Rize Bezinin Tanımı ve Tarihçesi
Rize bezinin tarihçesi tam olarak bilinememekle birlikte, bezle ilgili ilk belgeler Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’un fethinden (1461) sonra bu konuyla ilgili yayınlamış olduğu fermanlardır diyebiliriz. Daha sonra konuyla ilgili Evliya Çelebi’ nin bölgeyi ziyareti sırasında (Trabzon’un fethinden sonra) Rize bölgesinden top top kumaşın gittiğinden bahsetmesi ve 1482 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın yine ürünle ilgili yayınlamış olduğu fetvalara rastlıyoruz.
Ürünün Osmanlı sarayında özel bir yerinin olmasını padişahların giydiği kıyafetlerde sıkça Rize bezine rastlanmasından anlayabilmekteyiz. Öyle ki Kanuni Sultan Süleyman, Sultan Abdülhamit ve Sultan Abdülaziz’in kıyafetlerinde Rize bezine rastlamak mümkündür. Mesela saray kayıtlarında Sultan Abdulaziz öldüğünde üzerinden çıkan iç çamaşırlarının Rize bezinden olduğu kayıtlıdır.
Bunun yanı sıra Sultan Abdülhamit Han’ın bazı gömleklerinin yine Rize bezinden olduğu saray kayıtlarında mevcuttur. Osmanlı sarayında bu kadar önemli bir yeri olan Rize bezi aslında kendini dünyaya da kanıtlamış ve 1856 yılında Paris’te yapılan bir yarışmada ödül almıştır. İşte bu kadar ünlü bir bezin tarihini bazı araştırmacılar MÖ 8. yy. la dayandırsalar da henüz kesin bir sonuca varılamamıştır. Bazı dokuma ürünlerindeki teknikler her ne kadar İran ve Orta Asya dokuma tekniklerine benzese de aralarında kesin bir bağlantı kurulamamıştır.
Rize Bezinin (Feretiko) Tanımı: Çözgü ipliği pamuk atkı ipliği ise kenevir olan kumaş yüzey oluşumuna Feretiko Rize Bezi denir.Bu kumaş baştan sona yöresel malzeme kullanılan ve el emeğiyle yapılan dokuma çeşididir.
Rize Bezi Özellikleri
Rize bezi dediğimiz ürün çözgü ipliği % 100 pamuk olup atkısı Rize yöresine ait kendir (kenevir) bitkisinin lifinden yöreye has şekilde işlenen iplikten olan ve tamamen el dokuma tezgâhlarında üretilen bir üründür. Bezayağı tekniğinde dokunur.
Özelliği ise tamamen bölgede yetişen kendir bitkisinin kendine has termal özelliğinden kaynaklanmaktadır. Çünkü kendir bitkisi dünyada önde gelen termal lif cinslerinden biridir. Çünkü kendir ipliği pamuk gibi hidrofil (suyu seven) bir iplik olmasının yanı sıra aynı zamanda da suyu uzaklaştıran ve dolayısıyla sürekli serinlik sağlayan bir iplik türüdür. Bu iplikten yapılan dokumalar gerek serin bir tuşe (dokunuş) sağlaması sonucu sıcaklarda bunaltmazken suyu veya teri çabucak buharlaştırması nedeniyle de hastalıklara karşıda koruma özelliği sağlar. Bölgenin çok nemli olması ve terlemenin çok olması nedeniyle özellikle küçük çocuklara belli bir yaşa kadar feretiko atleti giydirilirdi.
Bölgedeki dokuma atölyeleri çay üretiminin artmasıyla neredeyse bitme noktasın gelmişti. Ancak 2000’li yıllardan sonra hükümetlerin desteğiyle bu kültür tekrardan hayata geçirilmiştir.
Burada şunu da belirtmek lazım; eski dönemlerde Karadeniz Bölgesi’nin belirli yerlerinde de kendir dokuması yapılmasına rağmen sadece Rize ilinde yapılan dokumaların meşhur olmasının sebebi Rize Bölgesinin çevresinin dağlarla çevrili olması münasebetiyle sadece Rize yöresinde görülen suptropikal iklimden kaynaklanıyor diyebiliriz. Çünkü iklimden dolayı görülen yağışlı hava ve sıcaklığın çok fazla yükselmemesi nedeniyle sadece bu bölgede yetişen kendir bitkisinin mayalanma göstermemesiyle buradaki kendir liflerinin istenilen inceliğe kadar inceltilip bu ipliğin iç çamaşırı ve gömlek üretiminde kullanılması en önemli nedendir. Son dönemlerde ise el tezgâhlarında daha çok ev tekstil ürünleri üretilmekte ve çok farklı desenler işlenmektedir.
Rize bezi Kullanım Yerleri
Feretiko genel olarak iç giysi, gömlek, sargı bezi, mendil, dolaylık (kadınların bellerine doladıkları bir çeşit önlük), peşkir ve şalvar, çeşitli dekoratif örtüler, yatak çarşaflarında (potlu, düz) kullanılmaktadır.
Ülke Ekonomisine Sağladığı Yararlar
Taşıdığı özelliklerden ve kalitesinden dolayı oldukça şöhrete sahip olan feretiko, ekonomik ve kültürel hayatta önemli bir yer tutmaktadır. Sağlıklı olması ve zarafetiyle giyim alanında üzerine işleme yapılmak suretiyle talep olunmaktadır.
Feretiko, Rize yöresinde giyecek vb. ihtiyaçların karşılanmasında, evin çeşitli bölümlerinde, günlük hayatta kullanılır. Yöreye özgü sanat anlayışıyla dokunup işlenen feretikoların sergilenmesi amacıyla, özellikleri itibarı ile yöre dışı piyasanın da ilgisini çekmiş, giyecek ve çeşitli ev tekstil ürünleri (sehpa örtüleri, salon ve yemek takımları vb.) alanında yoğun talep görmüştür.
Rize bezi kültürel sanatsal bir faaliyet olmasının yanında geçmişten bugüne yöre halkının iç ve dış pazarlarda bu ürünü pazarlaması itibari ile ekonomik içeriği de olan bir faaliyettir.
Rize Bezinde Kullanılan İplikler
Çözgü İplikleri ve Özellikleri
Düz çözgü hazırlama makineleri ile çözgüler hazırlanmaktadır. Burada çözgü ipliğinde kullanmış olduğumuz ham madde pamuk ipliğidir. Genelde ham pamuk ipliği kullanılır. Bazı sanayi kuruluşlarında çözgü ipliğinde merserize pamuk ipliği de kullanılmaktadır. Ancak kullanılan merserize ipliği kumaşın görünümünü güzelleştirse de feretiko bezinin doğallığını bozmaktadır.
Çözgüler genel olarak tezgâhlarda, istenilen en ebatlarına göre hazırlanır. Genel olarak Rize bezinin en ebatları 35 mm, 45 mm, 60 mm, 95 mm ölçülerinde yapılır. Bu ebatlar doğrultusunda çözgüler hazırlanır.
Bazı dokumalarda da yün ipliği kullanılmaktadır. Bu iplikle genellikle şal gibi kaba yünlü kumaşların dokunmasında tercih edilmektedir.