Türkiye’de en çok üretilen ve tüketilen doğal lif olan pamuğun fiziksel özellikleri ve iplik kalitesine olan etkileri burada detaylı olarak ele alınacaktır.
Pamuk liflerinin fiziksel özellikleri bu liflerden elde edilecek ipliğin özeliklerine direkt etki edeceğinden büyük önem arz etmektedir. Pamuk liflerinin özelliklerinin ölçümünde eskiden ayrı ayrı cihazlar kullanılırken bugün HVI ve AFIS adı verilen modern sistemler kullanılmaya başlanmıştır. HVI demet halinde AFIS ise tek tek liflerin ölçümü ile sonuç vermektedir.
LİF UZUNLUĞU: Lif uzunluğunun ölçülmesi fibrograph cihazı (HVI için fibraograph ünitesi) ile yapılır. Bu cihazda elde edilen uzunluk değerleri span uzunluğu cinsinden (SL) ifade edilir ve genellikle % 2,5 SL ve % 50 SL değerleri fibrograph cihazından elde edilir. Bu değerlerden yararlanarak lif üniformite değeri de hesaplanır (% Üniformite = % 2,5 SL / %50 SL * 100). Lif uzunluğu ( Stapel) sınıflandırması aşağıdaki tabloya göre yapılır :
- Kısa ştapel 1″ ve daha az,
- Orta ştapel 1 1/32″ – 1 1/8”,
- Uzun ştapel 1 5/32″ – 1 3/8”,
- Ekstra uzun ştapel 1 13/32″ ve üzeri,
Stapel sınıflandırması ortalama lif boyuna göre yapılmıştır (kısa elyaf kısmı dikkate alınmadan).
LİF İNCELİĞİ: Micronaire (mikroner) değeri ile ifade edilir ve boyutsuzdur. Micronaire sheffield, pamuk liflerinin inceliğini tesbit eden bir alettir. Aşağıdaki micronaire değerlerine göre yapılan sıralama pamuk incelik sınıflandırmasını gösterir:
- Cok ince: < 3,
- İnce: 3 – 3.9,
- Vasat: 4 – 4.9,
- Kalın: 5 – 5.9,
- Çok Kalın: > 6.
LİF MUKAVEMETİ: Uluslararası pamuk ticaretinde lb/inc cinsinden verilir. Pressley deney aleti ile tesbit edilir. Pressley lif mukavemet değerleri aşağıdaki gibidir:
- Çok kuvvetli: > 97,
- Kuvvetli: 89 – 97,
- Fena değil: 81- 88,
- Vasat: 72 – 80,
- Zayıf: < 71,
Son yıllarda ortaya çıkan HVI sistemlerinin kullanımının artması ile mukavemette g/tex değeri presley mukavemeti yerine ifade edilmeye başlanmıştır. Pamuk liflerinin mukavemeti bu sistemde 15 – 40 g/tex arasında ölçülmektedir. iyi bir pamuk lif için HVI mukavemetinin 25 g/tex değerinin üzerinde olması gerekmektedir.
LİFİN ELASTİKİYETİ: Önemli bir faktör olup özellikle kopma uzaması olarak tanımlayabileceğimiz şekli ipliğin karşılaştığı ani zorlanmalar karşısındaki davranışını büyük ölçüde etkilemektedir. Bu değer pamuk için % 6 – 10 arasında değişiklik göstermektedir. Kopma uzaması liflerin kopma mukavemetleri ile birlikte aynı anda ölçülmektedir.
LİF OLGUNLUĞU: Çeşitli metodlarla tespit edilir ve % cinsinden ifade edilen pamuk olgunluk sıralaması aşağıdaki gibidir:
- Olgun: > 82,
- Vasat: 76 – 82,
- Ham: 70 – 75,
- Aşırı Ham: 70,
Olgunluk boyama açısından önemlidir. Olgun olmayan lifler boya almayacağı için kalitede sorun yaratır..,
HVI ile pamuğun içindeki yabancı maddelerin tespiti
Pamuktaki Yabancı Maddeler ve Tozlar
İplik üretimi açısından son derece önemli bir lif kalite parametresidir. Çünkü iplik aşamasına gelmeden önce liflerin muhakkak belli bir dereceye kadar yabancı madde ve tozlardan arındırılmış olması gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için de pamuğun yoğun mekanik işlemlerden geçirilmesi gerekmektedir. Bu işlemler de her zaman için başta lif kırılması olmak üzere birtakım zararlara yol açmaktadır. Dolayısı ile iplik hanelere gelen pamuğun mümkün olduğu kadar temiz olmasında büyük fayda bulunmaktadır. Balya halindeki pamuğun içinde bulunan yabancı madde miktarına göre sınıflandırılması aşağıda belirtilmektedir.
Yabancı madde miktarı (%)
- Çok temiz: 0 – 1.2,
- Temiz: 1.2 – 2,
- Orta: 2.0 – 4.0,
- Kirli: 4.0 – 7.0,
- Çok Kirli: 7.0 ve üzeri. .
Pamuğun Yapışkanlık Özelliği
İşletmeler için ciddi sorunlar meydana getiren bir özellik olarak zaman zaman karşımıza çıkmaktadır. Özellikle beyaz sinek zararlısından kaynaklanan yapışkanlığın çeşitli kimyasal metotlarla ve alüminyum folye (Termik metod) metodu ile belirlenmesi olup, özellikle alışılagelmiş bir pamuk çeşidinin dışına çıkılması söz konusu olduğunda test yapılmasında büyük fayda vardır. Yapışkanlığın tespitinde alüminyum folye metodunun yanında “Clinitest” adı verilen kimyasal metot da kullanılmaktadır.
Yapışkanlığı ; şeker veya bal ismi de verilmektedir.