Tekstil sektöründe kumaş işiyle ilgilenenler de dahil olmak üzere birçok kişinin ayırt etmekte zorlandığı, görüntüsü ve tuşesiyle neredeyse birbirinin aynısı olan tekstil elyafları; viskon, modal ve liyosel (tencel) arasındaki farkları konu alıyoruz.
Muhtemelen üç lifi de duymuşsunuzdur. Hatta şu anda birinin bir versiyonunu giyiyor olabilirsiniz. Ama ne olduklarını biliyor musun? Bu yazıda, viskon, modal ve liyoselin benzerlikleri ve farklılıkları üzerinde çalışıyoruz.
Viskon, modal ve liyosel tamamen bitki materyalinden yapılmıştır.
Bu doğru, viskon, modal ve liyoselin tümü bitkilerden, tipik olarak ağaçlardan yapılır, ancak soya fasulyesi, bambu otları ve hatta pamuk bitkileri olabilir. Bunların hepsi, genel olarak Avrupa’da viskoz ve Kuzey Amerika’da rayon olarak bilinen aynı elyafın varyasyonlarıdır. Bilimsel olarak rejenere selülozik lifler olarak tanımlanırlar. Bu, ekstrakte edilmiş, çözülmüş ve daha sonra bir lif yapmak için yeniden hizalanmış selülozdan (bitkilere sertlik veren bir bileşik) oluştuğu anlamına gelir. Bu nedenle, insan yapımı olmasına rağmen, lifin kendisi, ipekten farklı olarak yararlı bir filament (çok uzun sürekli lif) yapmak için dizilmiş uzun selüloz molekül zincirlerinden oluşur. Bu bitki bazlı kimyasal yapı, bu tekstillere doğal tene yakın yumuşaklık, nefes alabilirlik ve iyi nem yönetimi gibi arzu edilen özelliklerini veren şeydir.
Tamam, yani viskon, modal ve liyosel hepsi bitki bazlıdır. Peki fark nedir?
Viskon, modal ve liyosel arasındaki farklar incedir. Filamentin üretim süreci ve yapısı ile ilgilidir. Viskon ve modal, üretimin her aşamasında kullanılan benzer kimyasallarla çok benzer bir işlemle yapılır. Viskon üretimi, yumuşak ancak bakımı kolay bir tekstil yapmak için son 100 yılda sürekli olarak rafine edilmiştir. Bununla birlikte, modal lifler, filamanları daha güçlü hale getirmek için eğirmeden sonra biraz farklı şekilde işlenir.
Örneğin, lifler ayrıca moleküler hizalamayı arttırmak için gerilir. Bu, modal liflerin daha hafif ve daha ince olma potansiyeline sahip olduğu ve zarar görmeden kurutma makinesinde kurutulabileceği anlamına gelir. Bunun dışında viskon ve modal benzer ürünlerdir.
Lyocell, hala viskon ve modal ile aynı bitki bazlı elyaftır, ancak biraz farklı bir işlem kullanılarak yapılır. Liyosel üretimi, selülozu ağaçtan çıkarmak için farklı bir çözücü kullanır: sodyum hidroksit (kostik soda), akılda kalıcı N-Metilmorfolin N-oksit (kısaca NMMO) adlı toksik olmayan bir organik bileşik ile değiştirilir. Bu organik çözücünün filtrelenmesi ve kapalı bir döngüde yeniden kullanılması daha kolaydır, bu da çevre için daha iyidir. Avusturyalı Lenzing firması, Tencel® markalı liyosellerini sürdürülebilir şekilde yönetilen ormanlardan hızla büyüyen Okaliptüs ağaçlarından üreterek bir adım daha ileri gidiyor.
Okaliptüs ağaçları
Lyocell’in nihai ürünü, aynı doğal his ve arzu edilen özelliklere sahip, tıpkı viskon ve modal gibi hala bitki bazlıdır. Bunun yanı sıra, farklı üretim yönteminin bir yan ürünü, elyafın iç yapısının daha homojen olması ve bu da su emme kabiliyetini daha da geliştirmesidir.
Tencel®’in (lyocell) iç yapılarının altındaki görüntüde elektron tarama mikroskobu altında modal ve viskon görülüyor. Karanlık alanlar, suyun liflerin mikro gözeneklerine emildiği yerlerdir: Tencel®’deki su emiliminin daha düzgün olduğunu açıkça görebilirsiniz. Bu iç yapı, farklı üretim sürecinin bir ürünüdür ve Tencel®’den yapılan kumaşlara geliştirilmiş nem emiciliği ve nefes alabilirlik kazandırır.
ELEKTRON TARAMA MİKROSKOBU ALTINDA SELÜLOZ BAZLI LİFLER. KARANLIK ALANLAR, LİFİN YAPISINA EMİLEN SUYU GÖSTERİR. RESİM LENZİNG LİFLERİ
Yani hepsi oldukça benzer mi? Evet. Viskon, modal ve liyosel birbirine çok benzer o kadar ki hepsine viskon dediğin için affedilebilirsin. Unutulmaması gereken önemli şey, bunların insan yapımı olabileceği, ancak sentetik olmadıklarıdır. Aslında, doğal bir üründen insan yapımı lifler olarak onlara yarı sentetik kumaşlar diyebiliriz.