Manisa Bezi Dokumanın Özellikleri
Manisa Bezinin temel maddesi pamuk ipidir. Atkı ipi olarak bükümlü pamuk ipi kullanılır. Çözgülerde ise 8 veya 10 tel pamuk ipi, 8 veya 10 tel floş- ipek ip kullanılır. Manisa bezi dokuması %50 pamuk %50 floş ipten oluşur. Bez ayağı örgü dokusundan oluşur. Dokunan bez yıkandığında pamuk ipinden dokunan kısım kendini çeker, floştan dokunan kısım kendini salar. Bu nedenle görünüş olarak bürümcük kumaşlara benzer.
Dokuma Tekniği ile Kumaş Oluşumu
Bez dokumanın oluşturulabilmesi için öncelikle ağızlık açılmalıdır. Açılan ağızlıktan mekik yardımıyla atkının atılması tefe ve tarak ile atkı ipinin sıkıştırılması gerekir. Uygulanan armür şemasındaki birinci atkı sırasında aşağıda olması gereken çerçeveler ( içi boş kareler) ayaklıklarına basılarak aşağıya indirilir. Çözgü iplerinin bir kısmı yukarıda kalır diğer kısmı aşağıya iner. Böylece çözgü iplerinin arasında mekiğin geçebileceği kadar boşluk oluşturulmasına ağızlık açma denir.
Resim 1.1: Ağızlık
Manisa Bezi Dokuma Yüzeyinin Oluşturulması
Çözgü iplikleri kumaş levendine (Sarmine) bağlandıktan sonra aralarında birbirlerine eşit olmayan boşluklar oluşur. Hatasız bir kumaş yüzeyi oluşturabilmek için çözgü iplerin birbirlerine paralel hale gelinceye kadar birkaç sıra ön dokuma yapılmalıdır. Ön dokuma işlemi tamamlandıktan sonra armür planına uygun olarak Manisa bezi dokuma işlemine geçilir.
Kamçılı tezgâhta dokuma işlemine başlarken dokuyucu sol eliyle kamçının tutamağından tutmalıdır. Ayaklara basıldığı anda kamçıyı hızla çekip elinden bırakmadan yukarı doğru yeniden gitmesine izin verilir. Mekiğin açılan ağızlıktan soldan sağa gitmesi sağlanır. Atkı ipini sıkıştırmak için tefe hızlıca öne doğru çekilir. Bu işleme tefeleme denir.
Tefe: Üzerindeki tarak yardımıyla, atılan atkıyı kumaşa sıkıştırır. Mekiğin bir yumaktan diğerine gidebilmesini sağlamak için yataklık yapar.
Manisa Bezi Dokuma
Dokumaya başlarken bilinmesi gereken ilk şey, mekik tefenin hangi tarafında ise o taraftaki pedala basmak gerektiğidir. Bu şekilde el-ayak koordinasyonu daha iyi sağlanarak daha düzgün bir dokuma gerçekleştirilebilecektir.
İlk olarak içerisinde atkı masurasını taşıyan mekik, tefenin sol tarafına yerleştirilir.
Atkı ipliğinin ucu mekik içerisinden, kumaş enini bir miktar geçecek kadar çekilir.
Sol ayakla sol pedala basılarak ağızlığın açılması sağlanır. Tüm çözgülerin düzgün bir şekilde açılıp açılmadığı kontrol edilir.
İlk atkı soldan sağa doğru atılır.
Mekik sağ tarafa geçtiğinde sağ ayakla sağ pedala basılarak alttaki çözgülerin üste çıkması, üstteki çözgülerin ise alta geçmesi sağlanır. Bu şekilde mekik sağdan sola atılarak ikinci atkı atılmış olur.
İlk atkı iplikleri çözgüleri henüz tam sıkıştırmadığı için kumaş kenarı hemen düzelmez. Bunun için atkı atıldıktan sonra elle bir miktar daha çekilerek kenarın düzelmesi sağlanır.
Atkı atımı için pedallara basılırken her iki ayak da pedalların üzerinde olmalıdır. Seri ve hızlı bir dokuma yapabilmek için bu zorunludur.
Bu noktadan itibaren sırayla pedallara basılıp dokuma işlemine istenildiği kadar devam edilir.
Manisa Bezi Dokumada Olabilecek Hatalar
- Çözgü iplerinin hazırlanma aşmasında gücü ve tarak taharı yapılırken oluşabilecek hatalar dokuma işlemine geçmeden önce düzeltilmelidir.
- Desen raporu hatalarına dikkat edilmelidir.
- Armür planına uygun ağızlık açılmayıp atkı ipinin çift sıra olarak atılması.
- Atkı ipi sıkıştırılırken aynı kuvvetle tefe vurulmaması nedeniyle sıklık hataları,
- Tefe vurma işlemi sırasında yüksek basınç uygulayarak çözgü iplerinin kapsamasına neden olmak,
- Kopan çözgü iplerinin yanlış gücülerden veya tarak dişlerinden geçirilmesi,
- Kamçının çok hızlı ya da yavaş çekilmesinden dolayı atkı ipinin çok gergin olması veya kenarlarda bolluk bırakması,
- Kopan çözgü iplerinin bağlanmaması sonucunda kumaş yüzeyinde çözgü teli boşluğunun oluşması. Bu hataların oluşmaması için dokuma işlemi sırasında armür ve desen planına dikkat edilmelidir. Atkı iplerinin aynı basınçla tefelenmesine dikkat edilmelidir. Kopan çözgü ipleri, tahar planına uygun gücülerden ve tarak dişlerinden geçirilmelidir.
