Akrilik Lif Türleri
Akrilik liflerikullanım esnasında kendisinden istenen özelliklere göre; yüksek çekme özelliğine sahip akrilik elyafı, su emici akrilik elyafı ve boyanma özellikleri farklı akrilik elyafı olarak çeşitlendirilir.
Yüksek Çekme Özelliğine Sahip Akrilik Lifleri
Normal akrilik liflerine göre üretim sırasında ilave bir germe yapılarak çekme oranı (%40) daha da artırılmış liflerdir. Bu tip lifler high-bulk (yüksek hacimli) iplik yapımında kullanılırlar.
High-bulk iplik: Akrilik lifinin en önemli özelliği, sıcakta % 15-30’luk bir gerilme verildiğinde uzamanın dayanıklı olmaması ve buharlama yapıldığında tekrar kısalarak eski boyutunu almasıdır. Bu şekilde gerilme verilmiş (%40) ve verilmemiş (%60) lifler birlikte eğrilip iplik yapıldıktan sonra buharlanırsa, gerilme verilmiş elyafta kısalma gözlenirken diğerleri kısalmaz. Gerilme verilmemiş liflerde, diğerinin kısalmasından dolayı bükümler meydana gelir ve iplik hacimli bir görünüm kazanır.Bu işleme bulking, elde edilen ipliklere de high-bulk iplik adı verilir.
Resim 2. 5. Bulking öncesi ve sonrası akrilik lifleri
Bunlardan yapılan kumaşların doku yoğunlukları düşüktür, çok sıcak tutarlar, tuşeleri, görünümleri ve elastikiyetleri çok iyidir. Akrilik HB iplikleri, örmecilikte yün yerine kullanılır. Yüksek hacimli iplikler filament veya stapel elyaftan yapılabilir:
Filament elyaftan eğrilmiş yüksek hacimli (high bulk) iplikler; Her filamentte buklelerin oluşturulmasıyla ve filamentlerin birbirine olan paralelliklerinin bozulması işlemi ile üretilirler. Bu işlemle; iplikte kıvrımlar, ilmekler ve dalgalar oluşur. Hacimli iplikler çekme farklılıklarından yararlanarak çektirilip-esnettirilebilirler. Sonuçta elde edilen iplikler; tüy gibi yumuşak, hacimli ve kabarıktır.
Stapel elyaftan yapılmış yüksek hacimli ( high-bulk) iplikler; İplik eğirme işlemi sırasında düşük ve yüksek çekme potansiyeline sahip elyafı karıştırmak suretiyle oluşturulabilir. Daha sonraki buharlama, kuru ısı veya sıcak sudaki işlem sırasında; yüksek çekme özelliğine sahip elyafın daha fazla büzülmesi, ipliğin boyunun kısalmasına ve düşük çekme özelliğine sahip elyafın ipliğin etrafında toplanmasına yol açarak, ipliğin hacimliliğini arttırır. Yüksek çekme potansiyelli elyaftan yapılan ipliğin kısalması, düşük çekme potansiyelli olanını bukleler oluşturmak için zorlar. Böylece; ipliğin çapı büyür ve iplik kabarık bir görünüm kazanır.
Su Emici Akrilik Lifleri
Sünger gibi gözenekli bir çekirdek ile manto kısmından oluşmaktadır. Mikro süngere benzeyen iç kısım nedeniyle, su emme yetenekleri yüksektir. % 38’e kadar nem absorplar. Bu tip liflerin ayrıca terleyen vücutta hızlı ve fazla ter emmeleri, ıslanınca lifler şişmediğinden mamulün hava geçirgenliğinin azalmaması ve sıcak tutma özelliklerinin iyi olması gibi avantajları vardır. Özgül ağırlıkları düşük olduğu için bu liflerden hafif giysiler üretilir.
Boyanma Özellikleri Farklı Akrilik Lifleri
Akrilik elyafın eldesi sırasında vinilasetat, vinilklorür, gibi anyonik ve katyonik grup içermeyen komonomerlerin kullanılması ile liflerin daha düşük sıcaklıklarda ve daha kolaylıkla boyarmadde alması sağlanmakta, fakat alınan boyarmadde miktarı artmaktadır. Bazik boyarmaddelerle boyanma yeteneğini geliştirmek için; komonomer olarak anyonik grup içeren vinil veya isopropenil bileşikleri, anyonik grup olarak da sülfonat veya karboksilli asid grupları tercih edilmektedir. Bu şekilde elde edilen liflerden bazıları ve özellikleri aşağıda belirtilmiştir:
Orlon Akrilikleri: Orlon akrilikleri olarak üretilen liflerin çoğu % 100 e yakın oranda poliakrilonitril içerir. Orlon filamentlerinin mukavemeti, 2.2-2.6 g/denier; özgül ağırlığı ise 1.18 dir. Standart koşullarda nem çekme miktarı % 1.7 dir. Ütüleme sıcaklığı 150 °C’dir. Orlon akrilikleri çeşitli tipte ve sayılarla farklandırılarak üretilirler. Orlon 42 kesikli lif şeklinde üretilir ve örgü iplikleri yapılır. Orlon 81 ise filament şeklinde üretilir. Orlon liflerinin, stapel tipi Orlon 39, Orlon 37, Orlon 21 tipleri de vardır. High-bulk olarak üretilirler. Ayrıca bikomponent lif şeklinde üretilenleri Orlon Sayelle adı ile bilinir; kıvrımlı bir yapıya sahiptir. Orlon tipi lifler, Almanya’da Dralon ticari adı ile bilinmektedir. %100 poliakrilonitrilden üretilen Orlon akrilikleri, üretim sırasında katalizör olarak kullanılan peroksit disülfat ve sülfit veya sülfat tuzları nedeni ile polimer zincir uçlarında anyonik karakterde sülfit veya sülfat grupları içerirler. Bu nedenle, Orlon akrilikleri anyonik modifiye akrilik lifler olup, çözeltilerinde + yük taşıyan boyarmaddelerle boyanabilirler.
Acrilan Lifleri: Acrilan liflerinin bileşimlerinde % 10-15 oranında katyonik monomerler bulunur. Genellikle komonomer olarak % 6 vinil asetat ve % 6 vinil pridin içerir. Üretimi, dimetil asetamiddeki % 20 lik çözeltisinden 140 °C lik gliserin banyosu kullanılmak suretiyle yaş eğirme yöntemine göre yapılır. Stapel veya filament halinde üretilir. Asid, krom, direkt ve metal kompleks boyarmaddelerle boyanabilir.
- Acrilan 16 döşemelik ve perdelik yapımında,
- Acrilan 26 halı ipliği yapımında,
- Acrilan 38 ise dikiş ve endüstri ipliği olarak kullanılır.
Courtelle Lifleri: Kopolimer olarak az miktarlarda metil metakrilat içerir. Bu nedenle anyonik grup taşırlar. Polimerdeki anyonik grup oranı daha fazla olduğundan, katyonik boyarmaddeler karşı affinitesi Orlon akriliklerinden daha çoktur.
Creslan Lifleri: Creslan lifleri komonomer olarak akrilamid içerirler. Monomerin yapısı katyonik karakterde olduğundan bu tip akrilik lifleri anyonik yapıda boyarmaddelerle boyanabilirler. Bunlar halı ve battaniye tipi materyalin yapımında kullanıldığı gibi, yün ile karıştırılarak kamgarn ve strayhgarn kumaşlar da üretilir.
Zefran Lifleri: Komonomer olarak vinil pirrolidon içeren akrilik elyafı Zefran olarak bilinir. Daha çok halı ipliği olarak üretilir.