Boyutsal Stabilite (Çekmezlik)
Uzun yaş prosesler ve mekanik kuvvetlerin etkisiyle örme kumaşların çekme potansiyeli artabilir. Yaş terbiye işlemleri sırasında örme kumaş dinlenip iç gerilimlerden kurtulması gerekirken, boydan gerilimlere maruz bırakılarak terbiye işlemi yapılır. Örme kumaşların yapılarının gevşek olması, birim alandaki bağlantı sayısının az olması nedeniyle ıslandıklarında daha fazla boyut değişimi meydana gelmektedir.
Şekil 1’de aynı numarada örülen ribana ve süprem kumaşların boyutsal değişim durumuna göre kıyaslaması yapılmıştır. Sonuçta ribana kumaşların endeki ve boydaki değişimlerine bakıldığında, gevşek ayarda OE Rotor iplikten örülen kumaşlarda çekmenin daha fazla olduğu görülür. OE Rotor iplikten örülen kumaşın boydaki değişimine bakıldığında, en fazla çekmenin gevşek ayarda yapılmış numunede olduğu görülmektedir. 30/1 OE Rotor viskon iplikten örülen süprem kumaşların en ve boydaki çekmezlik değerleri en yüksek gevşek ayarda görülmektedir. 30/1 ring viskon iplikten örülen kumaşlarda endeki en yüksek çekmezlik değerleri orta ve gevşek ayarda görülmektedir. Boydaki çekmezlik değeri ise en fazla gevşek ayardadır.
Şekil 1. 30/1 Viskon ipliğinden örülen ribana ve süprem kumaşların boyutsal değişimi
Şekil 2’de 40/1 ve 30/1 pamuktan örülen interlok ve ribana kumaşların en ve boydaki çekmezlik değerleri en yüksek gevşek ayarda görülmektedir. 40/1 Penye iplikten örülen kumaşların enden ve boydan çekmezlik değerleri 30/1 penye iplikten örülen kumaşlardan daha yüksek çıkmıştır.
Şekil 2. Pamuk ipliklerinden örülen interlok ve ribana kumaşların boyutsal değişimleri
Şekil 3’e bakıldığında 40/1 penye ipliğinden örülen kumaşlarda enden ve boydan çekmezlik değerlerin en yüksek gevşek ayarda örülen kumaşlarda görülmüştür. Sırayla 40/1, 30/1 ve 20/1 penye şeklinde enden ve boydan çekmezlik değerleri büyükten küçüğe sıralanabilir. Seyrek örgülerdeki çekmenin daha fazla olduğu görülmüştür. Aynı makinede ve aynı ayar değerleri ile ince ve kalın iplik kullanılarak yapılan örme kumaşlardan, ince iplik kullanılanın seyrek olması dolayısıyla daha fazla çektiği görülmüştür.
Şekil 3. Farklı numaradaki pamuk ipliklerinden örülen süprem kumaşların boyutsal değişimleri
Şekil 4’de; aynı numarada OE Rotor ve ring iplikten örülen süprem kumaşların enden ve boydan çekmezlik değerlerine bakıldığında en yüksek değerler OE Rotor iplikten örülen gevşek ayardaki kumaşlarda görülmüştür.
Şekil 4. Ne 30/1 Pamuk ipliklerinden örülen süprem kumaşların boyutsal değişimleri
Genel Değerlendirme
Tekstil mamulleri için boyutsal stabilite önemli bir kullanım özelliğidir. Kumaşların yıkanınca çekmelerinin nedeni kumaşta bulunan iç gerilimler ve ıslanma sonucu liflerde dolayısıyla ipliklerde ortaya çıkan kesit şişmesidir. Mamul kumaş haline geldikten sonra da terbiye de yaş işlemler sırasında gerilim altında çalışması veya yapısında oluşan iç gerilimlerin giderilmemesidir. Gevşek örme ayarında örülen kumaşlarda çekme değerlerinin daha fazla olduğu sonucuna varılmıştır. Aynı makinede ve aynı ayar değerleri ile ince ve kalın iplik kullanılarak yapılan örme kumaşlardan, ince iplik kullanılanın seyrek olması dolayısıyla da daha fazla çektiği gözlemlenmiştir.
NOT: Bu testler Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tarafından 2010 yılında yapılmıştır.