Ödemiş İpekli Dokumaları
Ödemiş’te ipekli dokumacılığın hangi tarihte başladığına dair kesin bir bilgi yoktur. İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası 1927 yılı 8. sayısının Ödemiş’i tanıtan yazısında çok eski zamanlardan beri Ödemiş’te el dokuma tezgâhlarında zarif ipekli kumaşlar ve peştamallar dokunduğu belirtilmektedir. Şu an hayatta olmayan Ödemiş İpeğin sahibi aktardığı bilgilere göre 1940 yılında Ödemiş- Birgi yöresinde 3250 adet el dokuma tezgâhı mevcut iken, bu sayı 1998 yılında yaklaşık 50 tane dokuma tezgâhına inmiş olup, bugün el dokuma tezgâhları yerini otomatik tezgâhlara bırakmıştır. ‘Birgi’ adlı kitabından ve diğer kaynaklardan edinilen bilgilere göre, ipekli dokumacılık önce Ödemiş’in kazası olan Birgi’de başlamış, daha sonra Ödemiş’e kaymıştır’.
Yörede Ziraat Odaları, Köy Kooperatifleri, Belediyeler, Kaymakamlık aracılığı ile alınan ipek böceği tohumlarından elde edilen kozalarla temin edilen ipek, bugün yerini Çin’den temin edilen ipeğe bırakmıştır. Kozadan ipek üreterek dokuma yapmak tarihe karışmak üzeredir. Ödemiş ve Birgi’de yapılan araştırmalar sonucu, Ödemiş’te kozadan ipek üreterek ipekli kumaş üreten dokumacı kalmamıştır. Bugün Ödemiş bünyesinde yer alan belli başlı iki ipekli dokuma üretim merkezi vardır.
Ödemiş İpekli Kumaşları
Pembezar: Ödemiş’e özgü gerçek pembezarın hem atkısı hem çözgüsü ipektir. Bezayağı örgüde dokunan kumaş ipliğin bükümlü olması nedeniyle bürümcük görünümündedir. Bugün çözgüsü pamuk, atkısı bükümlü ipekten de dokunmaktadır, fakat üretim miktarları son derece azdır. Pembezarların erkekler için olanı düz, kadınlar için olanının ön ve arka kısımlarının iki yanında kırmızı, mavi, turuncu çizgiler bulunmaktadır. Pembezarlar gömlek olarak, boyun kısımları kapalı olarak dikilir. Boyun kısmı kullanacak kişinin boyun ölçüsüne gere kesilerek yaka ve kol kenarları iğne oyası ile süslenir.
Bürdü: Pembezarlar gibi bezayağı örgüde dokunur. Atkıda bükümlü iplik kullanıldığı için Pembezar gibi bürümcük görünümündedir. 50 cm enine dokunan kumaş ham renktedir ve yan yana dikilerek kadınlar tarafından başörtüsü olarak kullanılır.
Peştamal: Bezayağı örgüde, 90 cm eninde ve 160 cm boyunda dokunan peştamalların çözgüsü pamuk atkısı ipektir. Çözgüde 20/1 pamuk ipliği, atkıda 200 denye ipek iplik kullanılır. Mor, siyah ve beyaz olarak çizgili dokunur. Elbiselerin üzerlerine belden sarılarak kullanılan bir kadın giysisidir.
Çiğ Çarşafı: Çarşaflık olarak dokunan kumaş %100 ipektir. 37 ile 40 cm değişen enlerde bezayağı örgüde dokunur. Yan yana dikilerek istenilen enlerde çarşaf yapılır. Perde olarak da kullanılan kumaş, üzerine tel kırma yapılarak dekoratif örtüler de yapılmaktadır.
İdare Kumaşı: Ter emici özelliği olan kumaş %100 ipekten iç çamaşırı olarak dokunmaktadır. Atkısında yüksek bükümlü krep iplik kullanıldığı için elastikdir ve hareket rahatlığı sağlar. Eni 20 cm dir.
Mendiller: Geçmişte de günümüzde de Ödemiş İpeklileri denince ilk akla gelen mendillerdir. Çeğiz için dokunan bu mendiller yukarıda sözü edildiği gibi, %100 ipekten 50 cm ende dokunurlar.
Sehpa Örtüleri: Ödemiş keteni de denen kumaş %100 ipektir. 50-90-100 cm enlerindedir. Bezayağı örgüdeki kumaş, Üzerleri Türk İşi nakışlarla süslenerek çeşitli örtüler yapılmaktadır. Bu kumaşlar Bursa tipi kara tezgâhlarda dokunmaktadır. Bugün Ödemiş yöresine özgü ipekli dokumalar daha çok dekoratif amaçlı örtü, perde, eşarp, fular, fantezi ve spor giysi olarak kullanılmaktadır. %100 ipek olarak dokunanlar ise yerini, gün geçtikçe pamuk-ipek karışımlarına bırakmaktadır.
Tire- Beledi Dokumaları
Jakarlı dokumanın atası sayılan Beledi, kendi adıyla anılan tezgâhta XVI. yy.dan itibaren üretilmeye başlanmıştır. Tire’de 1500lü yıllarda geliştirildiği belirtilen tezgâhta, dönemin Osmanlı ve Avrupa saraylarına Beledi dokumaları dokunduğu kaynaklarda yer alan bilgiler arasındadır. Yine aynı dönemde Yeniçeri Ocağı’nın iç zıbınlıkları-gömlekleri, halkın kullandığı giysiler, evlerdeki perdeler, divan ve yatak örtüleri Beledî’den yapılmaktaydı. O dönemde Beledi dokumasını öğrenen Bursa esnafı Ahilik bayraklarını Beledî’den üretmişlerdir.
Resim 4:Beledi Dokumaları, Malzeme: Pamuk-orlon,
Süleymanlı tezgâhı bilinen ilk Beledi tezgâhıdır. ‘Salih Kısık’a göre, günümüzdeki Beledi tezgâhı Süleymanlı tezgâhının bozulmuşudur. Zaman içinde 17 pedalla çalışan Beledi tezgâhının 4 pedalı iptal edilmiş ve Beledi tezgâhında 13 pedal kullanılmıştır. Çözgü levendinin olmadığı bu tezgâhta, çözgüler düzgün sarılmış yumaklar halinde tezgâhın üzerinde asılıdır. Bezayağı temel örgülü ve çift yüzlü olan dokumaları yapabilmek için gereken 6 ağızlık hareketinin her biri 4 çerçeveden oluşur. Maymuncuk adı verilen 36 adet tezgâh parçası her 4 çerçeveyi 24 gücü çerçevesine bağlar’
Beledi dokumalarının hammaddesi ipek ve pamuktur. Çift katlı dokuma kumaş tekniği ile dokunan Beledi Dokumasının çözgüsü siyah, atkısı kemik rengidir. Atkısı siyah, kırmızı, sarı, yeşil renklerde pamuk ve ipektir. Genelde farklı desenlerde enine çizgili olarak dokunan Beledi Dokumalarında alt kat astar görevi üstlenmektedir. Desenlerin yer aldığı çizgili kısımlar dışındaki bölümler torba yapıdadır. Giysilik, perdelik, çarşaf yüzü olarak dokunan Beledi Dokumalarından günümüzde daha ziyade çanta, dekoratif amaçlı örtü, minder, yastık kılıfı yapılmaktadır. Beledi Dokumalarından son zamanlarda kravat denemeleri de yapılmıştır