GÜÇ TUTUŞURLUK VE TUTUM VERME
Güç tutuşurluk apresi tekstil üretiminde yaygın olarak kullanılan bir apre değildir. Genellikle yanma riski olan kumaşlara uygulanan özel bir apredir.
Güç tutuşurluk apresi uygulanan tekstil malzemeleri
- Ev tekstilinde, yatak, perde ve döşemelik kumaşlara,
- Eğlence sektöründe sinema, tiyatro dekor ve perdelerine, gazino ve eğlence mekânlarının iç dekorasyonunda kullanılan kumaşlara,
- İş kıyafeti olarak itfaiyeci, pilot, fırın ve benzeri ateşle ilgili işlerde çalışan personelin iş kıyafetlerine,
- Otomobil, uçak ve gemilerde kullanılan tekstil mamullerine,
- Operasyonel birimlerde görev yapan polis, asker ve özel birimlerin kıyafet ve kullandıkları tekstil malzemelerine yapılır.
Güç tutuşurluk apresi yapılmış tekstiller (İtfaiyeci, İş elbisesi, Bebek Yatakları)
Yukarıda bahsedilen tekstil mamullerine uygulanan güç tutuşur apre sonucunda yanmazlık davranışı şu şekilde anlatılabilir: İlk aşamada tekstil materyalinin kolay alev almasını engeller. Böylece tekstil mamulünün yanmasını zorlaştırır. İkinci aşamada aleve maruz kalmış olan tekstil materyalinin alevli ve hızlı bir şekilde yanmasını ve yanmanın hızla genişlemesini engellediğinden söndürme için gereken zamanı sağlar. Üçüncü aşamada ise yanmaya başlayan tekstil materyali ile alevin ilişkisi kesildiğinde söndürme hızlı ve etkin bir şekilde sağlanır. Yanma eylemi yanacak materyalin ısınması, yanma sıcaklığına gelmesi ve alev alarak yanması aşamaları ile olur. Güç tutuşurluk apresi uygulandığında, kumaş yüzeyine uygulanan kimyasal maddeler yardımıyla yanma için gereken oksijen absorbe edilerek karbondioksit türü yanmayı güçleştiren gazlar açığa çıkar. Bu şekilde bizim alev alma olarak bildiğimiz alevli yanma engellenmiş olur. Ayrıca vermiş olduğumuz kimyasal madde nedeniyle ortamın ısısının yükselmesi yavaşladığından yanma sıcaklığına daha geç ulaşılır.
Güç tutuşurluk apresi ile ilgili birçok firmanın üretmiş olduğu farklı kimyasal maddeler olmakla birlikte ortak amaçları tekstil materyalinin ısınmasını yavaşlatmak, makro moleküllerin termik olarak parçalanmasını yavaşlatmak, tutuşma ve yanmanın başlamasını geciktirmektir. Bu sayede yanma geciktiği için güç tutuşma olarak isimlendiririz. Tutum ( tuşe ), dokunma duyumuzdan kaynaklanan algılamadır. Bir tekstil materyaline dokunduğumuzda sertlik, yumuşaklık, kayganlık, düzgünlük gibi bir takım algılar hissederiz. Kumaşa tutum vermek dediğimizde bu algıları yönlendirecek mekanik ve kimyasal apre işlemlerini kastederiz. Bir Tekstil materyalinde birden çok apre özellikleri istenebilir. Yukarıda bahsettiğimiz güç tutuşurluk özelliği tek başına yeterli olmaz. Bu özelliğin yanında tutum ile ilgili özelliklerin de olması istenir. Örneğin kumaşın hem güç tutuşur hem de yumuşak bir özelliğe sahip olması istenebilir
Güç Tutuşurluk ve Tutum Veren Apre
Güç tutuşurluk apresi elyaf yüzeyinde bir film oluşturan apredir. Ayrıca dokumanın veya örgünün gözeneklerini de bir ölçüde dolduracağından kumaş tutumunun tok, sert aynı zamanda yaylanma özelliğinin düşmesine neden olur. Kumaşın kullanılacağı yerler dikkate alınarak tuşenin de ayrıca istenilen şekle getirilmesi gerekir
Kombinasyondan Beklenen Sonuçlar ve Tercih Nedenleri
Güç tutuşurluk apre uygulanmış kumaşlarda tuşe dolgun ve sert yapıdadır. Ev tekstilinde nevresim vb. güç tutuşmanın yanında daha yumuşak bir tuşe istenir. Perde ve döşemelerde güç tutuşurluğun yanında dikiş kolaylığı, sert tutum gibi özellikler beklenir. İş kıyafetlerinde ise yumuşak ve dökümlü bir kumaş elde edilmek istenir. Bahsedilen beklentilere ulaşmak için makro veya mikro silikon yumuşatıcılar, sertlik veren apre maddeleri, ayrıca mekanik olarak da apre uygulamaları ( kade, kalandır vb. ) yapılır.
Güç Tutuşurluk ve Tutum Veren Apre Yapma
Güç tutuşurluk apresi yaygın olarak ısınma ve tutuşma sıcaklığı düşük olan ( çabuk tutuşan) ve alevli yanan sentetik ve selüloz esaslı liflerden oluşmuş kumaşlara uygulanır. Isınma ve tutuşma sıcaklığı yüksek olan protein liflerine yaygın olarak uygulanmazlar. Ayrıca güç tutuşurluk gerektiren kumaşların kullanıldığı yerlerde yünlü kumaşların kullanımı azdır.
Kullanılan Yardımcı Kimyasal Maddeler ve Görevleri
- Güç tutuşurluk apre maddesi: Güç tutuşma özelliği kazandıran apre maddesidir.
- Çapraz bağlayıcı maddeler: Kullanılan apre maddesinin elyaf ile bağını kuvvetlendiren kimyasal maddedir. Yıkama haslığının yüksek olması istendiğinde kullanılması gereklidir.
- Katalizör: Çapraz bağlayıcı maddenin kullanılmadığı zamanlarda reaksiyon hızını dengelemek için kullanılan kimyasal maddedir.
- Asetik asit: pH genellikle 4,5–5,5 olarak uygulanır.Ortamın pH’ını sağlar.
- Islatıcı: Apre yapılacak kumaşın çabuk ıslanmasını ve düzgün kimyasal madde alımını sağlayan kimyasal maddedir.
- Tutum veren apre maddeleri: Yumuşaklık, sertlik, kayganlık gibi tutum özelliklerini kazandıran maddedir. Kazandırılmak istenen tutum özelliğine göre ve reçetede kullanılan diğer kimyasal maddelerle uyumlu tutum veren apre maddesinin seçilmesi önemlidir.
Uygulanma Şekilleri ve Reçeteleri
- Güç tutuşurluk ve yumuşaklık apre kombinasyonu: Güç tutuşur apremiktarı işlem yapılacak kumaşın özelliklerine ve istenilen sonuca göre belirlenir. Genel olarak kumaş ağırlığının % 10–25’i kadar güç tutuşur apre maddesi kullanılır. Kumaş fularda temizlenmiş ve kuru olarak girmelidir. Burada kullanılacak yumuşatıcı türü ve miktarı kumaşta istenilen sonuca göre belirlenir. Flotteye uygun ıslatıcı ilavesi düzgünlüğün sağlanması için gereklidir
%100 selüloz ve selüloz karışım kumaşlarda uygulanacak apre reçetesi:
0,5- 1,5 g/l Asetik asit
50-100 g/l Güç tutuşur apre maddesi
10-25 g/l Çapraz bağlayıcı /katalizör
10-30 g/l Katyonik yumuşaklık apre maddesi veya 10 –20 gr/litre Non – iyonik yumuşaklık apre maddesi
pH : 4,5-5 Oda sıcaklığında fularlama
Sıkma efekti : % 70
Kurutma : 130 °C
Fikse : 180 °C’de 60 saniye
- Güç tutuşurluk ve sert tutum apre kombinasyonu: Poliamid, polipropilen, polyester ve akrilik kumaşlarda kumaş ağırlığının % 20-50’si kadar güç tutuşur apre maddesi ile uygulanır. Kumaş, fularda temizlenmiş ve kuru olarak girmelidir. Kumaşın kullanım alanına göre sert tutum fulardda apre vererek yapılabildiği gibi döşeme tipi kumaşlarda kaplama veya püskürtme yöntemi ile de yapılabilir
%100 sentetik perde ve dekor amaçlı kumaşlarda uygulanacak apre reçetesi:
0,5- 1,5 g/l Asetik asit
50-100 g/l Güç tutuşur apre maddesi
20-40 g/l Çapraz bağlayıcı /katalizör
5-15 g/l Sert tutum apresi
pH :4,5-5 Oda sıcaklığında fularlama
Sıkma efekti : % 70
Kurutma : 130 °C
Fikse : 180 °C’de 60 saniye
Son İşlemler
Kimyasal apre uygulamalarından sonra yapılacak işlemler kumaşa uygulanan apre işlemlerinin deforme olmasına, aprenin özelliğini kaybetmesine sebep olmaktadır. Bu nedenle yapılan apre işleminin son işlem olması gerekir.
Güç Tutuşurluk ve Tutum Veren Apre Kombinasyonunda Dikkat Edilecek Hususlar
- Apre banyosunda pH 5,5’ten yukarı çıkmamalıdır. Banyonu pH’ı alkaliye doğru gittikçe çökmeler ve kumaşa yapışmalar görülür.
- Güç tutuşurluk apre uygulaması kumaş kuru iken yapılmalıdır. Kumaşın kuruluğu tam ve düzgün olmalıdır.
- pH ayarının asit tamponlayıcılarla yapılması tavsiye edilir. Bu sayede banyonun pH’ ı değişmeden uygulamanın sonuna kadar çalışılabilir.
- Apreye girmeden önce kumaş çok iyi temizlenmelidir.
- Güç tutuşurluk apresi uygulanacak kumaş hidrofil olmalıdır.
- Apreden geçecek ve birbirine eklenen kumaşların dikişi sırasında dikişler düzgün, yüzleri ve tersleri aynı yönde olmalıdır.
- Çözelti hazırlama sırasında reçetede belirtilen sıraya uyulmalıdır.
- İlave tankında çözelti sürekli karıştırılmalıdır.