Sürtme Haslığı Testinin Amacı
Sürtme haslığı testi, boyalı ve/veya baskılı tekstil mamulleri, kuru veya yaş hâlde sürtmeye tabi tutulduğunda rengin gösterdiği dayanıklılığı kontrol etmek amacıyla yapılan haslık testidir. Sürtme haslığı testi, sürtme haslığı test cihazına (crockmeter) yerleştirilen test numunesi ile refakat bezinin birbirine sürtünmesi ile gerçekleştirilir. Test sonunda refakat bezinin lekelenmesi gri skala ile değerlendirilir.
Sürtme Bezi
Sürtme bezi, testin yapılmasına yardımcı olan, 5×5 cm boyutunda, boyalı olmayan, ağartılmış, üzerinde nişasta veya apre maddeleri bulunmayan pamuklu kumaştır. Sürtme haslığı test cihazının üst kısmındaki sürtme ucuna takılarak sürtme ile numunenin sürtme bezini lekelemesi gözlemlenir.
Test Numunesini Hazırlama
Sürtme haslığı testi için uygun büyüklükte test numunesi kesilerek hazırlanır. Test numunesini hazırlama işlemi numunenin formuna göre değişmektedir: Test edilecek numune iplik ise iplikler örülerek kumaş hâline getirilir. 14×5 cm boyutunda kesilir veya uygun boyutta bir karton üzerine sürtme yönüne paralel bir şekilde sıkıca sarılır. Sarma sıklığı karton görünmeyecek şekilde ayarlanmalıdır. Test edilecek numune kumaş ise 14×5 cm boyutunda 4 adet kesilir (İki tanesi yaş sürtme haslığı, iki tanesi kuru sürtme haslığı için kullanılacaktır.). Numuneler kesilirken iki tanesinin uzun kenarının kumaşın atkı yönünde, diğer iki tanesinin ise kumaşın çözgü yönünde kesilmesine dikkat edilmelidir.
Sürtme Haslığı Test Cihazı (Crockmeter)
Sürtme haslığı test cihazı (crockmeter) tekstil mamullerinin kuru veya yaş sürtmeye karşı renk haslıklarını tespit etmek için kullanılır. Sürtme bezinin takıldığı sürtme ucunun çapı 16 mm’dir. Sürtme ucu test numunesine 9 N değerinde bir kuvvet uygulayarak testin gerçekleşmesine yardımcı olur. Numune tutucu genellikle iğnelidir. Bu iğneler, numune tutucuya yerleştirilen test numunesinin düzgün ve sabit kalmasını sağlar. Elle çalışabilen sürtme haslığı test cihazları olduğu gibi dijital elektronik olanları da mevcuttur. Dijital elektronik sürtme haslığı cihazlarına önceden sayaca değer girilerek 1000’e kadar sürtme yapılabilmektedir.
Testin Yapılışı
Sürtme haslığı testi sıcaklığı 21 °C, nem oranı ise %65±3 olan odalarda yapılmalıdır. Odanın dış etkenlerden etkilenmemesi için çift kapılı olması ve giriş çıkışlarda 1. kapı kapatıldıktan sonra 2. kapının açılmasına dikkat edilmelidir.
Test edilecek numune, sürtme haslığı test cihazının alt kısmında bulunan numune tutucuya düzgün bir şekilde yerleştirilir. Cihazın üst kısmında bulunan sürtme ucuna ise sürtme bezi takılır. Sürtme ucunda takılı olan sürtme bezinin elle ya da otomatik olarak 10 saniyede 10 defa gidip gelerek test numunesine sürtünmesi sağlanır. İşlem tamamlandıktan sonra sürtme bezi yerinden çıkarılır. Şayet üzerinde renkli tüy, hav, elyaf vb. var ise temizlenir ve gri skala ile rengin bezi lekelemesi değerlendirilir.
Kumaşın çözgü ve atkı yönünde kesilen test numuneleri cihazda ayrı ayrı test edildikten sonra hangisinde lekelenme fazla ise o değer sonuç olarak kabul edilir.
Sürtme Haslığı Çeşitleri
Sürtme haslığı testi iki şekilde gerçekleşir:
Kuru sürtme haslığı:
- Kuru Sürtme Haslığı: Kuru sürtme haslığı testinde numune ve sürtme bezi kurudur.
Yaş sürtme haslığı:
- Yaş Sürtme Haslığı: Yaş sürtme haslığı testi ise test numunesi kuru, sürtme bezi su ile ıslatılmış olarak yapılır. Sürtme bezi ıslatılırken ağırlığının %100’ü kadar su alması sağlanmalıdır. Test bitiminde sürtme bezi oda sıcaklığında kurutulduktan sonra değerlendirilmelidir
Sürtme Haslığı Testinin Değerlendirilmesi
Test edilen numunenin sürtme bezini lekelemesi gri skala kullanılarak kontrol edilir ve değerlendirilir.
Gri Skala
Sürtme haslığı testi için 2 çeşit gri skala kullanılmaktadır. Bir tanesi 5 ölçeklidir. En düşük haslık değeri “1”, en yüksek haslık değeri ise “5”tir. Diğer gri skala ise 9 ölçeklidir. Bu skalada da en düşük ve en yüksek haslık değerleri 5 ölçekli skalada olduğu gibidir. Ancak her bir değer arasında ara değerler bulunmaktadır. Bu yüzden daha hassas ölçümler yapılabilmektedir. 9 ölçekli gri skalada haslık değerleri aşağıdaki şekildedir.
Işık Kabininde D65 Gün Işığında İnceleme
Değerlendirme karanlık odada D65 gün ışığı altında ışık kabininde yapılır. Işık, numuneye 45° açıdan gelmeli fakat bakış, numuneye dik olmalıdır. Numune, ışık kabini içindeki 45° açılı sehpalara yerleştirilerek değerlendirme yapılır.
Sürtme haslığı testinin değerlendirilmesi için ışık kabinindeki açık sehpaya test sonucunda lekelenen sürtme bezi ile temiz sürtme bezi yan yana konur. Numunelerin görünümünün etkilenmesini önlemek için zemine testten geçmemiş numune serilir ve üzerinde incelenir. Yan yana yerleştirilen lekeli sürtme bezi ile temiz sürtme bezi arasındaki fark, gri skalada denk gelen rakamla değerlendirilir. Elde edilen rakam, rengin sürtme haslığı derecesidir.
