Serisin Uzaklaştırma İşlemi

Ham ipek lifi incelendiğinde lifin iç kısmında fibroin tabakası, dış kısmında ise lifi kaplayan serisin tabakası görülür. Ham ipek lifinin %72–81’ni fibroin, geriye kalan %19– 28’ni ise serisin oluşturur.

Serisin tabakası, ipeğin dış kısmındaki fibroin kısmının mükemmel parlaklığını örterek life sarımsı bir renk verir ve sert bir tutum kazandırır. İpeğin kendine özgü yumuşaklığına, parlaklığına, beyazlığına sahip olabilmesi için serisinin uzaklaştırılması gerekir.

İpek liflerinin terbiyesi serisinin kısmen veya tamamen uzaklaştırılması ile başlar. Serisin uzaklaştırma işlemine halk tarafından “zamk çıkarma işlemi” denir.

Diğer taraftan serisinin uzaklaştırılması %20–25 arasında bir ağırlık kaybı demek olduğundan bazı durumlarda serisin kısmen uzaklaştırılır. Özel sert tutumlu ipek iplikler elde edilmek istendiğinde ise serisin hiç uzaklaştırılmaz. Serisin fibroinin çevresini saran koruyucu bir tabaka oluşturduğundan iplik yapımı, dokuma ve örme sırasında mekaniksel etkilere karşı lifi koruduğu için faydalıdır. Bu nedenle serisin, mümkün olduğu kadar geç safhada uzaklaştırılır.

Genel olarak doğal ipekten yapılmış kumaşların terbiye edilmesi ipliklerin terbiye edilmesinden daha ekonomik olduğundan serisini uzaklaştırma işleminin kumaşlara uygulanması daha yaygındır. Ancak hassas olan ipekli kumaşların terbiye işlemlerindeki zorluklar nedeniyle genellikle iplik hâlinde serisin uzaklaştırma işlemi yapılmaktadır. Ülkemizde ipek, daha çok halı ipliği olarak kullanıldığı için terbiye işlemleri daha çok iplik hâlindeyken yapılır.

İpekli mamullerin ön terbiyesinde kullanılan makineler:

Püskürtmeli çile boyama makineleri
İpeğin ön terbiyesi ve boyanması için tasarlanmış overflow boyama makineleri
Yıldız çerçeveli boyama makineleri
İpekli kumaşların açık en muamelesi için uygun, askılı ön terbiye makineleri

İpek iplikleri, elde edilirken çile hâlinde sarıldığından terbiye işlemleri genellikle çile hâlinde ipliklere uygulanmaktadır. Çileler ya çile boyama makinelerinde ya da teknelerle terbiye işlemleri görür. İpek çilelere ön terbiye işlemleri günümüzde daha çok püskürtmeli çile boyama makinelerinde yapılır.

Klasik çile boyama makinelerinde çalışırken ipliklerin karışmaması ve tüylenmemesi için çileler torbalara konulduktan sonra makineye yerleştirilerek ön terbiye işlemleri yapılır.

Çoğu zaman ipek liflerinin üzerinden serisinin tamamının uzaklaştırılması istenmez. Böyle durumlarda serisin uzaklaştırma işlemi kısmen yapılır. İpekli mamullerden serisin uzaklaştırıldığında mamul; kendine özgü beyaz-krem renge, mükemmel bir parlaklığa ve muhteşem bir yumuşak tutuma sahip olur.

Serisin Uzaklaştırmada Kullanılan Kimyasallar

İpekli mamullerin serisin uzaklaştırma işleminde aşağıdaki kimyasal maddeler kullanılır:

Yeşil sabun (Marsilya sabunu): Serisini çözerek ipekten uzaklaştırmaya yarayan, alkali içermeyen, zeytinyağından elde edilmiş bir sabun türüdür.
Soda/Sodyum karbonat (Na2CO3): Serisinin çözülmesini kolaylaştırır ve bazik ortamı sağlar.
Sodyum bikarbonat (NaHCO3): Serisinin çözülmesini kolaylaştırır ve bazik ortamı sağlar.
Enzim: Serisini çözerek ipekten uzaklaştırılmasını sağlayan kimyasaldır.
Non-iyonik tensid: Serisini ipekten uzaklaştırmaya yarayan bir deterjandır.
Polifosfat: Su sertliğini giderici (yumuşatma) maddedir.

Serisin Uzaklaştırma İşleminin Yapılışı

Serisin uzaklaştırma işlemi: Sabunla serisin uzaklaştırma işlemi: Sabunla serisin uzaklaştırma işleminde iki değişik yöntem uygulanır.

İki adımlı sabunla serisin uzaklaştırma yöntemi Bu yöntemde önce ipeğe sodyum karbonat ile bir ön işlem yapılır.
- Bu ön işlem:
  Mal ağırlığı: 5 g dokuma ipek kumaş
  Flotte oranı: 1/30 0.5–1 g/Ɩ
  Sodyum karbonat (Na2CO3)
- Bu ön işlemden sonra 2 adımlı sabunla serisin uzaklaştırma işlemi uygulanır.
- 1. Adım: Sabunla serisin uzaklaştırma işlemi reçetesi:
  Mal ağırlığı: 5 g
  Flotte oranı: 1/30 9 g/Ɩ
  Yeşil sabun (Marsilya sabunu) 2–3 g/Ɩ
  Non-iyonik tensid
  2–3 g/Ɩ Polifosfat
  1 g/Ɩ Sodyum karbonat (Na2CO3)
  pH–9–10
  Sıcaklık–95 ºC
  Süre–1–1,5 saat
- 1. adım sonunda ipekteki serisinin %90-95’i uzaklaştırılmış olur.
Adım: İpekten serisinin tamamen uzaklaştırılması amacıyla yapılır. Serisinin tamamen uzaklaştırılması istenirse 2. adımda kullanılan kimyasal maddelerin bileşimi 1. adımdakiyle aynı olabileceği gibi biraz daha seyreltik (yarısı kadar) de olabilir.
- Mal ağırlığı: 5 g
- Flotte oranı: 1/30 4-5 g/Ɩ
- Yeşil sabun (Marsilya sabunu) 1-1.5 g/Ɩ
- Non-iyonik tensid 1-1.5 g/Ɩ
- Polifosfat 0.5 g/Ɩ
- Sodyum karbonat (Na2CO3) pH-9-10
- Sıcaklık–95 ºC
- Süre–45 dakika
- 2 .adım sonunda ipekteki serisinin tamamı uzaklaştırılmış olur.
  - Tek adımlı sabunla serisin uzaklaştırma yöntemi·
  - Mal ağırlığı: 4 g ipek kumaş
  - Flotte oranı: 1/30
  - 8 g/Ɩ Yeşil sabun (Marsilya sabunu)
  - 3 g/Ɩ Non-iyonik tensid
  - 2 g/Ɩ Polifosfat 1 g/Ɩ
  - Sodyumkarbonat (Na2CO3)
  - pH-9-10
  - Sıcaklık-95 ºC
  - Süre-4-5 saat
- Enzimlerle serisin uzaklaştırma işlemi:
  - Mal ağırlığı: 3 g %100 ipekli dokuma kumaş
  - Flotte oranı: 1/30 0.4-1 g/Ɩ
  - Enzim 4-5 g/Ɩ
  - Sodyum bikarbonat (NaHCO3 )
  - 1 g/Ɩ Non-iyonik sürfaktan
  - pH–8.5-9
  - Sıcaklık–55–60 ºC
  - Süre–30–60 dakika