yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu sorunların çözümüne yönelik, sürdürülebilir gelişme kavramı ortaya çıkmıştır.

Mevcut moda üretimi iki farklı sosyal karakterle karşımıza çıkmaktadır, bunlardan biri yeniliklere erişimi sınırlı bir kitlenin yeni olana ulaşmasını sağlayan ekonomik ve demokratik yapısıdır. Diğeri ise üretimine katkıda bulunduğu halde bu ürünlere ulaşamayan ve bedelini hayatları ile ödeyen işçileri dışlayan karakteridir. Ayrıca bu kadar hızlı ve ucuz olan bir moda üretiminin gezegenimize etkileri de bu ‘bedel’ çerçevesinde yer almaktadır. Modanın gezegenimize olan etkileri küresel ısınma, deniz kirliliği, karbon ayak izi, zehirli kimyasalların salınması ve çözünemeyen tekstil atıkları şeklinde sıralanabilmektedir.

Hızlı moda sektörünün ihtiyaçlarını karşılayabilmek için kullanılan ekolojik, ekonomik ve sosyolojik kaynakların zarar görmeye başlamasıyla, bu konular hakkında araştırmalar yapılmaya başlanmış ve çözümler üretilmeye çalışılmıştır. Çözünemeyen tekstil atıkları için üretilen çözümlerden bazıları üretimle ve ürünlerin yeniden kullanımıyla ilişkili olmuştur.

Tekstil ve giyim sektöründe ortaya çıkmış sürdürülebilirlik yaklaşımları;

Geri Dönüşüm (Recycle),
İleri Dönüşüm (Upcycle),
Yeniden Kullanım (Reuse),
Yeniden Giyim (Rewear),
Kurtar (Rescue),
Yeniden Keşif (Reinvent),
Başka Amaca Uygun Hale Getir (Repurpose),
Onar (Repair),
Azalt (Reduce) ve Değerlendir (Reclaim) şeklinde sıralanabilir.

Geri Dönüşüm (Recycle)

Geri dönüşüm bir ürünün parçalarına ayrılması ve bu parçalardan kullanılabilecek durumda olan kısımlarının, tekrar benzer bir başka ürünün yapımında kullanılması aşamasıdır.

Yani geri dönüşüm, kullanılmış ya kullanılmamış bir ürünün liflerine ayrılarak malzemeye uygun bir ürünün üretildiği aşama olarak açıklanmıştır. Tekstil ürünlerinin geri dönüştürülmesinin eskiden beri yapılan bir işlem olduğu bilinmektedir. 18. yüzyıl civarında, yün üreticileri geri dönüşüm yöntemiyle ‘melton’ yünü adı verilen bir yün üretmiştir. Bu yünden üretilen ürünler ABD’ de özellikle Deniz Kuvvetleri askerleri tarafından zorlu hava şartlarında kullanılmıştır. Günümüzdeyse petrol bazlı polyester, akrilik, naylon gibi iplikler geri dönüştürülmektedir ve bu geri dönüştürülmüş petrol bazlı ipliklerin neredeyse kullanılmamış hallerinden bir farklarının olmadığı bilinmektedir. Geri dönüştürülmüş malzemeler, 1990’larda fuarlarda genellikle şov amaçlı kullanılmış olsa da 2000’li yılların ortalarından itibaren sektörün talebi doğrultusunda şekillenmiştir ve kullanılmaya başlanmıştır.

Başlangıçta geri dönüşüm uygulamasıyla üretilecek ürün için malzeme ayrıştırılması gerekmektedir. Sonrasında bu malzemeler bazı işlemlerden geçirilerek, malzeme üretimine uygun hale getirilmektedir. Burada geri dönüştürülen malzemenin ilk haline dönüşmesi zorunluluğu yoktur, malzemenin yeniden kullanıma uygun bir hal kazanması yeterli görülmektedir.

Her yıl tonlarca çöpün ayrıştırılması işlemi gerçekleştirilmelidir. Bunun içinse tüketicilerin çöplerini organik maddeler ve yiyecek atıklarıyla karıştırılmamış şekilde ayırarak çöpe atmaları ya da atık toplama merkezlerine götürmeleri gerekmektedir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Geri Dönüşüm Tesisi ’nin 2009 yılındaki istatistiklerine göre her 100 kilo atığın içerisinden 4,63 kg tekstil atığı çıkmaktadır.

Ayrıca İBB’nin 2020 yılı raporuna göre, 3.468 ton geri dönüşebilir malzeme atığı üretimde kullanılmak üzere geri kazanılmıştır.

2015 yılında, Amerika’nın Phoenix şehrinde atık kategorizasyonuna dair bir araştırma raporu hazırlanmıştır. Elde edilen veriler, elle ayrıştırılmış 210 adet numuneye dayanmaktadır. Bu ayrıştırılmış ürünlerin içerisinde tekstil atıklarının oranı, %2,6 (2649) ton olarak raporlanmıştır. Bunlar çoğunlukla pantolon, gömlek, çarşaf, perde ve havlu gibi doğal ya da sentetik kumaşlardan yapılmış tekstil ürünlerini içermektedir. Bu verilere deri ürünlerin dâhil olmadığı not edilmiştir (Cascadia Consulting Group, 2015: 30-31). Günümüzdeyse Levi’s, Nike gibi pek çok marka, bu tarz tekstil atıkları ve plastik atıkların geri dönüştürülmesiyle elde edilen liflerden üretilen kumaşlarla üretim yapmaktadır. Levi’s markası, %100 geri dönüştürülmüş pet şişeden üretilmiş kumaşlardan pantolon üretmiştir ve Nike markası ise yine %100 pet şişeden üretilmiş kumaşlardan hazırladığı kıyafetler üretmiştir.

Anlatılanlardan hareketle, atık ayrıştırma işlemlerinin en baştan itibaren düzgün ve düzenli yapılması sonucunda geri dönüştürülebileceği görülmüştür. Bu işlemler sonucunda geri dönüştürülen kumaş ya da ürünler, hayata yeniden kazandırılmıştır ve atık statüsünden kurtulma imkânı bulunmuştur. Geri dönüşüm işlemleri genelde makine gücü kullanımını gerektirdiğinden, enerji ve bütçe harcanmasını da gerektirmektedir. En basit şekilde açıklamak gerekirse; tekstil ürünlerinde geri dönüştürülecek elyafın teknik sınırlamalarının olması nedeniyle, geri dönüştürülecek materyaller ve oranları sınırlıdır. Ayrıca geri dönüştürülen liflerin boyları kısa olduğundan, geri dönüştürme işlemi sırasında dökülmeler de meydana gelmektedir. Bu da ürünün kalitesinin düşmesine sebep olmaktadır. Polyester gibi sentetik elyaflara kimyasal işlem uygulanarak lif kalitesi arttırılsa da kimyasal kullanımı da aynı oranda artmaktadır. Geri dönüşüm işlemi umut verici olmakla birlikte maliyet yükü ve kullanım alanının kısıtlılığı nedeniyle sınırlı bir etki alanına sahip olmaktadır.

B. İleri Dönüşüm (Upcycle)

İleri dönüşüm, geri dönüştürme işlemlerinde olduğu gibi malzemeyi parçalamadan ona yeni bir değer kazandırma işlemi olarak özetlenebilir. İleri dönüşüm (Upcycle), 1900’lerde özellikle Birinci Dünya Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra giysi ve üretim malzemelerinin kıtlığından dolayı önem kazanmıştır. 1990’lardan itibaren bireysel tasarımcılar ve yapısökümün öncüsü olan yeniden yapım (remake) ve ileri dönüşüm (Upcycle) için ivme kazanılmıştır.

Ayrıca ileri dönüşüm (Upcycle), üretim açısından ham madde kullanımı gerektirmemektedir, çünkü üretimi yapılmış bir ürün ya da giysiyi ham madde olarak kullanmaktadır. Geri dönüşüm (Recycle) sürecinde malzeme işlemlerde geçtiğinden dolayı kalitesi düşmektedir, ancak ileri dönüşüm (Upcycle) yönteminde ürünün malzemesine zarar verilmeden kullanıldığından, bu yöntem ürünün en baştaki kalitesini bir döngüde korumaktadır.

Bu uygulamada giysinin asıl formuna zarar vermeden giysiye yeni bir işlev kazandırılmaktadır, yani giysinin ömrü uzatılmaktadır (Yücel vd., 2018: 378). İleri dönüşüm, var olan bir malzemeye değer katarak onun kullanım ömrüne katkıda bulunmaktadır ve bu işlemde tasarım da önemli bir rol oynamaktadır. Bu yöntemde kullanılacak fire, atık tekstil veya farklı türdeki malzemelerin, tasarımcıların ileri dönüşüm yöntemiyle seri ürünler üretebilmesi için kaynak niteliği taşıdığı söylenebilir.

Buradan da anlaşılacağı üzere, fire veya benzeri tekstil atıklarını tasarım uygulamalarında kullanmak yeni bir kumaş üretimi gerektirmediğinden, atık oluşmasını azaltmak yönünden önemli bir yaklaşım olarak görülmüştür. Tasarımlarda pastal başı-pastal sonu, kalıp artığı, dokuma kenarı atığı, az kullanılmış kıyafet, seri sonu kumaşlar gibi parçalar ileri dönüşümle ürün üretiminde kullanılmaktadır.

C. Yeniden Kullanım (Reuse) ve Yeniden Giyim (Rewear)

Yeniden kullanım (Reuse) ve Yeniden giyim (Rewear), kullanılmayan ürünün tekrar kullanılması, yeniden değerlendirilmesi anlamına gelmektedir. Bu işlemde bir kez kullanılacak ürünün satın alınıp sonrasında çöpe atılması yerine, bir defa kullanılması planlanan ürünün ödünç verilmesi ya da kiralanması gibi süreçler ifade edilmektedir. Ürün tekrar sonrasında çöpe atılabilir belki ancak ürün mümkün olduğunca tekrar kullanılmış olacak ve bu ürünün ömrünü uzatmış olacaktır.

Tüketiciler yeni bir ürün yerine ikinci el bir ürün alma noktasında, kullanım kalitesinin kötü olacağı ve uzun ömürlü olmayacağı endişesi ile önyargılı olabilmektedir. Önceleri ikinci el ürün almak sınırlı bir bütçenin göstergesi olarak görülmüştür. Bu durum tüketicinin bilinçlenmesiyle ve ekonominin döngüselleşmeye başlamasıyla değişmektedir. Ancak, ‘Yeniden kullanım (reuse) tüketim anlayışı kalıcı hale gelecek mi?’ endişesi de sürmektedir. Yeniden kullanım ürünlerin ya da hammaddelerinin ömrünü uzattığı, yeni ürün üretme ihtiyacını azalttığı ya da ortadan kaldırdığı için atık oluşma ihtimalini azaltma açısından önemli bir yaklaşım olarak da görülmektedir.

Yeniden kullanım var olan bir eşyanın tamirini ya da ikinci el ürün olarak satışını ve satın alımını içerdiğinden yeni bir ham madde ya da ürün üretim ihtiyacı gütmemektedir. Bu da doğal olarak atık üretiminin minimize edilmesini sağlamaktadır. Eğer ürün defalarca geri dönüştürülebilir malzemelerden de üretildiyse, artık kullanılamadığı noktada geri dönüştürülerek yeni ürün üretiminde kullanılabilme olanağı sağlayabilir.

Burada süreç ürünlerin toplanmasıyla başlamaktadır. Toplandıktan sonra bu ürünlerin, gerekiyorsa tadilatlarının yapılması ve temizlenmesi gerekmektedir. Bu aşamalarda çokça çalışan kişiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bireysel toplayıcılar, belediyeler ya da hayır kurumları ürünlerin toplanma aşamasında aktif rol alsa da ürünlerin ayrımı için farklı çalışanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu işlem için çalışanların bilinçli ve bilgili olması gerekmektedir, çünkü atık ayrıştırması doğru yapılmalıdır. Sonrasında bu ürünlerin tamiratı ve temizliğinin organize edilmesi gerekmektedir. Son olarak ikinci el ürünleri satılabilmesi için perakende işleyişinin doğru yapılması gerekmektedir. Bu süreç karmaşık ve uzun bir süreç olduğu için çalışanların manevi bağlılığı ve bilinçli olması önem arz etmektedir.

Aktarılanlardan da hareketle yeniden kullanım (Reuse) sürecinde çalışanların, ürünlerin toplama aşamasından tekrar satım aşamasına kadar doğru, bilinçli ve bilgili organize olmasını gerektirmektedir. Bu uygulama sürecinde var olan ürünler tamir edilerek ya da temizlenerek satışa sunulduğundan, sıfırdan kaynak kullanımını gerektirmemektedir. Yeniden giyimin (Rewear) ise yeniden kullanım (Reuse) ile benzerlik gösterdiği söylenebilir. Bu sistemde günümüz tüketim alışkanlıklarının bir getirisi olan tek seferlik giysi kullanımı ve sonrasında çöpe atılması davranışına karşı çıkılmaktadır. Öyle ki araştırmalara göre atılan tekstil atıklarının çoğunun tekrar giyilebileceği ya da yeniden kullanılabileceği söylenmiştir. Kullanılabilir durumdaki giysilerin çöpe atılma sebepleri olarak lekelenmesi, hasar alması, yıpranması ve moda olmaktan çıkması sebepleri gösterilmiştir. Bu davranışlara çözüm olarak giysinin yeniden giyilmesi, yeniden kullanılması, ödünç verilmesi gibi yaklaşımlar sergilenebilir. Bazı kıyafetler yadigâr olarak saklanılırsa sonraki nesillerde yeniden giyilme imkânı bulabilmektedir.

Aktarılan bilgilerden hareketle, günümüzde sıklıkla kullanılan ve bir moda anlayışı olarak görülen ‘Vintage’ giyimi özetlediği söylenebilir. Önceki nesillerden kalan, çoğunluğu özel dikim olan ya da kullanan kişinin kendi diktiği giysiler vintage olarak görülmektedir. Bu giysiler kullanan kişinin uzun süre kullanabileceği şekilde planlanmış, kumaş ve dikişlerinin kaliteli olmasına özen gösterilmiştir. Bu özenli yaklaşım da giysilerin yeniden giyime (Rewear) uygun olmasını sağlamaktadır. İkinci el giysi alımı, kullanıcıların hızlı moda yaklaşımını terk etmesini de sağlamaktadır. İkinci el giysi alımında artış olursa, daha az hızlı moda ürünü alınır ve bu sayede de daha az üretim ve daha az atık çıkması sağlanabilir.

D. Kurtar (Rescue) ve Onar (Repair) Kurtarma (Rescue) ve Onarım

(Repair), tamirat işlemi gibi bir ürünü kurtarmaya yönelik bir yaklaşımdır. Kullanılabilir durumdaki kıyafetleri ikinci el mağazalarına götürmek veya tamir etmek kıyafetleri kurtarmanın bir yöntemidir. Ayrıca kıyafetlerin ya da kumaşların kurtarılamayacak durumda olanlarını da atık tesislerine götürmek ve geri dönüşümüne katkıda bulunmak da kurtarmanın (Rescue) başka bir yolu olarak görülmektedir. Yeni malzeme üretimini gerektirmediğinden, bu yöntemlerin doğayı kurtarmada da etkili olduğu söylenebilir. Hızlı modanın zıttı bir yaklaşım olan kurtarma (Rescue) ve onarma (Repair), kıyafetlerin hasar aldığı zaman tamir edilmesi anlayışını desteklemektedir. Ayrıca çamaşırların doğru şekilde yıkanması ve kurutulması da kıyafetlerin ömrünü uzatacaktır.

Kurtarma (Rescue) ve onarma (Repair) yönteminde tüketicinin üreticiye, ürünü ulaştırmasıyla yapılabilecek tamirat ve tadilatlar da mümkün görünmektedir. Bazı markalar hasarlı ürünlerin tamiratını yapıp yeniden satışa sunabilmektedir. Bu onarılmış ürünlere uygulanan tamirat masrafları bazen ürünün ilk halindeki maddi kazanca denk gelebilmektedir. H&M markası ‘Moda çöpe atılamayacak kadar değerlidir’ mottosuyla yola çıkarak 2013 yılında 55000 tondan fazla giysiyi onarmak veya geri dönüştürmek için toplamıştır. Bu nedenle yeniden giyilebilir giysilerin ikinci el fiyatına satılmasının giysi atığının önemli ölçüde engelleyeceği görülmüştür.

Redress isimli kuruluşun kurucu üyelerinden olan Dr. Christina Dean’ de, bu işleyişin doğru şekilde ilerlemesi için gereken iş birliğinin önemini vurgulamıştır. Bir ürünün geri dönüştürülüşü ileri dönüştürülüşü, onarımı ve kurtarımı gibi işlemlerin alt yapısını ve üretim anlayışını anlamanın önemli olduğunu söylemiştir. Çünkü bu döngüselliği sağlamak için atık toplama altyapısına, atıkları doğru ayırmaya, geri dönüşüme, farklı ülkelerdeki alıcılara ve tedarik zincirine olan ihtiyaçtan bahsetmiştir. Doğru zamanda doğru şekilde hareket etmeye hazır ortaklarla bu işin doğru ilerletebileceğinin altını çizmiştir.

Bu döngüsel moda endüstrisinin doğru işlemesi için çok sayıda çalışana ihtiyaç bulunmaktadır. Arka plandaki toplayıcılar, geri dönüşümcüler, ARGE, laboratuvar, test tesisleri ve işlemler sırasında orda bulunan denetleyicilerin, birbiriyle doğru şekilde çalışması için etkili iş birliklerine ve işleyişin doğru ilerlemesi için yeterli sermayeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bu işlemleri yaparken ürünün ve malzemenin kesimini ve kalıbını doğru anlamanın da önemli olduğunu vurgulamıştır.

Doğru şekilde işleyen bir alt yapı oluşturulsa bile, tasarımcı ya da kalıpçının ürünü hazırlarken malzemeyi ve kalıbı doğru seçmesi ve hazırlığı dikkatli ilerletmesi önem taşımaktadır. Doğru ürüne yanlış malzeme seçilmesi ya da kalıbın malzeme israfına neden olacak şekilde hazırlanması döngüselliği olumsuz etkileyecektir. Hedeflenen atık kurtarma amacına ulaşılamayacaktır, atık oluşmasına neden olunacaktır.

E. Yeniden Keşfet (Reinvent), Başka Amaca Uygun Kullan (Repurpose) ve Değerlendir (Reclaim)

Genel olarak ‘Yeniden Keşfet (Reinvent), Başka Amaca Uygun Kullan (Repurpose) ve Değerlendir (Reclaim)’ hazırda var olan atık ya da ikinci el giysilere yeni bir anlam ve görev yüklenerek, bu amaç uğruna kullanılması şeklinde açıklanabilir. Giysilerin ve atıkların parçalanarak ya da oldukları hali iyileştirilerek yeniden kullanılması, böylece de atık statüsünden çıkarılması amacını taşımaktadır. Küresel tatlı su kirliliğinin %20’sinin, tekstil ürünlerini işleme ve boyama işlemlerinden kaynaklı olduğu bilinmektedir. Bir ürünün çevresel etkisinin %80’inin tasarım aşamasıyla bağlantılı olduğundan, döngüsel tasarım düşüncesi ve tasarım stratejilerinin çevresel etkiyi azaltacağına inanılmaktadır. Ayrıca giysinin ömrünü aktif kullanımla uzatarak, karbon ayak izi, atık ve su ayak izlerinin her biri yaklaşık %20-30 oranında azaltılabilir ve kaynak maliyetleri de %20 oranında azaltılabilir. Bunun için düşük atık odaklı tasarım, sıfır atık odaklı tasarım yöntemleri kullanılmalıdır. Ayrıca tüketici öncesi ve tüketim sonrası tekstil atıklarının ileri dönüşüm ve başka amaca uygun kullanımıyla, tasarımlarda yeniden kullanılması sağlanarak ve yeni bir amaç aşılayarak atık sorununu kaynağında çözebilir.

Geri dönüşüm endüstrisi en köklü ve eski endüstrilerden biridir. Ancak çok az kişi bu köklü endüstrinin değerini ve burada çalışan sayısız işçiyi anlayabilmiştir. Bu endüstri, dünya genelindeki atıkları kurtarmakta ve yeniden kullanıma sunmaktadır. Tekstil Geri Dönüşüm Konseyi, neredeyse tüm kullanım sonrası tekstil ürünlerinin, farklı pazarlar için geri kazanılabileceğini belirtmiştir. Bu nedenle geri kazanılmış tekstil ürünlerinin pazarlanması için pazar arayışı, geliştirmesi ve başka amaca kullanımı için çalışmalar devam etmektedir. Başka amaca uygun kullanım (Reclaim) için tekstil atıkları, mobilya döşemeleri ve koruyucu giysiler üretmek için Avrupa’dan talep görmektedir. Başka amaca uygun kullanılmak için hazırlanan ve ayrılan, tekstil ve kullanılmış giysi kategorisi, geri kazanılmış malların toplam hacminin yaklaşık %46’sını oluşturmaktadır.

Kullanılmayan ürünlerin ve atık tekstillerin yeniden keşfedilmesi, başka amaca uygun bir kullanım kazandırılması veya atıkların değerlendirilmesinin atıkların çevre üzerindeki etkilerini azaltmakta etkili olacağına inanılmaktadır. Bir ürünü yeni bir amaca uygun, yeniden kullanılabilir hale getirmek ürünün ömrünü uzatacak ve atık haline gelme süresini uzatacaktır. Ürün ömrü uzadığı için de tüketimin azalmasında etkili olabilir. Dünya genelinde kullanılmış tekstil ve hazır giyim ürünleri, geri kazanılmış tekstil ürünleri olarak kurtarılmakta ve yeni kullanımlara sunulmaktadır. Bu endüstri, yılda 1,25 milyon tondan fazla tüketim sonrası tekstil atığını başka yöne çevirip kurtarabilmektedir.

Bu atıkların kazandırılacağı yeni amaçlara örnek olarak kesilerek el bezi, temizlik bezi, dolgu malzemesi gibi örnekler verilebilir. Ayrıca kullanıcıların üzerine oturmayan giysilerin tamiri, yeniden düzenlemesi veya değiştirilmesi, yeniden biçimlendirilmesi tanımlarına da karşılık gelmektedir.

Bu tarz yaklaşımlarla da tüketici giysilerini yeniden keşfetmiş, başka amaçlara uygun kullanmış ve elindekileri değerlendirmiş olmaktadır. Geri dönüşüm yöntemlerinden, onarım ve yeniden keşfetmenin önündeki tek engelin, vakit ve bilgi eksikliği olduğu da ayrıca vurgulanmıştır. Bu engellerin aşılması için tavsiye edilen önerilerin bir kısmı mağaza içerisinde yeniden kullanım için ve onarım yöntemleri için workshoplar düzenlemesi olmuştur.

Buradan anlaşılacağı üzerine, yeterli zaman ve bilgi edinme imkânı yaratıldığı takdirde hem sosyal yaşam kalitesinin artacağı hem de giysileri yeniden değerlendirme imkânının doğacağı anlaşılmaktadır.

F. Azalt (Reduce)

Azaltma (Reduce) kavramı giysilerdeki kimyasalı azaltma, ürünlerin taşınması sırasında oluşan karbon emisyonlarını azaltma ve aşırı giysi alımını azaltma gibi kavramlara karşılık gelecek şekilde kullanılabilmektedir. Ürünlerin üretildiği yerden satılacağı yere nakliyesi sırasında oluşan karbon emisyonunu azaltmak için bazı çalışmalar yapılmıştır. Ürünlerin, parça parça üretilip, hangisinden daha çok üretileceğine karar verilmesi yerine, ne kadar üretileceğine karar verilmesiyle başlayan bir öneri bulunmaktadır. Satıcıdan alıcıya yapılan gönderi sayısının azaltılıp, gönderilen ürün miktarını arttırmak ve bu sayede nakliye sırasında oluşacak olan karbon emisyonu düşürülebilecektir.

Tüketicilerin aldığı ürünler için bazı markalar, ileri dönüşüm ve tamirat garantisi de vermektedir. Ayrıca tüketicilerin giysi alımını azaltmak da gelecek için yapılabilecek önemli yaklaşımlardan biridir. Tüketicilerin giysiler üzerinde daha uzun süre düşünmelerinin sağlanmasının, giysilerin dikiş, kumaş vb. kalitesini arttırılmasının ve bunların alışveriş sırasında kontrolü için müşterilerin bilincinin arttırılmasının firmaların amaçları arasında yer alması gerektiğini düşünmektedir. Collison, bu sayede tüketicilerin bir giysi satın alırken daha uzun düşünmesini, kendileri ve çevre için en iyi kararı vermelerini sağlanacağını belirtmiştir. Giysilerin ya da tekstil ürünlerinin yıkama ve kurutma işlemleri de başka bir sürdürülebilir seçenek sunmaktadır. Daha düşük ısıda yıkamak ve sererek kurutma bunlardan bazılarıdır.

Ayrıca markaların uygulayabileceği diğer alternatif seçenek, pamuğa alternatif yeni lifler ve eğirme yöntemleri geliştirmek, çevresel etkisi azaltılmış boyama ve yıkama proseslerinin geliştirilmesi olmuştur. Markaların, ürünlerinin yıkama ve boyama proseslerinde çevresel etkilerini göz önüne alarak hareket etmesi, sürdürülebilir gelecek için önemlidir ve bilinçlenen tüketicilerin de beklentileri arasına girmektedir. Dr. Christina Dean de, International Journal of Sustainable Fashion & Textiles dergisinde yapılan röportajında benzer önerilerle tekstil atıklarını kurtarmanın yolları hakkında fikirlerini aktarmıştır. Döngüsellik, ileri dönüşüm ve atık azaltmadaki teknik çalışmalarla ilgili bir şeye bakıldığında üretimi ve üreticiyi anlamanın önemli olduğunu vurgulamıştır. Üreticilere yönelik güçlü bir anlayışa sahip olan bu ileri dönüşümlerin atık azaltımında önemli bir avantaja sahip olduğunu söylemiştir.

Aktarılan bilgilerden hareketle de bahsedildiği şekilde üretim yapan bir üreticinin, elindeki ürünün nasıl değerlendirileceğine yönelik bir geliştirme yapabilmesi için ürün ve kullanacağı yöntemler için bir bilgi birikimine sahip olması gerekmektedir. Bu yöntemlerin uygulanmasıyla da tüketicinin giysiyi değerlendirme seçenekleri artmış ve ürünlerin atığa dönüşme süresi uzatılmış olacaktır. Ürünlerin kullanılamayacak duruma gelmesi sonrasında, bu tarz bilgi birikimlerinin kullanılmasıyla da atığa dönüşmesi yerine alternatif bir çözüm bulunarak, ürünlerin yaşam döngüsüne devam etmesi sağlanabilmektedir. Azaltma, genel olarak, üretimin tüm adımlarında (minimum ham madde kullanımı dâhil) ve farklı tüketim ve kullanım aşamalarında atık azaltmayı hedefler. Bu alanda yeniden kullanım, kolayca geri dönüştürülebilen veya çeşitli başka uygulamalar için yeniden kullanılabilen ürünler elde etmek için üretim sistemini yeniden düşünmeyi gerektirir. Sonuç olarak, artan yeniden kullanım ve ürünleri başka amaca uygun kullanım, artan üretim ihtiyacını düşürecektir.

T.C.
İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
SORUMLU TASARIM YAKLAŞIMI İLE GİYSİ TASARIMINDA
GERİ VE İLERİ DÖNÜŞÜM UYGULAMALARI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Tülay ATEŞ
Görsel Sanatlar Ana Sanat Dalı
Görsel Sanatlar Programı
OCAK, 2023
Kaynak: https://tez.yok.gov.tr/

TEKSTİL VE GİYİMDE SÜRDÜRÜLEBİLİR YÖNTEMLER