Işık Haslığı Testi, Amacı
Tekstil mamulünün kullanımı esnasında güneş ışığına maruz kalan boyalı materyaller, zamanla bütün imalat safhalarında veya kullanım sırasında solar ya da renk değiştirir. Tekstil materyali üzerindeki rengin, ışığa karşı gösterdiği dayanıklılık, ışık haslığı olarak adlandırılır.
Işık haslığı testi, gün ışığı ile yapılan test çok uzun sürdüğünden güneşin soldurma etkisini veren cihazlarla uygulanır. Su soğutmalı veya hava soğutmalı iki tip cihaz kullanılarak gerçekleştirilebilen test standardı esas alınır.
Teste Uygun Büyüklükte Numune Hazırlama
Test numuneleri boyutları 4,5×1 cm ölçülerinde ve yaklaşık 200 g/m2 gramaja sahip olacak şekilde hazırlanır.
Standart Mavi Yünleri Hazırlama
Işık haslığı mavi skala ile değerlendirilir. Test edilecek kumaş numunesi ve mavi skala aynı süre ile ışık altında tutulur ve değerlendirilir. Mavi skala, 8 adet yün üzerine yapılan ve haslıkları itibariyle sınıflandırılmış standart boyamalardan oluşmuştur. Işık haslığı rakamsal olarak değerlendirilir ve 8 adet standart boyamaya uygun 1-8 arası değerlendirme notundan oluşur. “1” en düşük, “8” en yüksek ışık haslığını ifade eder
Işık Haslığı Test Cihazları
Işık haslığı test cihazı ve numune tutucuların IR altında görünümleri
Işık haslığı test cihazı, doğal gün ışığını temsil eden yapay ışık (D65) kaynağına karşı her çeşit ve her yapıdaki tekstil malzemesinin, plastik, kâğıt ve benzeri ürünlerin renk haslığının tayini için kullanılır. Yapay ışık kaynağı olarak çoğunlukla gün ışığına en yakın özelliklere sahip ksenon ark lambasından faydalanılmaktadır. Test, lamba etrafında dönen numune tutucularla gerçekleştirilir. Numune tutucular ile lamba arasında IR (Infra Red) ışınları süzmesi için IR filtreleri bulunmaktadır. Test edilecek numune, numune taşıyıcısına yerleştirilir ve test sonrasında renk değişimini görebilmek için, yarısı bir maske ile kapatılır. Önceden belirlenen şartlarda mavi yün, referansın bir takımı ile birlikte yapay ışığa maruz bırakılır. Daha sonra deney parçasının rengindeki değişme, kullanılan referans ile karşılaştırılarak deney parçasının renk haslığı belirlenir. Bu test, saat bazında yapılabileceği gibi kesintiye uğratılarak 3,4,5,6 haslık derecesine göre de değerlendirilebilir.
Testin Yapılışı
Ksenon ark lambası ve düzeneği (ışık haslığı test cihazı), opak karton, sıcaklık sensörü (termometre), gri skala, mavi yün referanslar (Referans 1-8 veya Referans L2-L9 takımları)
Yöntem 1: Bu yöntem haslık değerlerinde anlaşmazlık olma durumlarında kullanılır. Her defasında sadece bir numune deneye tabi tutulur ve her numune için ayrı referans kullanılır.
- Test numunesi ve referanslar şekil 1.1’deki gibi yerleştirilir. Numune ve referansların üçte birlik kısmını kapsayacak şekilde orta kısımları XX’ opak kapağı ile şekildeki gibi kapatılır ve ksenon ark ışığına maruz bırakılır. Işığa maruz kalan kısım ile ışığa maruz kalmayan kısımlar arasındaki kontrast farkı, gri skala 4 oluncaya kadar devam eder. Daha sonra numune ve referansların diğer üçte birlik kısmı YY’ opal kapağı ile şekildeki gibi kapatılır ve ışığa maruz bırakılır. Işığa tamamen maruz kalan kısım ile ışığa hiç maruz kalmayan kısımlar arasındaki kontrast farkı gri skala 3 oluncaya kadar devam eder. Referans 7 veya L7’de kontrastın gri skalaya göre 4 olması durumunda, deney durdurulur. Eğer test numunesinin renk haslığı, Referans 7 veya L7’ye eşit veya daha büyük ise gri skala 3’e eşit bir kontrast farkı elde edebilmek için çok uzun bir zamana ihtiyaç duyulur. Renk haslığı daha yüksek yani Referans 8 veya L9 olması durumunda, gri skala 3 kontrastını elde etmek imkânsızlaşır.
Şekil 1.1: Yöntem 1’e göre test numunesi, referanslar ve opak kartonların konumu
Yöntem 2: Bu metot, çok sayıda numunenin ışık haslıklarına bakılmaları durumunda kullanılır. Tüm numuneler aynı anda işleme tabi tutulacaklarından dolayı tek bir referans takımı yeterlidir. Test numunesi ve referanslar Şekil 1.2’teki gibi yerleştirilir. Numune ve referansların dörtte birlik kısımları, Şekil 1.2’te olduğu gibi XX’ kartonu ile kapatılır ve ksenon ark ışığına maruz bırakılır. Işığa maruz bırakma işlemi, Referans 3 veya L2 gri skalaya göre 4- 5’e eşit değişim olduğu sırada test parçalarındaki renk değişimi Referans 1,2 ve 3 veya L2’deki değişikliklerle karşılaştırılarak renk haslıkları değerlendirilir. XX’ karton kapağı aynı pozisyonda tekrar yerleştirilir ve Referans 4 veya L3’teki renk değişimi, gri skala 4-5’e eşit olana kadar ışığa maruz bırakılır. Bu noktada YY’ karton kapağı, Şekil 1.2’teki gibi yerleştirilir. Referans 6 veya L5’teki renk değişimi, gri skala 4-5’e eşit olana kadar ışığa maruz bırakılır. Daha sonra ZZ’ karton kapağı, Şekil 1.2’teki gibi numune ve referansların dörtte biri kapanacak şekilde yerleştirilir.
Şekil 1.2: Yöntem 2’ye göre test numuneleri, referanslar ve opak kartonların konumu
- Işığa maruz bırakma işlemi aşağıdaki durumlara göre belirlenir:
- Referans 7 veya L7’deki renk değişimi, gri skalaya göre 4’e eşit olana kadar
- Beyaz tekstiller için, haslığı en iyi olan numune gri skalaya göre 4’e eşit olana kadar veya
- Haslığı en iyi olan numune, gri skalaya göre 3’e eşit olana kadar deney devam eder.
Yöntem 3: Bu yöntem bir performans özelliğinin kontrolünde kullanılır. Test parçaları iki adet mavi yün referansı ile ışığa maruz bırakılır. Yün referanslar deney parçalarının en küçük özelliği ve bir altındaki renk haslığına sahip referanslardan seçilir. En küçük özelliğe sahip referans, gri skalaya göre 4 ve 3’e eşit olana kadar ışığa maruz bırakılır.
Yöntem 4: Referans, numune ile kontrolü yapılacak olan parçaların birlikte ışığa maruz bırakılmasını kapsar. Referans numunenin renk değişikliği, gri skala 4 ve/veya 3 olana kadar deney devam eder.
Yöntem 5: Test numunelerinin mavi yün referanslarıyla veya yalnız başlarına ışığa maruz bırakılmaları esasına dayanır. Test numuneleri ve referanslar belirlenen ışık ile belli enerjiye gelene kadar ışığa maruz bırakılır.
Testin Değerlendirilmesi
Numune değerlendirmesinde ışık haslığı değerleri mavi skala ile ölçülür. Mavi skalada “1” en kötü sonucu, “8” en iyi sonucu vermektedir.
- Işık Kabininde D65 Gün Işığında İnceleme :D65, doğal gün ışığı olarak adlandırılan karşılaştırma ışığıdır. Standart ışık kaynakları altında renk değerlendirmesi yapmak ve renk değerlendirmelerinde kullanılmak amacıyla oluşturulmuştur.
- Mavi Yün Skala : Tüm haslıklar “5”, ışık haslığı “8” basamaklı ölçek üzerinden değerlendirilir. “1” en düşük haslığı gösterirken, rakamlar yükseldikçe haslık derecesi de yükselir. Işık haslığının tayininde kullanılmak üzere her biri bir üstündekinin yaklaşık iki katı daha has olacak şekilde standart boyar maddelerle boyanmış, sekiz adet yünlü kumaş serisinden oluşan “mavi skala’’ kullanılır.
- Değerlendirmeyi İkinci Şahsa Gösterme : Değerlendirmenin doğruluğu açısından deney numunesi, gri skala ile ikinci bir kişi tarafından değerlendirilir ve sonuçlar karşılaştırılır. Farklı sonuçların elde edildiği durumlarda, ortalama değer sonuç olarak kabul edilir.