ANANAS LİFİ ÖZELLİKLERİ

Ananas Bitkisi ve Tarımı

Ananas lifi bitkisi tropikal ve yarı tropikal iklimlere sahip coğrafyalarda yetişebilen, çok yıllık otsu bir bitki türüdür . İngilizce karşılığı “pineapple” olan ananas bitkisinin bu ismi, bitkinin çam kozalağına benzer görünüme sahip olan meyvesinden gelmektedir. İngilizce çam kozalağı anlamına gelen “pine” kelimesi ile elma anlamına gelen “apple” kelimelerinin birleşimi bu bitkiye ismini vermiştir. Türkçe’ de “ananas” kelimesi ile ifade ettiğimiz bu bitki, daha birçok dilde aynı kelime ile ifade edilmektedir. Ananas kelimesinin kökeni ise yerli amazon dilinde “mükemmel meyve” anlamına gelen “anana” kelimesine dayanmaktadır.

İlk olarak Colombus tarafından Karayip adalarında görüldüğü kaydedilen ananas bitkisinin, zamanla tropikal iklime sahip diğer kıtalara yayıldığı düşünülmektedir. Tarih boyunca toplulukların göçü ve sömürüler ile çok geniş bir alanda tarımı gerçekleştirilen bir bitki türü haline gelmiştir. Ananas bitkisi, bugün dünya çapında tropikal bitki tarımında muzdan sonra en fazla yetiştirilen bitki türüdür.

Ananas (ananas comosus), bromeliaceae ailesine ait bir bitki türüdür. Ananas, 90-140 cm uzunluğunda 20-30 adet yaprağın ortasında meyvesini barındıran ve toplamda 1-2 m arasında değişen en ve boya sahip bir bitkidir (Şekil 2.1).  Ananas bitkisinin 1300-2000 arasında türü olduğu bilinmektedir. Fakat ananas liflerinin elde edildiği tür çoğunlukla comosus türüdür.

Ananas bitkisi, başta Filipinler, Endonezya, Hawaii, Tayland ve Brezilya olmak üzere, Hindistan, Malezya, Küba ve Pasifik adaları gibi daha birçok ülkede üretilebilmektedir. Özellikle Filipinlerde ananas bitkisi ve bu bitkinin yapraklarından elde edilen lifler geleneksel anlamda büyük bir öneme sahiptir. Ülkedeki yöresel kıyafetlerin üretimin de genellikle ananas lifli kumaşlar kullanılır.

Ananas Bitkisi Yapraklarından Ananas Lifi Eldesi

Ananas lifleri, ananas bitkisi yaprakları içerisinde lif demetleri halinde bulunmaktadır. Lif demetlerinin üzeri yaprağın epidermis tabakası ile kaplıdır. Ananas lifleri, epidermis tabakasının bazı biyolojik ya da mekanik işlemler ile uzaklaştırılıp lif demetlerinin ortaya çıkartılması ile elde edilmektedir. Ananas lifleri, ananas bitkisinin yapraklarından elde edildiğinden dolayı PALF yani PineApple Leaf Fiber (ananas yaprağı lifleri) olarak da isimlendirilebilmektedir. Şekil 2.2’de ananas liflerinin ananas bitkisi yaprağı içerisinde yerleşimi gösterilmiştir.

Ananas lifleri, çok hücreli lignoselülozik bir lif türüdür. Yapısında yüksek oranda polisakkarit ve lignin içeren ananas lifleri, ayrıca düşük oranlarda yağ, vaks, pektin, üronik asit, anhidrid, pentosan, renkli pigmet ve inorganik maddeler de ihtiva etmektedir.

Ananas bitkisinin üretimi sırasında, içerisinde ciddi miktarda lif barındıran tonlarca yaprak tarımsal atık olarak ortaya çıkmaktadır. Ananas bitkisi genellikle meyvesi için üretildiğinden, lif oranı yüksek bu atıklar çoğunlukla çürümeye bırakılmaktadır. Bu nedenle, ananas liflerinin üretimi ve yaygınlaşması bu tarımsal atıkların değerlendirilmesi açısından da oldukça büyük bir önem taşımaktadır.

Ananas yaprağı içerisinde bulunan ananas lifleri, küçük ve ince lif hücrelerinin (2-9 mm uzunluğunda) bir araya gelmesi ile ipliksi bir görünüme sahiptir (Şekil 2.3). Ananas lifleri yaprak uzunluğu boyunca devam eder. Ananas liflerinin elde edilmesinde, yaprak seçimi büyük önem taşımaktadır. Genç yapraklardan elde edilen lifler yumuşak ve zayıf iken; kısmen gölgede yetişen bitkinin orta olgunluktaki yapraklarından elde edilen lifler güçlü ve esnektir. 1-1,5 yaşındaki yapraklar içerisindeki lifler yaprak dokusundan daha kolay ayrıldığından dolayı çoğunlukla bu yaşlardaki yapraklar lif elde edilmesinde kullanılır. Yaprak seçimine bağlı olarak taze ananas yapraklarından elde edilen lif oranı %2-3,5 arasında değişmektedir.

Ananas liflerinin yaprak dokusundan ayrılması biyolojik, mekanik ya da kimyasal olarak farklı yöntemler ile gerçekleştirilebilmektedir. Ananas liflerinin elde edilmesinde en yaygın kullanılan yöntemlerin başında, havuzlama (çürütme) ve kırma (dekortikasyon) gelmektedir.

Biyolojik Yöntemler ile Eldesi

Havuzlama bir diğer adıyla çürütme yöntemi, yaprak ve gövde liflerinin yaprak dokusundan ayrılmasında kullanılan en eski yöntemlerden biridir. Yaprakların akan suda veya çiğde ıslatılarak yumuşatılması ve mikroorganizmalar yardımı ile lif demetlerinin korteksten ayrılması şeklinde özetlenebilen havuzlama işlemi, en ekonomik yöntemlerden biri olarak kabul edilse de, zaman alıcı olduğu için günümüzde pek tercih edilen yöntemler arasında değildir.

Suda bekletme işlemi 15-30 o C arasında değişen sıcaklıklarda ve 24 saatten 10 güne varan sürelerde gerçekleştirilebilmektedir. Yaprakların su içerisinde geçirdiği süre arttıkça, liflerin yapraktan ayrılması daha da kolay gerçekleşmektedir. Havuzlama yönteminin liflere verdiği zarar kırma (dekortikasyon) yöntemi ile kıyaslandığında, havuzlama yönteminin liflere daha az oranda zarar verdiği ve daha yüksek selüloz miktarına sahip liflerin elde edilmesini sağladığı belirtilmiştir (Şekil 2.4)

Günümüzde biyolojik yöntem olarak havuzlama işlemlerinde çoğunlukla enzimler kullanılmaktadır. Suda veya çiğde bekletme işlemlerindeki bakteri ve organizmaların yaptığı görevi enzimler üstenerek, uygulama tanklar içerisinde kontrollü olarak gerçekleştirilmektedir. Pektinaz, hemiselülaz, selülaz, poligakaturonaz gibi enzimler tek başına ya da karışım halde biyolojik çürütme işlemlerinde kullanılırken, bu yöntemle elde edilen ananas liflerinin kalitesinde ve veriminde artış sağlandığı, aynı zamanda işlemin daha kısa sürede gerçekleştirilebildiği kaydedilmiştir. Enzim kullanımı ile gerçekleştirilen çürütme işlemlerinde, en önemli nokta enzimin aktivitesinin işlem süresince devamlılığının sağlanabilmesidir.

Mekanik Yöntemler ile Eldesi

Ananas lifleri, yaprak dokusundan mekanik yöntemler kullanılarak ayrılabilmektedir. Bu mekanik etki elle ya da bir makine yardımı ile de gerçekleştirilebilmektedir.

Elle ananas liflerinin yapraktan ayrılması işlemi oldukça ilkel ve basit bir işlemdir. Kör bir bıçak veya kırık bir tabak gibi yüzey yaprağın bir ucundan bir diğer ucuna sürtülerek, yaprağın üst kısımları kazınır ve bu sayede yaprak içerisindeki liflerin ortaya çıkması sağlanır. Bu yöntem basit olduğu kadar, sabır ve dikkat gerektiren bir işlemdir. Aksi halde işlem sırasında liflerin zarar görme olasılığı oldukça yüksektir. Ayrıca, yaprakların hasadının ardından en fazla 3 gün içerisinde liflerin çıkartılması gerekir, yoksa yapraklar kurumaya başlayacağından liflerin zarar görmeden yapraktan uzaklaşması oldukça zor hale gelmektedir.

Ananas liflerin makinalar yardımı ile yaprak dokusundan ayrılması işlemi “dekortikatör” adı verilen ve kırma/soyma amaçlı kullanılan cihazlar ile gerçekleştirilmektedir. Bir şaft üzerine monte edilmiş döner tambur sistemleri bulunduran cihazda, ananas yapraklarının silindirler arasında ezilmesi ve yüzeyinin soyulması gerçekleştirilir.

Mekanik yöntemin her iki türünde de işlem sonrası çıkartılan lifler temiz suda iyice yıkanarak ve gölge bir ortamda %5-7 oranında nem kalıncaya kadar kurumaya bırakılır.

Ananas liflerinin elle çıkartılması makine ile elde edilen lifler ile kıyaslandığında, daha fazla iş gücü gerektirdiğinden ve elde edilen lif kalitesinin daha düşük olmasından dolayı daha maliyetli hale gelmektedir (Şekil 2.4). Buna rağmen Filipinler gibi bazı ülkeler elle lif eldesinde ısrar ederken, Hindistan, Endonezya gibi ülkeler ise makinaların kullanımını tercih etmektedirler.

Mekanik yöntem bazen kısa bir süre havuzlama işlemine tabii tutulmuş yapraklara, havuzlama işleminin devamı olarak da uygulanabilmektedir.

Kompozit üretiminde kullanılacak ananas liflerinin üretimi için geliştirilmiş dekortikatör benzeri mekanik yapılar da bulunmaktadır (Şekil 2.5). Bu makinalarda hedef kompozit yapı içerisinde kullanıma uygun uzunlukta kısa lif ananas lifi üretiminin sağlanmasıdır.

Zamk Giderme İşlemi

Ananas lifleri havuzlama işleminden sonra bile, yapısında %30’dan fazla lignin, pektin, pentosan gibi ananas lifine sertlik veren yapışkan maddeler içermektedir. Ananas liflerinin yumuşak ve ince bir yapıya sahip olabilmesi için yapısındaki bu yapışkan maddelerin uzaklaştırılması gerekmektedir. Çeşitli kimyasal maddeler ya da enzimler yardımıyla bu maddelerin ananas liflerinin yapısından uzaklaştırılması sağlanır.

Zamk giderme işlemi olarak adlandırılan bu işlem, kimyasal olarak alkali ya da asidik maddeler ile gerçekleştirilebilmektedir. Fakat bu işlem sırasında, sıcaklık, süre ve konsantrasyon oldukça önemli parametrelerdir ve liflerin zarar görmemesi için tüm parametreler kontrol altında tutulmalıdır. Zamk giderme işleminde sadece alkali ve asitler değil, enzimlerin kullanımı da mümkündür.

Ananas Liflerinin Genel Özellikleri

Ananas lifleri lif enine kesiti incelendiğinde; silindirik lif hücrelerinin kompakt bir yapı sergilediği, lif uçlarının kavisli (yuvarlakça) olduğu gözlemlenmektedir. Dar bir lümene sahip olan ananas liflerinin, lif hücre çeperindeki lignin miktarının oldukça yüksek, selüloz oranı ise %70-82 arasındadır. Ananas lifleri bu yüksek selüloz içeren yapısı ile pamuk liflerine benzer niteliktedir ve ufak modifikasyonlar ile pamuk eğirme sistemlerinde eğrilebilmesi mümkün hale gelmektedir.

Ananas liflerinin kimyasal yapısı, bitkinin yetiştirildiği iklim şartları, toprak yapısı, liflerin elde çıkartıldığı yaprakların yaşına ve olgunluk seviyesine göre farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle, ananas lifleri içerisinde bulunan α-selüloz, pentosanlar, lignin, yağ, vaks, pektin, azotlu bileşikler, antioksidanlar gibi birçok kimyasal bileşiğin ananas lifleri içerisindeki miktarı literatürde değişen değerlerde karşımıza çıkmaktadır. Tablo 2.1’de ananas liflerinin kimyasal içeriğinin oranları kaynakları ile birlikte gösterilmiştir.

Tablo 2.1: Ananas liflerinin yapısında bulunan kimyasal bileşenler
Selüloz (%)	Hemiselüloz (%)	Lignin (%)	Pektin (%)	Kül (%)	Vaks (%)
80-81	16-19	12	2-2,5
80-81	16-19	4,6-12	2-3
70-82	18	5-12		0,7-1,1
69,5-71,5	17-17,8	4,4-4,7	1-1,2	0,71-0,87	3-3,3
68,5	22,2	4		0,6	2,5
80-81	16-19	4,6-12	2-3

Şerit gibi bir yapıda olan ananas lifleri bünyesindeki lignin ve pentosanlar birbirine yapışı halde bulunarak lif mukavemetine katkı sağlamaktadırlar. Ananas liflerinin yapısında bulunan lignin miktarının rami ve keten liflerininkinden çok az bir oranda daha yüksek; jüt, kenaf ve sisal liflerinden ise daha az olduğu kaydedilmiştir. Ananas liflerinin barındırdığı selüloz miktarının hindistan cevizi liflerinin içerdiği selüloz miktarından daha yüksek olduğu aynı zamanda ananas liflerinin içerdiği selüloz miktarının hem bitkinin meyvesinin ağırlığının artmasına hem de ananas liflerinin kimyasal performansının daha iyi olmasına etki ettiği gözlemlenmiştir.

Ananas liflerinin fiziksel ve kimyasal özellikleri

Ananas lifleri birçok doğal lif türüne göre daha iyi mekanik özellikler sergilemektedir. Kristalin derecesi oldukça yüksek olan ananas lifleri, yüksek mukavemete ve sertliğe sahiptir.

Ananas bitkisinin yetiştirildiği iklim şartları, toprak türü, liflerin elde edildiği yaprakların yaşı, olgunluk derecesi gibi parametreler ananas liflerinin kimyasal bileşenlerinin oranlarında etkili olduğundan; ananas liflerinin fiziksel ve kimyasal özellikleri için literatürde farklı değerlere rastlamak mümkündür. Ananas liflerinin kopma mukavemeti 143-1627 MPa aralığında, başlangıç modülü 4,2-82,51 GPa aralığında ve kopma uzaması %0,88-4 aralığında değişim göstermektedir (Tablo 2.3). Bir araştırmada ananas liflerinin tokluğunun 970 MN/m2 olduğu belirtilmiştir.

Tablo 2.3: Ananas liflerinin özellikleri
Yoğunluk (g/cm3)	Kopma Mukavemeti (MPa)	Başlangıç Modülü (GPa)	Kopma Uzaması (%)	Lif çapı (µm)	Kaynak
1,44	413-1627	34,5-82,51	1,6-3	20-80	(Asim ve diğ. 2015; Fakirov ve Bhattacharyya 2007; Kalia ve diğ. 2009; Mishra ve diğ. 2004; A. K. Mohanty ve diğ. 2005; Smole ve diğ. 2013)
1,52	170	6,2	3	5-30	(Asim ve diğ. 2015)
1,526	143	4,2	3-4	50	(L Uma Devi ve diğ. 2010)
1,56	170	62	–	–	(Saheb ve Jog 1999; Samal ve Bhuyan 1994)
1,44	180	82	3,2	–	(Satyanarayana ve diğ. 2007)
–	362-748	25-36	2-2,8	–	(Satyanarayana ve diğ. 2007)
1,44	–	–	0,88	–	(Kaymakcı ve diğ. 2014)
1,52-1,56	413-1627	34,5-82,51	1,6	20-80	(Bulut ve Erdoğan 2011)

Ananas lifleri kopma mukavemeti yüksek lif türlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu liflerin yaş ve kuru mukavemetleri karşılaştırıldığında, sıra dışı sonuçlar gözlemlenmektedir. Ananas lif demetinin yaş mukavemeti kuru haline göre %50 oranında azalırken, ananas lifleri iplik haline getirildiğinde ananas lifli ipliğin yaş mukavemeti kuru haline göre %13 oranında artış göstermektedir.

Şekil 2.6’da ananas liflerinin ve bazı doğal lifler türlerinin mukavemet-uzama eğrileri verilmiştir. Ananas liflerinin lif inceliği (lif çapı) ve mukavemet özellikleri üzerine yapılan bir araştırmada, lif çapının 45 mikrondan 205 mikrona yükselişi, kopma mukavemetini 362 MPa’dan 748 MPa’a arttırırken, başlangıç modülü de 25 GPa’dan 36 GPa’a artış gösterdiği aynı zamanda kopma uzamasının da %2’den %2,8’e yükseldiği belirtilmiştir.

Ananas liflerinin yapraktan ayrılma işlemi sırasında kullanılan kimyasal maddeler de liflerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini etkileyen önemli parametrelerden biridir. Asit ya da alkali işlem görmüş ananas liflerinin amorf bölgeleri ile her hangi bir kimyasal ile işleme tabii tutulmamış ananas liflerinin amorf bölge oranları ile kıyaslandığında; kimyasal işleme tabii tutulmuş ananas liflerinin amorf bölge miktarının daha az olduğu kaydedilmiştir.

Kimyasal içerik ve lif yapısı bakımından ananas liflerinin en çok kıyaslandığı lif türlerinin başında jüt lifleri gelmektedir. İncelik bakımından jüt liflerine nazaran oldukça iyi ince bir yapıya sahip ananas lifleri, pamuk liflerinden yaklaşık 10 kat daha kaba bir karakterdedir. Jüt liflerinden daha yumuşak ve 2,5 kat daha uzayabilir olduğu kaydedilen ananas lifleri, aynı zamanda jüt liflerinden bir miktar daha yüksek mukavemet sergilemektedir (Tablo 2.4)

Pamuk liflerinden daha sert lifler olan ananas liflerinin eğilme ve burulma rijitliği de pamuk liflerine göre daha yüksektir. Diğer bir değişle ananas lifleri eğilme ve burulmaya pamuk liflerine nazaran daha fazla direnç göstermektedir. Bu nedenle, ananas liflerinin eğirme işlemleri sırasında, bükülme işlemi kesilir kesilmez ananas lifleri çözülme eğiliminde olduğundan eğirme işlemi için gerekli büküm ve sıklığın elde edilmesi oldukça zor hale gelmektedir.

Kreme yakın bir renkte ve ipeksi bir görünüme sahip olan ananas liflerinin, ter emicilik ve anti-bakteriyel özellikler sergileyebildiği kaydedilmiştir (Kalaycı ve diğ. 2016). %100 ananas lifli kumaşlar, ananas liflerinin hızlı su emme kabiliyeti ve kaba yapısı nedeniyle, genellikle sert bunun yanında hava ve su geçirgenliği yüksek yapılardır. Ananas lifli kumaşlar her ne kadar keten ve rami kumaşlara benzer bir görünüme sahip olsa da bu liflerden daha kaba bir tutuma sahiptir.

Ananas ve polyester lifli karışım dokuma kumaşlar iyi bir tuşeye ve örtücülük özelliği sergilese de, aşınmaya karşı duyarlı olabilmektedirler. İplik kalitesi pamuk liflerininkinden daha düşük olsa da, kimyasal işleme tabii tutulmuş ananas lifleri pamuk lifleri ile karışım halinde kullanılabilmektedirler.

Ananas Liflerinin Tekstil Endüstrisindeki Kullanım Alanları

Ananas lifleri gibi yiyecek olarak kullanılamayan, doğal kaynaklı, yenilenebilir atık malzemelerin çeşitli endüstrilerde biyo-malzeme olarak kullanımı, tarımsal açıdan geniş bir pazar oluşturmaktadır. Ayrıca ananas liflerinin ayırt edici özellikleri göz önüne alındığında hem tekstil endüstrisinde hem de kompozit malzemelerin kullanıldığı birçok endüstri alanında kullanım potansiyeline sahip bir malzeme haline gelmektedir.

Ananas lifleri keşfedildikleri günden bu yana asırlardır, çeşitli coğrafyalarda oldukça farklı kullanım alanlarına sahip olmuştur. Ayakkabıdan, çantaya, şapkadan aksesuara, etek, pantolon, gömlek gibi günlük kıyafetlerden gelinlik ve abiye gibi özel günlerde giyilen giysilerde kullanılan ananas lifleri, ayrıca perde, masa örtüsü, yatak örtüsü, paspas, halı, döşemelik kumaş ya da havlu gibi ev tekstili ürünlerinde tercih edilen bir malzemedir.

Ananas lifleri, “piña” olarak adlandırıldığı Filipinler’de ayrı bir öneme sahiptir. Ananas lifli giysiler ülkenin ulusal giysisi olarak kabul edilmektedir. “Barong tagolog” olarak isimlendirilen bu özel yöresel giysiler, zenginliğin sembolü olduğu kadar; düğün, festival gibi özel günlerde insanların birbirlerine olan saygısını ifade etmek için de kullanılmaktadır. %100 ananas lifli kumaşlardan yapılabildikleri gibi, ipek ya da muz lifleri ile karışım halinde kumaşlardan üretilen yöresel giysilere de rastlanmaktadır. Bu özel giysiler genellikle üzeri nakış işlemeli olarak kullanılır.

Ananas lifleri her ne kadar bazı coğrafyalarda yöresel kıyafetlerin vazgeçilmezi olarak görülse de, son yıllarda Fransa ve İspanya gibi modanın öncüsü olan ülkelerde birçok tasarımcının tercih ettiği lüks bir tekstil malzemesi haline gelmiştir. Bunlara ilaveten ananas liflerinin halat yapımında ve kâğıt endüstrisinde kullanıldığı kaydedilmiştir. Şekil 2.7’de ananas liflerinin kullanım alanlarından örnekler verilmiştir.

Ananas lifleri geleneksel tekstil ürünlerinin üretiminde kullanıldığı kadar, fiziksel ve mekanik özellikleri sayesinde teknik tekstillerin üretiminde de kullanılan doğal bir malzeme türüdür (L Uma Devi ve diğ. 1997; Dey ve Satapathy 2013). Teknik tekstillerde genellikle kompozit yapılarda kullanılan ananas lifleri, medikal tekstillerde, ısı yalıtım malzemelerinde, ses emici malzemelerde, konveyör bantlarında, iletken giysilerde, kemer kordonlarında, hava yastığı bağlama şeritlerinde kullanılabilmektedir. Ayrıca, dokusuz yüzey ya da iri dokuma yapısında erozyonu ve tarımda toprak kaybını engellemek amacıyla jeotekstillerde ya da tarım tekstillerinde kullanımlarına rastlamak mümkündür. Ananas lifleri, kullanımları sırasında iplik, dokuma ya da dokusuz yüzey gibi çeşitli tekstil formlarında karşımıza çıkmaktadır. Bu liflerin eğrilmesi, küçük modifikasyonlar yapılması halinde, jüt liflerinin ya da pamuk liflerinin eğrildiği sistemlerin yanı sıra kamgarn (yün) eğirme sistemleri gibi çeşitli eğirme sistemlerinde gerçekleştirilebilmektedir.

Ananas lifleri 30-50 mm uzunluğunda kesilerek pamuk eğirme sistemlerinde eğrilmeye uygun hale getirilir. Bu sayede pamuk lifleri ile ya da doğal/sentetik (polyester, ipek, vb.) lifler ile karışım olarak da eğrilebilmektedir. Kamgarn eğirme sisteminde eğrilecek ananas liflerinin ise 50-70 mm uzunluğunda kesilmesi gerekmektedir. Fakat öncesinde, ananas liflerinin bu sistem içerisinde eğrilebilmesi için, liflerin zamk giderme ya da buna benzer bazı kimyasal işlemlere tabii tutulması gerekmektedir.

Ananas lifleri, oldukça sıra dışı bir o kadar da yenilikçi düşüncelere de ilham kaynağı olabilmektedir. Son yıllarda geliştirilen bir yöntem ile ananas lifleri bir dizi mekanik ve kimyasal işlem yardımı ile deri benzeri görünüme sahip dokusuz yüzey üretiminde kullanılmaktadır. “pinatex” adı verilen bir malzeme deri malzemelerin kullanıldığı neredeyse tüm uygulama alanlarında kullanılabilme potansiyeline sahip olup, deri ürünlere kıyasla çok daha ekolojik ve sürdürülebilir bir alternatif oluşturmaktadır. Şimdiden, birçok ünlü markanın ilgisini çeken bu doğal malzeme, ayakkabıdan çantaya hatta mobilyalarda derinin kullanıldığı birçok uygulama alanında kullanılmaya başlanmıştır (Şekil 2.8). Boyama ve baskı ile kolaylıkla renklendirilebilen bu ticari ürün, deri ve benzeri sentetik ürünlere çevre dostu bir alternatif oluşturmuştur.

---

T.C.
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ
ECE KALAYCI
DENİZLİ, OCAK – 2017