Auxetic (Negatif poisson oranına sahip) İplikler
Auxetic lifler, gerilince daha kalınlaşma basınç uygulanınca ise daha daralma gibi olağan dışı özelliklere sahiptir. Bu lifler, diğer klasik liflerin aksine gerdirilince şişer.
Alderson, politetrafloretilen, polipropilen ve naylon gibi polimerlerden auxetic multifilament iplikleirn nasıl yapıldığına dair prosesleri tanıtmışlardır.
Bu liflerden yapılmış kumaşların bir uygulaması yara iyileştirici ajanlar içeren yara bandajlarıdır. Enfekte olmuş yara şişerken auxetic bandaj da şişer. Bandajdaki boşluklar genişler ve yara iyileştirici ajanları serbest bırakır. Yara iyileşmeye başlayınca şişlik iner, bandaj küçülür ve yara iyileştirici ajanların salınımını durdurur. Böylece kontrolü ilaç gönderimini sağlamış olur.
Exeter Üniversitesi’nde bu konuda yapılan güvenlik amaçlı perde üzerine çalışmaktadır. Perdenin özelliği, gerildiğinde (yani örtüldüğünde) inceleceği yerde kalınlaşmasıdır. Auxetic, malzemeden yapılmış olan tekstilin dokunduğu ipliğin ortasındaki esnek malzemenin çevresi daha sert bir elyafla sarılmıştır. Bu sert elyaf üzerine kuvvet uygulandığında dikleşip içindeki esnek lifin yanlara doğru genişlemesine yol açtığından sonuçta perdenin dokunduğu ipliğin çapı artmaktadır. Auxetic tekstiller, kurşun geçirmez yelek ve patlama etkilerine dayanıklı perde gibi koruyucu tekstil ve giysi, filtre, hava alan kumaşlar, bandajlar, emniyet kemerleri, tekstil kompozitleri, mekanik ciğerler, balık ağları, lifli keçe gibi ürünlerin yapımında da kullanılmaktadır.
Şekil Hafızalı İplikler
Şekil hafızalı malzemeler, makroskobik (kalıcı) şekli ezberleyen malzemelerdir. Bu malzemeler basınç, sıcaklık gibi belirli koşullar altında geçici ve etkisiz şekle manipüle edilebilir ve sabitlenebilir. Söz konusu olan şartlar (basınç ve sıcaklı gibi) orijinal şartlara dönüldüğünde malzeme rahatlar.
Uzay, biomedikal ve mühendislik alanlarında bazı biçim bellekli malzemeler kullanılmaktadır. Tekstil, giysi ve savunma ve uzay gibi diğer endüstrilerde de önemli etkileri bulunmaktadır. Şekil hafızalı tekstil lifleri, şekil bellekli alaşım lif/iplikleri (SMA) ve şekil bellekli polimer (SMP) olarak ikiye ayrılır. SMA lif, yüksek sıcaklık avantajlı östenit ve düşük sıcaklık avantajlı martensitli faz olarak iki stabil kristal yapılı malzemenin varlığından ileri gelmektedir. Düşük sıcaklık fazının deformasyonları, kritik basıncın üzerinde gerçekleşir, katı-katı dönüşümünden yüksek sıcaklık fazın geçişi esnasında tamamen iyileşir.
Şekil hafızalı lif bir çeşit poliüretan tabanlı liftir fakat geleneksel elastik liflerden farklı davranış gösterir. Şekil hafızası iki şekilde incelenir;
- Tek yönlü şekil hafızası: Malzemenin sadece ısıtma ile östenit faza geçmesini ifade eder.
- İki yönlü şekil hafızası: Malzemenin ısıtma ile östenit faza geçip ve tekrar soğutma ile martensit faza geçiş yapabilmesi ve birçok kez bu işlemin tekrar edilebilmesini ifade eder.
Şekil hafızalı polimerler bir seri lif ve iplikler içinde başarılı bir şekilde üretilebilmekte ve çekme mukavemeti 6-14cN/tex arasında ve maksimum gerilme %35-204 arasında uygulanabilmektedir.
NiTi (Nikeltitanyum) gibi şekil hafızalı alaşım lifler, poliester, akrilik, pamuk vb. tekstiller içine katılabilir. Şekil hafızalı tekstil çalışmalarında, genellikle, dönüşüm, geri dönüş̧ ve biyo-uyumluluk açısından üstünlüğü nedeniyle %50-%50 NiTi tel seçilmektedir. Literatürde NiTi liflerin tekstilde farklı kullanım alanları olduğu görülmektedir.
Antistatik İplik
Antistatik iplik, antistatik tekstiller yapmak için kullanılırlar. Bu ürünler kişinin cildinde biriken statik elektriği toplayarak yükü boşaltırlar. Ayrıca elektromanyetik radyasyona karşı bariyer gibi davranırlar. Antistatik tekstiller, yanabilir sıvı ve gazlar ile çalışılması esnasında, elektrikli parçaların hasar görmesini, yangını ve patlamayı önlemede yararlanılırlar. Özellikle yarı iletken ve elektronik endüstrisinde, statik elektrik eğer kontrol edilmezse, ürün hasarına ve makina duruşuna, kayıp işçi zamanına vb. bazı sonuçlara sebep olur.
Antistatik özellikler tekstillere farklı şekillerde kazandırılabilir;
- Doğal ya da sentetik liflerle iletken liflerin kombinasyonu ile antistatik ipliklerin kullanılması,
- Karbon, polipirol, polianilin vb. gibi iletken polimerler ya da metal ile kaplanarak elde edilen elektro-iletkenliğin kazandırılması
Antistatik iplikler PA, PP, PET, PAC ve diğer liflerin kombinasyonu ile üretilirler. Kalıcı Antistatik yayı- cı iplikler (Type D), yüzeylerde biriken statik elektriği dağıtmak için kullanılır. “X-statik” lif ise tekstil lif yüzeyine kalıcı olarak bağlanmış %99,9 gümüş tabakalara sahiptir. Ayrıca X-statik, antibakteriyel, ısı transferi ve antistatik olan bir liftir
Antistatik lif üretiminde çeşitli yöntemler kullanılan yöntemler ise;
- Antistatik ajanlanların bir çözelti banyosunda uygulanması ya da püskürtme yöntemiyle uygulaması,
- Metal veya karbon ile yüzeyin elektrolitik kaplanması veya püskürtülmesi,
- Sentetik polimer ile (genellikle karbon) maddelerin birlikte ekstüzyonu,
- Paslanmaz çelik liflerin ya da filamanların iplik içinde kullanımı,şeklinde gerçekleştirilir.
Her yöntemin kendine göre avantajları ve uygun olmayan özellikleri (fiyat, performans, kullanım ömrü ya da son ürünün rengi vb.) bulunmaktadır. Poliamid 6.6 ve yüksek mukavemetli poliester lifleri 0,2 µm bakır sülfat ile kaplandığında tekstil lifi özelliklerini kaybetmeden uzun süre elektriksel iletkenlik özelliğine sahip olabilmektedirler.
Elektromanyetik dalgaları ekranlama özelliğine sahip dokuma kumaş yapıları ile ilgili çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. OE tekniği ile çekirdekte paslanmaz çelik tel, örtü lifi olarak ise paslanmaz çelik, kevlar ve viskon kesik elyafının kullanıldığı DREF III iplikler bu amaçla üretilmiştir.
Yine kaplama metodu ile merkezde bakır, sargı lifi olarak da paslanmaz çelik içeren kompozit ipliklerden yapılan kumaşlarda, elektromanyetik radyasyona karşı koruyucu özellikte kompozit malzeme üretiminde güçlendirici eleman olarak kullanmışlardır.
OE friksiyon iplik eğirme tekniği ile de kompozit iplikler üretilmiştir. Bu ipliklerden, elektromanyetik ekranlama ve elektrostatik deşarj özelliklerini sağlayan iletken dokuma kumaşlar üretilmiştir.
Antistres İplik
Antistres İplik İplikte antistres özellikler, ipliğe elektromanyetik kalkan özelliği, anti-statik özellikler, UV kalkan özelliği, antimikrobiyal özellik vb. çeşitli özelliklerin kazandırılmasıyla elde edilebilirler.
Antistres değeri Polarity Test Terapi (PTT) cihazı ile ölçülebilir. İletken lifler içeren anti-statik iplik aynı zamanda antistres ipliktir. Elektromanyetik dalgalar, doğal serotoni ve melatonin hormonlarımızın azalmasına neden olur. Bu hormonlar bazı patojenik etkilere karşı koruma ve uyku düzenimize rehberlik etmeye yardımcı olan hormonlardır. Antistres ipliklerden yapılmış ürünler giyen kişiye PTT cihazına göre %20-30 rahatlama sağlamaktadır
AntiAlerjik İplik
Antialerjik İplik Antialerjik tekstiller, alerjinin sebep olduğu nefes darlığı problemini indirgeyerek daha iyi solunum yapılmasını sağlar. Dolayısıyla akciğer kapasitesini arttırır. Ayrıca, B ve C vitaminlerin emilimini artırır, migren rahatlaması vb. olumlu etkiler sağlar.
Alerjen tutucu ürünler alerjik nesneler için önerilir; toz maytlarına karşı alerjisi olan hastalar için yatak ve yastık kılıfları, saman nezlesi kişiler için polen maskeleri önerilir. Alerjilere sebep olan ana sebepler polen ve maytlardan serbest kalan alerjik proteinlerdir.
Son zamanlarda geliştirilen Ftalosiyanin (Pc)-boyanmış iplikler alerjik proteinleri absorbe edebilir. Bu iplikler, atopik hastalar için çoraplar ve kumaşlar dahil olmak üzere, iç çamaşırları ve antialerjik maskelerin üretiminde yaygın potansiyele sahiptir.
Antialerjik tekstiller aynı zamanda gümüş kaplı ipliklerden de yapılabilir.
Çözünebilen İplik
Çözünebilen iplikler ve çevre koruma lifleri yeni dönemlerde geliştirilmişlerdir. Kompozisyonlarına bağlı olarak belirli bir sıcaklıktaki su içinde çözünebilen özelliğe sahiplerdir. Suda çözünür PVA lifler 93°C’nin altındaki suda çözünebilmesi ile özel bir liftir.
Pamukta 1.5 3 kat daha mukavemetlidir. Çözünebilen liflerin kullanıldığı dokusuz yüzey kumaşlar tıbbi kumaşlar, bilgisayar işlenmiş kumaşlar vb. tek kullanımlık kumaşlar için kullanılabilir. Suda çözünebilen giysiler (ameliyat giysileri, maskeler, ayakkabı örtüleri vb., hastane çalışanlarını ve hastaları karşılaştıkları enfeksiyonlardan koruyan hijyenik materyallerdir.
Promat-HTI biyolojik olarak çözünebilen liflerden üretilmiş battaniye, keçe, kağıt ve giysi gibi bir grup tekstil ürünü sunmaktadır. Bu ürünler 1100-1260°C’ye kadar dayanabilmektedir. Tekstilde kullanılan PROMAGLAF® HTK lifleri hijyen açısından zararsız, üretim için yeterli esneklikte, iyi termal yalıtım ve yüksek gerilme dayanımı, düşük organik lif içeriği, yüksek ısı dayanımı gibi özellikleri ile dikkat çekmektedir. Sızdırmazlık amaçlı kullanımlar için idealdir.
Çözünebilir tekstil lifine örnek bir diğer ürün örneği ise biyo çözünebilir seramik lif bandıdır. Bu ürün iyi bir termal stabiliteye sahip, termal şoklara bağışık, uzak kızılötesi radyasyondan etkilenmeyen, korozif olmayan bir malzemedir. Zehirli olmayıp çevre dostudur. Endüstriyel fırın kapıları ve perdeleri, yakıt tünel ve kabloları için koruma amaçlı kullanılmaktadır.
Ortalama bir tekstil lifi ve diğer çözünebilir bir lif ile karıştırılıp kumaş üretilebilir ve üretim sonrasında çözü nebilir lif uygun işlemlerden sonra uzaklaştırılarak çok lüks tekstiller elde edilebilir. 1997 yılında ilk olarak IWS ve Japan Kuraray firması suda çözülebilir PVA lifi K¢¢ birlikte kullanmıştır. Günümüzde Yün/PVA üretim teknolojileri dikkat çekmektedir. Özellikle düşük sıcaklıklarda çözünebilen PVA lifler büyük ilgi çekmektedir. Solvron çözünebilir lifi ise NITIVY CO., LTD. tarafından üretilen sentetik iplik kimyasal kullanmadan ılık ya da sıcak suda çözünmektedir.