Kutnu Kumaş Nedir?

Kutnu, çözgüleri ipek, atkıları pamuk ipliğinden saten örgü ile dokunmuş, üzerinde çözgü yönünde, renkli çözgüleri olan bir tür yarım ipekli kumaş, bir çeşit desenli atlastır. Kutnu kumaşı yöresel bir kıyafet olarak kullanıldığı gibi, çeşitli aksesuar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik kumaş ve milli kıyafet olarak da kullanılmaktadır. Son yıllarda özellikle İstanbul Kapalı Çarşı’da ve turistik yörelerde turistlerin ilgisini çekmektedir. Kumaşlara, çözgü sayılarına göre değişik adlar verilmektedir.

1. Kutnu çözgü sayısı; 4000
2. Alaca çözgü sayısı; 3000 tel
3. Meydaniye çözgü sayısı; 2000 teldir

Anadolu’nun Kutnu Kumaşı

Tarih boyunca pek çok kültürün beşiği sayılan Anadolu, zengin ve çeşitli özelliklere sahip el sanatlarının da merkezi olmuştur. Geleneksel el sanatlarımız içerisinde yer alan dokumacılık, teknolojik gelişmeler karşısında tutunamamış ve el tezgâhları yerini çoğunlukla motorlu dokuma tezgâhlarına bırakmıştır. Modanın hızlı değişimi ile birlikte dokumaların çeşitliliği de artmış ve geleneksel dokumalar değerlerini koruyamayıp kilitli sandıklarda kalmaya mahkûm olmuşlardır.

Kutnu Türkiye’de Gaziantep yöresine ait, ünlü ustalar tarafından el tezgahlarında dokuması yapılan ve ipek ile pamuktan oluşan çok özel bir kumaştır. Birbiriyle uyumlu renk harmanlarından oluşan parlak bir yüzeye sahiptir. Kutnu kumaşının tarihi 16. yüzyıla dayanmaktadır. Değerli bir kumaş olduğundan Osmanlı İmparatorluğu’nda asalet ve gücü temsil etmektedir. Bu nedenle padişah ve sultanların kaftanlarında ve saray mensuplarının kıyafetlerinde kullanılmıştır. “Geleneksel giysilerin başta gelen kumaşı olan kutnu, Osmanlılar döneminde kadın ve erkek giyiminde entarilik, İstanbul gibi büyük kentlerde de döşemelik olarak kullanılmıştır .

Geleneksel Dokumalarımızdan Kutnu Kumaşı Tarihçesi

Kökeni Selçuklulara dayanan ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde de üretimi yapılan kutnu kumaşı, 16’ncı yüzyıldan bu yana Gaziantep ve civarında dokunmaktadır. O dönemde “Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde yer alan Halep, Şam, Bağdat, Hama, Humus gibi şehirlerde dokunup kervanlarla Anadolu’ya getirildiği ve Halep’ten göç eden aileler tarafından Gaziantep’e geldiği söylenmektedir”. Daha sonraları bu ipekli dokumalar Gaziantep merkezinde, ilçelerinde ve köylerinde de üretilmeye başlanmıştır. Şimdilerde kutnu kumaşı, yöresel bir kıyafet olarak kullanıldığı gibi, dekoratif amaçlı, çeşitli aksesuar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik kumaş ve folklor kıyafeti olarak ta kullanılmaktadır.

Geçmişte Osmanlı döneminde saray dokumaları arasında önemli bir yere sahip olan kutnudan padişahlara ve saray mensuplarına kaftanlar dikilmiş, önemli kişilere hediye edilmiştir. “Osmanlılar dönemi dokunan diğer birçok kumaşın modası geçmesine ve zamanla birçok ipekli kumaş çeşidinin ortadan kalkmasına rağmen kutnular, her sosyal sınıfın rağbet ettiği bir kumaş çeşidi olmuş ve günümüze kadar varlığını sürdürmüştür”

“Gerek ham maddelerinin ipek ve pamuk oluşu gerekse boyanmasındaki ve dokunmasındaki zorluklar kutnu kumaşı değerli kılmış, dokuma tarihimizin önemli kumaşlarından biri olarak yerini almıştır”. Ancak Osmanlıdan sonra Cumhuriyet döneminde de dokunmaya devam eden kutnu kumaşların çözgüsünde, ipek yerine suni ipek kullanılmaya başlanmıştır.

Osmanlı döneminde geniş kullanım alanı bulan kutnu kumaşlardan yapılan, önü açık, yanları yırtmaçlı, içi astarlı, kenarlarına harçlarla süslü üç etek adındaki kadın giysileri bugün hala Anadolu’nun bazı bölgelerinde düğün nişan gibi geleneksel törenlerde kullanılmaktadır. “Kutnu dokumaların kadın giyiminin yanı sıra kürklerin astarlanmasında, dekoratif amaçlı olarak, perde, koltuk, kanepe, yastık örtüleri yapımında da kullanıldığı görülmektedir”. Ayrıca günümüzde halk oyunları ekiplerinin folklorik kıyafetlerinde geniş kullanım alanı bulmaktadır.

Kutnu İsminin Anlamı

Kutnu kumaş adını, Arapça pamuk anlamına gelen kut’n yada “kut(u)n” kelimesinden almaktadır. Kutnu kumaşı, Gaziantep’te yüzyıllardır üretilen ve kullanılan genellikle çözgü sateni veya bez ayağı örgü ile dokunan, boyuna çizgili desenlerden oluşan bir tür atlas kumaştır. “Kutnuları atlaslardan ayıran en önemli özellik, pamuklu ya da yarı ipekli olmaları ve renkli çözgülerin oluşturduğu çizgili desenleridir. Bu yolların genişlikleri, renkleri ve desenlerine göre kutnulara değişik adlar verilir.”

“Kutnular parlak ve mat çizgilerin yan yana gelmesiyle süslendiği gibi, üzerinde çiçekler yapılmış motifli olanları da bulunmaktadır. Kutnularda ipek çizgiler tek renkte ve çoğu zaman sarı renkte olduğu gibi, birçok renkli çizginin yan yana gelmesiyle de dokunur”. Bazılarının çizgilerinde kalınlık farklılıkları vardır.

Kutnu, çözgü sayısına göre Alaca ve Meydaniye gibi isimler almaktadır. Ürünlere ayrıca desenlerine göre de farklı adlar verilmektedir. Mecidiye, hindiye, zencirli, kemha, darcı, sedefli, mekkavi, kürdiye, cütari, rehvancıoğlu, kırkalem, sultan, osmaniye, mehtap, mercan, sedyeli, taraklı, çiçekli gibi 60’ın üzerinde geleneksel desen çeşidi olan kutnunun hakim rengi olan sarı, kumaşa doğal parlaklığını da vermektedir. “Kırmızı, mor, yeşil, bordo, pembe, mavi ve siyah renklerin de tercih edildiği kumaş, eskisi kadar olmasa da kimi yörelerde halen giysi olarak kullanılmaktadır”