YUVARLAK ÖRME MAKİNE AYARLARI

Desenlendirme Sisteminin Ayarları

Yuvarlak örme makinelerinde desenlendirme mekanizması, iğneleri tek tek kontrol eden veya iğne hareketlerini düzenleyen makine elemanıdır. Yuvarlak örme makinelerinde desenlendirme iki şekilde yapılmaktadır.

İğne seçimi ve kumandası ile desenlendirme: İğne kumandası desen yapımına ve plakalar üzerindeki iğnelerin düzenlenmelerine yardımcı olur. Yuvarlak örme makinelerinde iğne seçimi ve kumanda edilmesi 3 farklı şekilde yapılabilir.

• İğnelerin elektronik olarak kumanda edilmesi: Elektronik iğne hareketlerinin kumandası jakar mekanizmalarında kullanılır. Bu sistemde iğneler tek tek kumanda edilebilir ve iplikler istenen sıraya göre beslenebilir. Jakarlı mekanizmalarda desenlendirme kumanda donanımında mevcut desen bilgisayarına veriler girilerek yapılır. Desenlendirme silindir iğneleri kullanılarak yapılır. Jakar sistemlerinde kapak iğneleri örme kumaşın arka yüzünü oluşturduklarında genellikle düz örme yapılması sağlanır.
• İğnelerin direkt olarak kumanda edilmesi: Bu sistemde hareket kilit· sistemleri tarafından direk olarak iğne ayağına verilir. Kilit sisteminde yapılan düzenlemelerle iğnelerin ilmek, askı ve atlama yapmalarıyla desenlendirme yapılır. Bu sistemde, örme deseni göz önünde bulundurularak iğne hareketleri belirlenir ve kilit plakalarına desene uygun çelikler yerleştirilir.

Örme deseni mümkün olduğunca makine sistem sayısı göz önünde bulundurularak hazırlanır ve çelikler bu düzende kilit plakalarına takılır. Hazırlanan kilit plakaları kontrol kilitlerinin olduğu 1. sistemden başlamak suretiyle makineye sırasıyla yerleştirilir.

• İğnelerin endirekt olarak kumanda edilmesi: Mini jakarlı yuvarlak örme makinelerinde desen platini ve desen çarkları ile ya da programlanabilir desen dişlileri ile silindir iğneleri seçimi yapılarak desenlendirmeler yapılır.

Bazı tek plakalı yuvarlak örme makinelerinde iğnelerin, alt taraflarında bulunan pimler vasıtasıyla tek tek hareketleri belirlenir. Örme desenine göre iğne hareketleri belirlenen örgülerde pimler düz, sağa veya sola hareket ettirilerek iğnelerin ilmek, askı ve atlama yapmaları sağlanır. Pimli makinelerde genel olarak hareketler ortada ilmek, sağda askı, solda atlama şeklindedir.

Diğer desenlendirme mekanizmaları: İğnelere ilmek, askı ve atlama yaptırmanın dışında renkli iplikler kullanarak veya ilmekleri farklı iğnelere aktararak da desenlendirme yapmak mümkündür. Bu desenlendirmeler aşağıda verilmiştir.

• İki veya daha fazla iplikle yapılan desenlendirme: Bu desenlendirme· yönteminde kumaş yüzeyini ve tersini oluşturan ipliklerin farklı numaralarda kullanılması ile yapılır.
• Enine çizgili desenlendirme: Düz yüzeyli kumaşlarda değişik renk· veya değişik cinsteki ipliklerin desene uygun olarak birkaç sıra ara ile kullanılmalarıyla oluşturulan desenlendirme tekniğidir. Kumaş yüzeyinde enine çizgiler halinde gözükür.
• Aktarmalı desenlendirme: Bu tip desenlendirmede ilmekler yandaki· iğneye veya karşıdaki diğer plakadaki iğneye aktarılması suretiyle yapılır.

Desene Göre İğne ve Platin Ayarı

Yuvarlak örme makinelerinde iğneler makine özelliklerine uygun olmalıdır. Yapılacak desenin özelliklerine göre bazı durumlarda iğne iptalleri gerekebilir. Bu durumda iğne iptalinin gerektirdiği yerlerdeki iğneler çıkartılır.

Aynı kilit plakası üzerine örme deseni doğrultusunda ilmek, askı ve atlama çelikleri farklı kombinasyonlarda yerleştirilir. Aynı plaka üzerine sırasıyla çelikler yardımıyla aynı iğneye farklı işlemler yaptırmak mümkündür.

Yuvarlak örme makinelerinde kullanılan platinler makine inceliğine uygun olmalıdır. Platinler tutma ve düşürme görevini yapmalarının yanında ilmek boy ayarında da yardımcı olur.

Bazı makinelerde platinlerin hareketi, platin plakası üzerinde bulunan numaratörün döndürülmesi ile sağlanır.

Kontrol Sistemlerinin Ayarı

İplik kontrol tertibatında kontrol aparatı iki adet bulunmaktadır. Bunlar iplik rezerv tertibatının altında ve üstünde yer alır. Bu aparatlar merkezde bir elektrik devresine bağlı metal tellerdir. Ve sürekli olarak ipliği kontrol ederler. İplik koptuğunda bu teller hareket ederek elektrik devresini kapatır ve makinenin durmasını sağlar.

Bunların yanı sıra iğne kontrolü, kumaş kontrolü de benzer mantıkla çalışmaktadır. Amaç üretim kalitesini arttırmak, hataları azaltmak, üretim hızını arttırmak ve makine ömrünü uzatmaktır.

Kasnak Ayarları

Kasnak, bantlar vasıtasıyla furnisörlere hareket veren kısımdır. Kasnaklar hareketi motordan alır. Bantlar vasıtasıyla furnisörlere hareket iletilir. Furnisörler de iğnelere düzenli iplik beslenmesi sağlar.

İstenen özellik ve boylarda ilmeklerin oluşabilmesi için ipliklerin belirli gerilimlerde beslenmesi gerekmektedir. Furnisör dönme hızı kasnaktan aldıkları harekete bağlıdır. Motordan alınan hareket büyük dişlinin dönmesini sağlar. Dişliler hareketi kasnaklara iletir. Kasnakların arasında baklalar bulunur. Kasnak üzerindeki somunun gevşetilip üzeri numaralı kasnak çevrilerek kasnak çapı ayarlanır. Kasnak üzerindeki numaranın büyütülmesi kasnak çapını büyütür. Kasnak çapının büyümesi bantların dolayısıyla furnisörlerin hızlı dönmesine neden olur. Furnisörün hızlı dönmesi ise iplik besleme miktarını artırır.

İlmek Boy Ayarları

İlmek boy ayarı sarf edilen iplik miktarı, kumaş gramajı ve kumaş yüzey görünüşü gibi özellikleri direk olarak etkiler. İlmek boyunun uzunluğu makinede birden fazla etkene bağlıdır. Çekimin örme hızından az ya da fazla olması iplik gerginliğinin (tansiyonun) az ya da fazla olması tek plakalı makinelerde platinlerin kumaşı daha erken tutmaları ilmek boyunun uzamasına ya da kısalmasına neden olur.

Tek ve çift plakalı örme makinelerinde ayarların sabit olması durumunda, ilmeklerin boy ayarı, kilitler (çelikler) üzerindeki may ayar çeliklerinden yapılır. Kilit sistemlerinden geçen iğnenin topuğuna (ayağına) baskı arttırıp azaltmak suretiyle ilmeklerin boy ayarları yapılır. Baskı arttıkça ilmek boyu büyümektedir. Baskı küçüldükçe ilmek boyu küçülecektir. İlmeklerin boyu büyüdükçe örme kumaş gramajı düşer, ilmeklerin boyu küçüldükçe örme kumaş gramajı artar.

İlmek ayar çeliklerindeki numaranın büyütülmesi ilmek boylarının artmasını, numaranın küçültülmesi ilmek boylarının kısalmasını sağlar.

Bir diğer ilmek boy ayarı bazı makinelerde kovanlar (merkezi may ayarı) vasıtasıyla yapılır. Tek plakalı makinelerde kovanın takılı olduğu kısımda makine üzerinde bulunan kolun sağa sola hareket ettirilmesiyle kovanın yukarı aşağı hareket etmesi sağlanır. Kovan yukarı çıktıkça iğnenin geri çekilme miktarı artacağından ilmek boyları büyür. Dolayısıyla kumaş gramajı azalır.

Ayrıca çift plakalı makinelerde silindir sabit kalarak kapak plakasının makineye bağlantı kısmında bulunan ayar vidaları vasıtasıyla iki plaka arasındaki mesafe ayarlanır. Mesafe açıldıkça ilmek boyu artar.

İlmek boyunu etkileyen bir diğer etken çekim miktarıdır. Çekimin örme hızından fazla olması durumunda ilmek boyları artacaktır. Eğer çekim örme hızından az olursa ilmek boyları küçülecek ve daha sıkı bir kumaş elde edilecektir.

Tansiyon Ayarı

İpliğin gerginliğinin ayarlanmasına yardımcı olan bir diğer ayar sistemi tansiyon ayarıdır. Burada ipliğe belirli miktarda gerginlik (tansiyon) verilir. İpliğin tansiyonu örgü çeşidine ve iplik cinsine göre değişir. İplik gerginliği üzerinde numaralar bulunan saat (tansiyon ayar saati) tarafından yapılır. Saat numarası küçüldükçe iplik gerginliği azalacak ve gramaj düşecektir.

Mekik Ayarı

Düzgün ilmekler elde edebilmek öncelikle iğnelere doğru iplik beslenmesiyle gerçekleşir. Aynı zamanda iğneler sistemden çıkış aşamasında ya da geriye doğru hareketi sırasında ipliği almalıdır.

Mekikler ile iğneler arasındaki mesafe, mekiklerin takılı oldukları mekik çemberi üzerinden bağlantı vidaları gevşetilerek mekiklerin hareket ettirilmesi ile ayarlanır. Mekiklerin kilit sistemlerine göre ileri geri hareketi ise, mekik çemberinin makine ile bağlantı noktasındaki vidaların gevşetilerek çemberin çevrilmesi ile yapılır.

Dişli Ayarları

Yuvarlak örme makinelerinde kumaş çekim ayarı, mekanizmanın baş kısmında bulunan dişlilerin değiştirilmesi ile yapılır. Her makinede dişli bulunmaz. Bazı makinelerde yay tertibatı vardır.

Dişlilerin ebatlarına göre makinede çekim hızları ayarlanır. Dişliler motordan aldıkları hareketi çekim silindirlerine kayış vasıtasıyla iletir. Çekim dişlilerinin ebatları burada çekim silindirlerinin dönüş hızını dolayısıyla çekim miktarının ayarlanmasını sağlar. Çekim dişlileri ayarlanırken kullanılacak ipliğin özelliği, örme kumaş deseni ve kullanılan makinenin özellikleri dikkate alınmalıdır.

Çekim Ayarı

Yuvarlak örme makinelerinde çekim, örme hızına uygun miktarda olmalıdır. Aksi halde örme hızından fazla çekim olduğunda ilmek boylarının uzaması, iğne kırılması, iplik kopması ve patlak gibi sorunlara neden olacaktır. Çekimin örme hızından az olması durumunda ilmek boylarında bozulmalara ve iğnelerde doku yığılmasına neden olacaktır.

Yuvarlak örme makinelerinde çekim, üzeri yivli veya plastik kaplı 2 ile 3 silindirin dönmesiyle sağlanır.

Mekanik çekimli sistemlerde, çekim silindirlerinin makineye bağlı kısımlarında bulunan vidanın sıkılması ile silindirlerin hızı ayarlanır. Bazı makinelerde ise kilitleme kollarının sağa ve sola hareket ettirilmesi ile kumaş çekim hızları ayarlanır.

Motorlu (elektronik) çekimli makinelerde çekim hızı, sistem altında bulunan ve kontrol panelindeki ayar kolunun döndürülmesi ile yapılır. Ayar kolunun saat yönünde döndürülmesi ile çekim arttırılır.

Yağlama Sistemi Ayarı

Yuvarlak örme makinelerinde genel olarak 2 tip yağlama sistemi kullanılmaktadır.

1. Basit yağlama: Daha çok eski tip makinelerde yağ kovasının makinenin üst kısmına yerleştirilmesiyle yapılan yağlamadır. Bu sistemde çelik ve platinlerin yağlanması yağın akış hızının azaltılıp çoğaltılmasıyla sağlanır.
2. Basınçlı yağlama: Yüksek hızla çalışan makinelerde yağın basınçlı hava ile istenilen bölgelere ulaşmasını sağlayan sistemdir. Basıncın ayarlanabilmesi, yağlama miktarını ayarlama imkânı tanır. Aynı zamanda hava akımı ile püskürtme yapıldığından çeliklerin ve iğne yataklarının temizlenmesine de katkıda bulunur.

Bu tip yağlama sistemi makineye devir hızına doğru orantılı olarak yağ püskürtmesi yapar. Yağlamanın arttırılması ya da azaltılması sistem üzerinden ‘ml’ olarak ayarlanır. Makinede fazla yağlar silindir üzerindeki deliklerden borular yardımıyla toplanarak makine altına yerleştirilmiş atık yağ toplama kabına boşaltılır.

Kumaş Ayarları

Yuvarlak örme makinesinde kumaş örülürken istenen özelliklerde üretimin devam edip etmediğinin kontrolü yapılması gerekmektedir. Kontrollerde karşılaşılabilecek problemleri gidermek için örme makinesinde yapılan ayarlamalar şunlardır:

Kumaşta Harcanan İplik Miktarı

Harcanan iplik miktarı örme kumaş deseninin sıklığı yanında ilmek boyu ile doğrudan ilişkilidir. İlmek boyları büyük olan kumaşlarda metre karede sarf edilen iplik miktarı azalacaktır. Dolayısıyla kumaş gramajı da azalacaktır. İlmek boylarının küçük olduğu kumaşlarda birim uzunlukta daha fazla ilmek olacağından kullanılan iplik uzunluğu da artacaktır.

Makine üzerinde ilmek boylarının değiştirilmesi, iğnelerin dalış miktarlarının artırılmasından veya örme ile çekim arasındaki hız farkından faydalanılarak ayarlanır. İğnelerin dalış miktarlarının artırılması veya azaltılması ise plakaların makine üzerinde aşağı-yukarı hareket ettirilmesi ile oluşturulmaktadır. Bunun yanı sıra tek ve çift plakalı makinelerde kilit sistemleri üzerinde bulunan merkezi may ayarı ve may ayar çelikleri vasıtasıyla iğnelerin dalış miktarlarının değiştirilmesi ile gerçekleştirilir. Çift plakalı makinelerde plakaların arasının açılması kapanması ile de sağlanır. Tek ve çift plakalı makinelerde kovanın hareket ettirilmesi için makine kenarında bulunan ve kovan hareketini sağlayan kolun çevrilmesi ile sağlanır.

Kumaş Sarım En Ayarı

Örme kumaşın örülüm aşamasında çeşitli gerilimlere maruz kalır. Örme kumaşların yapısı gereği serbest kaldığında kendisini toplamaya çalışacaktır. Bu nedenden dolayı kumaş eni ve boyu belirli bir oranda çekme özelliğine sahiptir. Örme kumaş helezonik yapıda örüldüğünden genel olarak tüp en halinde sarılırlar. Kumaş enini belirleyen temel etken makine çapıdır. Aynı zamanda kullanılan iplik özelliği ve deseni dolaylı olarak kumaş enine etki etmektedir.

Örme kumaş eninin fazla gerdirilmesi ilmek yapısının bozulmasına dolayısıyla kumaş yapısının bozulmasına neden olabilmektedir.

Yuvarlak örme makinelerinde kumaş, çekim silindirlerine gelmeden önce gerdirme yayından geçirilerek kumaş eni ayarlanır. Gerdirme yayı (kumaş gerdirme kasnağı) kenarlarındaki kol sayesinde genişleyerek kumaş eninin gerdirilmesini sağlar. Gerdirme yayı olmayan makinelerde kumaş çekme silindirlerinin arasında gerdirilerek kumaşın eninin açılması sağlanır.

Kumaş Gramaj Ayarı

Örme kumaş gramajını etkileyen temel etkenler, kullanılan iplik miktarı, örme kumaş deseni ve ilmek sıklığıdır. Örme kumaşta kalın iplik kullanılması ya da örme kumaş deseninin sık yapıda olması kumaş gramajının artmasına neden olacaktır. Bunların dışında örme kumaş gramajı, birim alana düşen ilmek sayısıyla doğru orantılıdır. Birim alanda ne kadar çok ilmek varsa kumaş gramajı o ölçüde artacaktır. Birim alandaki ilmek miktarı ilmek boyuyla ilişkilidir. Yani ilmek boylarının büyük olması kumaş gramajını azaltacak ve daha seyrek yapıda bir kumaş oluşmasına neden olacaktır.

Örme kumaş gramaj ayarı makine üzerinde yapılacak değişikliklerle ayarlanmaktadır. Bunlar;

• İlmek boy ayarları değiştirilerek yapılır.
  • Merkezi may ayarından,
  • May ayar çeliklerinden,
• Kasnaktan, iplik sevki değiştirilerek yapılır.
• Çekim sisteminden, çekimin arttırılıp azaltılması ile yapılır.