Metalik iplikler, naylon ve rayon ipliklerden binlerce yıl önce yaratılmış ilk suni ipliklerdir. The Dobeckmum Company ilk modern metalik lifi 1946 da üretmiştir. Alüminyum, metalik liflerde temel olarak kullanılmıştır.
Metalik terimi ise US Federal Ticaret Komisyonu tarafında adapte edilmiş ve metal, plastik kaplı metal, metal kaplı plastik, ya da metalle tamamen kaplanmış çekirdekten meydana gelen insan yapımı lifleri tanımlamaktadır.
Metal İpliklerin Üretim Yöntemleri
Metal lif boyutu mikron (µm) olarak çaplarıyla tanımlanır. Lifler, incelik aralığı 1-80um, insan saçından 60 kat daha ince ve çeşitli alaşımlarda üretilmektedir. Pek çok tekstil uygulamalarında 8-14 µm lifler kullanılır. 12 µm metal lif 1,4 denye poliester lif ile aynı çaptadır.
Metalik iplikler ise 30″ ya da daha geniş film rulosu ya da levhaları ile başlanarak elde edilir. Bu geniş rulolar 2″ ya da 5″ genişliğinde kesilir. Tekstil fabrikalarında kullanımı için 1/28″ den başlayan genişliklerde hazırlanır. Çok çeşitli renklerde hazırlanabilirler.
Metalik ipliklerin üretim için iki farklı yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan birisi “laminasyon” prosesi diğeri de “metalleştirme” prosesidir. Bunlardan en yaygın olanı laminasyon prosesidir. Alüminyum tabakası poliester ya da asetat tabakalar arasına yerleştirilir. Farklı biçim ve renklerde elde edilebilir.
İletken iplik üretiminde solüsyon/dip kaplama, püskürtme, plazma ve eriterek kaplama yöntemleri kullanılmaktadır.
Metalleştirme prosesinde, metal buharlaşıncaya kadar ısıtılır daha sonra yüksek basınçta poliester film üzerine kaplanır. Bu proses ile daha ince, daha esnek, daha dayanıklı ve daha konforlu lifler üretilir.
Son yıllarda “metaloplastik” terimi de kullanılmaktadır
Metal İplik Örnekleri ve Kullanım Alanları
Günümüzde alüminyum ile kaplanmış plastik ve naylon iplikler, altın ve gümüşün yerini almaktadır. Metalik iplikler transparan plastik film ile kaplanarak paslanma minimuma indirilebilmektedir. En yaygın film ise Lurex poliesterdir. Plastik tabakalar arasına sıkıştırılan metal filamanlar daha güçlü ve daha sağlamdır. Tuşe daha yumuşaktır. Renklendirmek için pigmentler kullanılabilir. Bu tip metal iplikler tekstilde daha çok kullanılmaktadır.
Metlon’s desteklenmiş iplikleri iki naylon uç ile tek parça metalik ipliğin sarılmasıyla yapılır. Naylon ipliklerden birisi saat yönünde diğeri de ters yönde olacak şekilde metal ipliğin etrafına sarılır. En yaygın kullanılan naylon iplik 15-20 denye arasındadır. Daha ağır olanları özel amaçlı olarak kullanılmaktadır.
Metal iplikler insan cildine temas ettiğinde rahatsızlık verebilir. Bu durumda metal liflerin doğal ya da sentetik lifler ile karıştırılmasıyla elde edilen metal kompozit iplikler ya da özlü iplik, sarım iplik veya örgü ipliklerin kullanımıyla ile aşılmıştır. Metal kompozit ipliklerden yapılmış iplikler iletkenliğin yanı sıra iyi aşınma dayanımı, anti elektrik ve anti aşınma özelliklerine sahiptir.
Bu iplikler %100 oranında kumaş yapımında kullanılabilir ama maliyeti azaltmak için normal ipliklerle beraber belli aralıklarla kumaş içine yerleştirilebilir.
Elirex olarak adlandırılan Lurex iplikler, metaloplastik iplikle gipe edilmiş yuvarlak viskon, poliamid veya poliester bir çekirdek üzerine bükülmüş ipliklerdir. Elinox olarak isimlendirilen iplikler ise teknik kumaşlarda ya da moda amaçlı kullanılan paslanmaz çelik ipliklere örnek verilebilir.
Ring eğirme ile pamuk ve gümüş kaplı bakır telden kor iplik üretilerek elektromanyetik kalkanlama özellikleri araştırılmıştır. Bu iplikten yapılan örme kumaş için yüksek frekanslarda daha geniş band genişliğinde düşük yansıma kaybı (RL) tespit edilmiştir.
Elektronik tekstillere talep, sensörler, elektrostatik boşaltım, elektromanyetik interferans kalkan, tozsuz giysiler, askeri uygulamalar, giyside data transferi gibi endüstriyel uygulamalar için hızla büyümektedir. Metalik ipliklerin yüksek elektriksel iletkenliği mükemmel elektromanyetik kalkan karakteristiklerine sahip olmasını sağlamaktadır.
Bekaert Fibre Technologies tarafından üretilen paslanmaz çelik lifler (Bekaert Bekinox) antistatik tekstil yer kaplamalarında, elektrik iletken ve Elektro manyetik kalkan kumaşlarda ve dokusuz yüzeylerde kullanılmaktadır.
%73 poliester lif, %27 paslanmaz çelik liflerden yapılmış ipliklerden üretilen kumaşta %95-98 kalkan özelliği sağlanmış ve insan vücudunu korumak için uygun olduğu görülmüştür.
Bu tip ipliklere örnek olarak Bekart Bekinox BK 50 (Nm 50 – 200 dtex) iplik örnek verilebilir. %20 paslanmaz çelik lif içeren poliester ipliktir. Antistatik, ısıtma, akıllı tekstiller, sinyal transferi, elektro manyetik kalkanlama gibi geniş spektrumlu kullanım alanları mevcuttur. Bekart Bekinox VN ise %100 paslanmaz çelik filament ipliktir. En esnek ve dayanıklı elektrik iletken filament ipliktir. Antistatik tekstiller, akıllı tekstiller, sinyal transferi, güç transferi, ısıya dayanıklı dikiş ve termal iletkenlik dibi çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.
Metalleştirme prosesine göre üretilen “Aluminize” kumaşlarda ise PET film üzerine Al molekülleri biriktirilerek elde edilir. Japon Oike &Co. firması altın ve platinyum iplikleri, buhar biriktirme yöntemi ile üretmektedir. Bu ipliklerden yapılmış kumaşlar değerli kimono yapımında ve aristokrat giysilerin üretiminde kullanılır. DuPont tarafından geliştirilen “Mylar”, Hoechst’nin “Hostaphan” ürünleri örnek verilebilir.
Paslanmaz çelik stapel lifleri gibi metalik liflerin diğer lifler ile karıştırılması suretiyle metalik iplik rotor ya da ring eğirme sistemlerinde yapılabilir.
Ayrıca, metalik kompozit iplikler metalik ve genel ipliklerin halat halinde örülmesi ile de üretilebilir
Çelik lifler, diğer liflerin arasına karıştırılarak, aynı zamanda halılarda da kullanılır. Böylece elektriği ileterek statik şok azaltılır. Genellikle statik elektriğin yüksek olabileceği, bilgisayar kullanımının çok olduğu alanlarda tercih edilirler. Otomobil kumaşları, döşemelik, tiyatro fonları, afiş vb. ürünlerde de kullanılır. Bunun dışında kord kumaşında, iş kıyafetlerinde (koruyucu giysiler, uzay giysileri), koruyucu kesilmez eldivenler, antistatik koruyucu giysiler, ses absorbe eden kaplamalar, elektrostatik deşarj fırçaları, kas uyarıcı elektrotlar, radyasyona karşı kalkan gibi amaçlarla kullanılmaktadır.
Isı dayanıma sahip giysiler genellikle metal lifleri kapsayan bir dış tabakaya sahiplerdir. Paslanmaz çelik metal lifler, ısı, korozyon ve aside karşı yüksek dayanımlara sahiptir. Bekaert ısıl dayanımlı tekstilleri paslanmaz çelik ya da çelik ve ısıya dayanıklı sentetik liflerden yapılmıştır. Örme, dokuma ya da dokusuz yüzey olarak üretilmektedir. Bu kumaşlar 700°C’ye kadar mekanik özellikleri bozulmadan ısıya dayanabilmektedir. Gentex’in geliştirdiği çok çeşitli ısıya dayanıklı kumaş tipleri bulunmaktadır. Newtex’in Z-Flex® çok katlı kumaşları ise koruyucu giysi üretimi için tasarlanmış bir diğer üründür.
Norfab ise yine kişisel koruma için alüminize kumaşlar üretilmektedir: radyant ısı, erimiş metal, alev, yüksek sıcaklık buhar, güneş koruyucu giysiler gibi.
Lier Filter Technology Co. Ltd tarafından üretilmiş olan sinterlenmiş metal keçe yüksek sıcaklıklarda, yüksek dayanım ve stabiliteye sahiptir. Bu avantajları onu ısıl rezistans, korozyon rezistans ve yüksek hassaslık için ideal malzeme yapmaktadır.
Bu yüksek kalite filtreler, sıvı ve gaz filtrasyon uygulamaları için idealdir. Üstün mekanik özelliklerinde dolayı metalik lifler, özellikle paslanmaz çelik lifler, jeotekstilleri takviye etmede kullanılmaya başlanmıştır. Jeogrid’ler metal ve diğer sentetik ipliklerden yapılmış kompozit ipliklerdir.
Jeogridlerde özel olarak geliştirilmiş yüksek mukavemetli, yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) malzemeler kullanılır. Tenax geogridlerinin başlıca özellikleri; esnek, yüksek dayanımlı, düşük sünmeli, kimyasalbiyolojik, U.V. etkilerine karşı korumalı ve yapım aşamasındaki olumsuz koşullardan minimum etkilenen bir yapı malzemesidir. Jeogridler dayanıklı, uzun ömürlü, güvenilir, düşük maliyetli, sismik ve dinamik yüklerle dayanımlıdır
Statex tarafından üretilen SHIELDEX® metalize lifler/iplikler (%99 gümüş ile kaplanmış naylon) halılarda, dokuma, örme ve dokusuz yüzeylerde devamlı antistatik performans sağlarlar. Doğal ve sentetik diğer liflerle karıştırılarak da kullanılabilmektedir. Ayrıca gümüş mükemmel iletkenlik özelliğine sahip olduğu için hem elektromanyetik (EMI) hem de radyo frekansı (RFI) kalkanlamada iyi sonuçlar vermektedir. Askeri amaçlı ürünlerde kullanıldığında Statex kumaşlar, infrared ve radar tarafından tespit edilmeyi önlemektedir. Shieldex® Ultra-Flex bantlar ise hem esnek hem de yırtılmaya karşı dayanıklıdır. Bakır ve kalay ile metalize edilmiş poliamid filament dokusuz yüzeyden üretilen Ultra-Flex bant korozyona karşı dayanıklı ve yüksek iletkenliğe sahiptir. EMI kalkanlama etkinliği ortalama 80dB’dir.
Elektrik ileten polianilin ve polipirol gibi polimerler ile kaplanmış tekstiller de bulunmaktadır. Bu polimerler elektromanyetik dalgaları hem yansıtmada hem de absorblamada oldukça iyidir
