Moda kavramı, geçmişten bugüne farklı anlamlarda kullanılmıştır. Moda olgusu, Orta çağ döneminde Fransa’da sınırsızlık anlamına gelmesinin yanı sıra hareket, yol, şekil, davranış biçimi, tarz, sınıf farklılığı, statü, ayrıcalık anlamlarını da ifade etmiştir. Toplumun kendisini ifade edebilme ve özellerini yansıtabilme yoluyla ortaya çıkmıştır. Modanın tam olarak çıkış tarihi tarihte bilinmemektedir. Bu olgu değişiklik gereksinimi ile günden güne yayılmıştır. Modanın diğer insanlardan ayrıcalıklı hissettirmesi kişinin dış görünüşünde farklılıklar ortaya çıkardığı söylenilir. Sonrasında süslenme ve değişim istediği ile farklı şekillere girerek geçici yeniliği hayatımıza girmiştir.

Moda üç farklı başlıkta toplanmaktadır. Bunlar:

1. Yüksek moda
2. Hazır giyim
3. Sokak modası

Yüksek Dikiş (Haute Couture) Nedir?

Yüksek moda, Fransızcadan türemiş bir kavramdır. Kişinin arzu ettiği ve onun beğenisi doğrultusunda tasarlanan bir tek o kişiye ait özel üretilen ürün anlamına gelmektedir. Haute kelimesin sözcük anlamı; yüce, muhteşem, zarif ve şık anlamına gelmektedir. Fakat her yapılan ürün kişiye has ya da özgün tasarım anlamı taşamamaktadır.

Coutre kelimesin sözcük anlamı; dikiş ya da iğne ile işlemek, elbise dikmek gibi anlamlar taşımaktadır.

Hazır Giyim Nedir?

Tekstil ve hazır giyim sektörü sanayileşme ile birlikte, gelişmekte olan ülkelerin kalkınmasında büyük bir kar sağlamıştır. Hazır giyim, standart ölçülere göre hazırlanıp sonrasında seri üretime geçerek satışa sunulan giyim eşyalarına denilmektedir. Hazır giyim yüksek modadan kitle pazarına geçiştir. Kişiye özel yapılan bir sektör değildir. Tüketicin belirlediği kumaş ve kesime göre üretilmektedir. Hazır giyim koleksiyonları, moda haftalarında ve fuarlarda bilinen bir dönemde her sezon piyasaya sunulmaktadır. Hazır giyim fuarları şehre ve ülkeye göre farklılık gösterir ve her sene yapılmaktadır. Aynı şekilde moda haftası da şehir ve ülkelere göre farklılık gösterir, yılda iki kez gerçekleşmektedir.

Sokak Modası Nedir?

Yeni sayılabilecek olan bu akım toplumda ön planda olan giysilerin, modanın ünlü isimleri veya stil ikonları tarafından görülüp benimsenen bu sayede trend olan kıyafetlere denilmektedir. Hazır giyim sektörü bu gördükleri trendleri kitle pazarına sunarak büyük miktarda ve belli standart beden kalıplarında üreterek geniş kitlelere ve müşterilere sunmaktadır. Genellikle kullanılan malzemeler ucuz satın alınabilir ve üretilebilir ürünlerdir. Üretmeden önce genellikle bir sene beklenilir ürünün tutup tutmamasına göre üretilmektedir.

Modayı Belirleyen Şehirler

Her ülkenin kendine has bir kimliği vardır. Ülkeler kendi aralarında yeme, içme, kültür, dans, giyim kuşam gibi farklılıklar gösterir bu da o ülkenin kimliğini oluşturur. Dünyada sanayi devriminden sonra, evrensellik meydana gelmiştir. Ortak dilin İngilizce olması gibi ortak giyiminde ülkesi Avrupa olmuştur. Buradaki giyim tarzı tüm dünyada geçerli bir giyim tarzı olarak kabul edilmiştir. Avrupa’nın şehirleri modanın oluşumda bir tek ilham kaynağı değil satın alanlar ve satış firmaları da bir hayli çoktur. Hemen hemen bütün dünya markalarının mağazaları her şehirde bulunmaktadır.

Paris’te Moda

Moda sanayinin ve teknolojinin gelişimiyle bütün dünyaya yayılmıştır. Elimizi attığımız her şeye kolaylıkla ulaşıyor olsak da modanın başkenti daima Paris’tir. Birçok dünya markası ve tasarımcılar Paris’ten geçmiştir. Marka olmak için mutlaka Paris’te yaşanmış bir hikayesi olması gerektiği düşünülür, bunun sebebi ise ilk modacı olarak herkes tarafından kabul görmüş olan İngiliz Charles Frederick Worth 1858 yılında Paris’te bir moda evi açmasıdır. O dönemin birçok önde gelen isimlerine elbiseler tasarlamıştır. İmparatoriçe Eugene ve Kraliçe Victoria’ya tasarladığı elbiseler sayesinde ün kazanmıştır. Bunu gören diğer terziler bu elbiselerin sahtelerini, benzerlerini yaparak yayılmaya başlamıştır.

Modaya dair ilk kurulan federasyon; Parisli terziler tarafından (Fransız Couture, Hazır Giyim ve Moda Yaratıcıları Federasyonu) kurulmuştur. Fransızca (La Federation Française de la Couture deu Pret a porter des Couturiers et des Createurs de la Mode) bilinmektedir.

Paris’in meşhur hazır giyim alanı Sentier’dir. Haute Couture alanı ise Montaigne ve Faubourg Saint-Honore’dir.

Christian Dior, Coco Chanel, Jean Paul Gaultier, Karl Otto Lagerfeldt, Louis Vuitton, Pierre Cardin, Yves Saint Laurent gibi isimler Paris’te haute couture mağazaları açarak ya da onların markasında tanınarak dünya markası haline gelmişlerdir.

Londra’da Moda

Londra elbise tasarımı alanında bu endüstrisinde merkezdir. Popüler olan sokakları Oxford Street’in kuzeyinde bulunan Great Titchfield ve Great Porland’tır. Genç tasarımcıların bulunduğu bölge ise şehrin doğusundaki Shoreditch ve Hoxton bölgesidir. Bu bölgelere stüdyo ve atölye açmışlardır.

Moda akademik kariyeri için Londra da başarılı birçok üniversitede bulunmaktadır. Bu okullardan mezun birçok dünya markası olan tasarımcılar da olmuştur. University of the Arts London, Kingston University, Nottingham Trent University, Istituto Marangoni London okulundan Franco Moschino ve Dolce & Gabbana’nın kurucularından Domenica Dolce mezun, Central Saint Martins okulundan da tasarımcı Giambattista Valli ve Hüseyin Çağlayan mezun olmuştur.

Christopher Bailey, Jimmy Choo, Lee Alexander McQueen, Mary Quant, Stella McCartney gibi tasarımcılar dünyaca bilinen İngiliz modacılardır. Bazıları da marka kurucularıdır.

Milano’da Moda

İkinci Dünya Savaşı sonrasından bu yana Milano’da sanat gelişmeye başlamıştır. Gelişen bu sanat sayesinde, moda endüstrisinde iyi bir yol kat edilmiştir. Bu sayede moda yüksek bir mertebeye ulaşmıştır. Moda, gıda endüstrisinden sonra en çok tüketilen ve ihraç edilen ülkesi olmuştur.

Dünyanın en büyük tekstil ve giyim ihracatı Milano’da yapılmaktadır. Erkek hazır giyiminde özellikle takım elbisede iyi bir üne sahiptir. Milano ayakkabı, triko ve deri ürünleri en çok tercih edilen ülkeler arasındadır.

Triko, Floransa, Bologna ve Prato bölgesi civarında üretilmektedir. İtalyan kumaş endüstrisinde müşterinin isteği doğrultusunda istenilen yeniliklere istenilen sonucu verebilmekte oldukça başarılıdırlar. Como kasabasının olduğu konum sayesinde ipek-baskı üretimi de yapılabilmektedir. Piedmont beldesinde ise yün işleyiciliği yapılmaktadır. Üretilen ürünler ve ülkenin genel giyim mağazaları üst sınıflara hitap etmektedir. Az da olsa orta sınıf bütçesine göre ürünlerde bulunmaktadır.

Alışverişin en çok yapıldığı ünlü caddelerin başında Via Montenapoleone gelmektedir. Corso Venezia, Corso di Porta Ticinese ve Corso Vittorio Emanuele II sokağı Milano’daki en iyi moda sektörünün bulunduğu bir diğer yerlerdir.

Dünyaca tanınmış İtalyan tasarımcı ve markalar arasında Anna Molinari, Elsa Schiaparelli, Roberto Cavalli, Valentino Garavani, Emilio Pucci, Gianfranco Ferre, Miuccia Prada Bianchi, Frida Giannini, Riccardo Tisci, Donatella Versace, Gianni Versace, Giorgio Armani vardır. Milano, moda dergisi ve yayıncılığın en iyi olduğu yerlerden biridir. Birçok model ajanslarının genel merkezi burada bulunmaktadır.

New York’ta Moda

Sanayi devriminden sonra dikiş makinasının ve kağıt kalıpların icadı ile bölgenin gelişimi, giyim endüstrisinde şehrin en önemli ticari kaynağı oluşmuştur. Binlerce giyim üretim firması açılmış ve sayısı zaman geçtikçe artmıştır. New York’ta multi-milyar dolarlık ülkenin giyim endüstrisi vardır. Donna Karen ve Donna Ivy Faske (DKNY), Micheal Kors, Zac Posen, Calvin Klein dünyaca bilinen tasarımcılar New York’ta markalaşmış ve dünyaya yayılmıştır.

New York’ta her fiyat aralığında sınırsızca ürün bulunmaktadır. Lüks alışverişin ve uygun bütçeli markaların bulunduğu yerler arasında Bloomingdale’s, Bergdorf Goodman, Henri Bendel, Century 21 akla gelmektedir. En ünlü giyim alanındaki caddesi ise SoHo’dur.

Tokyo’da Moda

Modada melezleşme olgusu ilk Japon modasıyla olmuştur. Fransızların moda sistemine kabul ettikleri ilk moda tasarımcıları Japonlar olmuştur. 1980’den bu yana Japon moda tasarımcıları dünyanın ilgisini çekmiştir. Kendilerine ait yaratıcı imajları ve estetik algılayışlarının farklılığı modada farklı bir algıyı ele almıştır.

Modada Japonların yerel kimlikleri ve tarzları birçok alanda karşımıza çıkmaktadır. Hobi Bhabha 1994’te farklılaşmayı, kültürel alanda değişmez algıya olan kimlik anlayışını ve düzenini sorgulamaktadır.

Japon moda tasarımcı olarak bir örnek olmuştur. 1980’den bu yana Avrupa dışında kabul gören tasarımlardan Issey Miyake onu takip Yohji Yamamoto, Commedes Garçons firmasının kurucusu Rei Kawakbo bu kriterlere uyan tasarımcılar arasında yer almaktadır. Japonya’nın başkenti olan Tokyo’da bulunan Ginza caddesinde birçok lüks mağazalar ve butikler yer almaktadır.

Batı moda anlayışının dışına çıkan, güncel olan modanın dışında yer alan, kendine özgü tarz ve anlayışın geliştiği tasarımlarla anılmaktadır. Tasarımlarında, Japon geleneklerini tekstil teknolojisinde geliştirerek, güncel sanat anlayışı ile uyarlayarak farklı tasarımlar ortaya çıkarmışlardır.

Yayoi Kusuma, Hiroshi Fujiwara, Jun Takahashi, Nigo, Nicola Formichetti, Tsumori Chisato, Kansai Yamamoto, Hanae Mori, Junya Watanabe, Kenzo Takada gibi Japon tasarımcılar dünya modasında isimlerini duyurmuş ve markalaştırmış bir diğer tasarımcılardır.

İstanbul’da Moda

Osmanlıdan bu yana Türkiye’deki moda anlayışı farklı açılarla gelişmiştir. İlkel toplumlardan itibaren aslında Anadolu’da ileri düzeyde giyim kültürünün olduğu düşünülmekte ve bu bilgilere kazılarda ortaya çıkan eşyalardan ulaşılmıştır.

Modada değişim Batılaşma hareketleri ile başlamış ve bu devre Lale Devri denilmiştir. Saray mensupları zengin zümre olarak görünmek için kendilerini diğer insanlardan ayırmak amacıyla Avrupa’dan ithal edilen kumaşlarla giyim kuşamda değişikliğe gidilmiş, bu etki 17. Yüzyıldan 19. Yüzyıla kadar devam etmiştir. Batılaşma giyim tarzı önce erkeklerde sonrasında çocuk giyimi ve kadın giyimini etkilemiştir. En büyük değişim Cumhuriyet’in ilanı ile başlamıştır. Giyim tarzında bir nevi köklü değişim yaşanmıştır.

Cumhuriyet sonrası dünya modasına yön veren birçok Türk tasarımcı ortaya çıkmıştır. Tasarımcılara örnek olarak Hande Çokrak, Who’s Next Paris’te Capitale de la Creation yılın tasarımcısı ödülünü almıştır. Simay Bülbül, Hatice Gökçe, Arzu Kaprol, Raisa & Vanessa dünyada ve Türkiye’de modaya katkı sağlayan tasarımcılardan bazılarıdır.

Hüseyin Çağlayan, Obama’nın eşi Michelle Obama, Lady Gaga gibi ün sahibi kişilere giysi tasarlamıştır. Ümit Benan, dünya modasına yön veren 500 tasarımcı içerisine girmiştir. Aslı Filinta, T-Box markası için koleksiyon hazırlamıştır. Zeynep Tosun, Alberta Ferretti markasında tasarımcı olarak bir zaman çalışmıştır. Atıl Kutoğlu, Avusturya Prensesleri olan Camilla von Habsburg ve Frencesca von Habsburg, Karolina Kurkova, Naomi Campbell ve Elizabeth Jagger’e giysi tasarlamıştır. Rıfat Özbek, Central Saint Martins’ te okumuş ve Chloe için tasarladığı şapkalar Karl Lagerfeld’in dikkatini çekerek koleksiyonuna eklemiştir. İngiltere’de yılın tasarımcısı ünvanını almıştır. Diana Ross, Lady Diana, Madonna, Anjelica Huston, Janet ve Cher Jackson giydirdiği ünlüler arasındadır. Tasarımcıların ve lüks markaların bulunduğu İstanbul’daki yerler ise Abdi İpekçi caddesi ve Bağdat caddesidir.

Modada Diğer Şehirler

Dubai, Berlin, Miami, Roma, Hong Kong, Sidney, Sao Paulo, Madrid, Yeni Delhi ve Los Angeles gibi şehirlerde modada öncülük etmiş ve modayı yönlendiren şehirler olmuştur. Buralarda moda merkezli fuarlar, moda günleri ve sergiler yapılmaktadır. Bu etkinlikler yani moda tasarımcı buluşmaları senede iki kez düzenlenmekte ve bu şekilde modayı yönlendirmektedirler.

---

T.C.
BEYKENT ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL TASARIM ANASANAT DALI
TEKSTİL VE MODA TASARIMI SANAT DALI

Tezi Hazırlayan:
Mislina YÜZBAŞIOĞLU

İstanbul, 2021