için Eulan U 33 kullanılabilir. Bu madde yün ağırlığının % 1’i kadar alınmalıdır. Eulan U 33 boya banyosuna, ağartma banyosuna, hatta vigüre baskı patında yapılabilir.
n. YÜNLÜ KUMAŞLARIN BOYUT DEĞİŞMEZLİĞİ
Yünlü kumaşların işletmede çektirmek ve böylece ileride çekmesini önlemek için uygulanan yöntemlerden en eskisi “Londra Çektirmesi” adı altında bilinmektedir. Kaliteli kamgarn erkek elbiseliklerinde hala belirli bir uygulama alanı bulan bu yöntemde, zeminden daha yüksek 3 – 6 m uzunluğundaki platformların üzerine iyi bir şekilde ıslatılmış pamuklu veya yünlü bezler serilir. Daha sonra bunların üzerine bir tabaka kumaş, bir tabaka yaş bez olacak şekilde serilir. En üstte yaş bez bulunmakta ve kaç kat kumaş serileceği kumaşın ağırlığına bağlıolarak değişmektedir. Bu şekilde hazırlanan kumaş yığınının üzerine tüm yüzeye etki edecek şekilde ağırlık konulmakta ve böylece birbirine bastıran yaş bez ve kumaş tabakasının birbirleriyle daha yoğun şekilde temas etmesi sağlanmaktadır. Yaş bezler arasında bu şekilde 12 saat kadar bırakılan kumaş daha sonra alınmakta ve kurutulmaktadır. Kurutma genellikle uzun sarmalı askılı kurucularda 40 C’de yapılmaktadır.