El Sanatları Hakkında Genel Bilgiler
Sanatın asıl özelliği bir nesneyi üretmeyi amaçlayan etkinlik olmasıdır. Bu özellikleri içeren ve toplumumuzda terk edinmiş olan sanatlarından biride El Sanatları’dır.
El sanatlarının; Geleneksel karakter taşıması, ulusal sanat beğenisi taşıması, kültürlerin nesilden nesile aktarılmasını sağlaması, bireyleri üretici yapması ve ekonomik katkı sağlaması, yaratıcılığı geliştirmesi, ihtiyaçtan doğması, elde ve basit araçlarla yapılması gibi özellikleri vardır.
El sanatlarının tanımı
Ulusal kültürün temelini oluşturan, çağdaş kültürü besleyen, evrensel kültüre de katkıda bulunan el sanatları Türk tarihi açısından yeri ve önemi çok büyüktür. El sanatları, insanın elini, gözünü, gönlünü sevgiyle birleştirerek meydana getirdiği değerlerdir.
El sanatları en basit tanımıyla bireylerin bilgi ve becerisine dayalı genellikle hammaddelerin kullanıldığı, elle ve basit aletlerle yapılan toplumun kültürünü, gelenek ve göreneklerini, folklorik özelliklerini taşıyan, yapan kişinin zevkini yansıtan ve gelir sağlayıcı üretime yönelik etkinliklerdir.
Bir ulusun ya da bir toplumun kültür tarihinde onun kültür düzeyinin bir göstergesi olan, yaşam biçimini gösteren öğelerdir.
El sanatları, plastik sanatların dışında araç gereç ve teknik yönden genellikle geleneksel yolları tercih eden ve bir toplumun geleneksel kültürünü yansıtan ürünler olarak tanımlanmaktadır.
Halk el sanatları, geleneksel sanatlar, Anadolu halk el sanatları, geleneksel Türk el sanatları gibi adlarla nitelenen ve el emeğine dayalı üretilen ürünler ülke genelinde el sanatı olarak bilinir. Bu ürünler toplumda işlevi olması nedeniyle toplumun geleneksel kesimiyle yakından ilgilidir.
El sanatları yönünden zengin olan Anadolu, insanın ve tabiatın yarattığı güzelliklerle doludur. El sanatları ürünlerinin her birinin şekil, desen, renk uyumu yanında kendine özgü bir anlam taşıması ve anlatması da önemlidir.
El Sanatlarının tarihçesi
El sanatları, insanoğlu var olduğundan beri doğanın koşullarına bağlı olarak insanların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Daha sonra gelişerek çevre şartlarına göre değişimler gösteren el sanatları, ortaya çıktığı toplumun duygularını, sanatsal beğenilerini ve kültürel özelliklerini yansıtır şekilde geleneksel hale gelmiştir. Üretildikleri çağa tanıklık eden belgeler olarak geleceğimize ışık tutan ve geçmişimizle bağlantı kurmamızı sağlayan turizm değerleri olmaları bakımından önemlidir.
Türkler el sanatları açısından günümüzden M.Ö. V yüzyıla kadar uzanan muhteşem bir kültürün mirasçılarıdır. Orta Asya da yapılan kazılarda ele geçirilen eserler devrin en muhteşem eserleri olarak kendilerini göstermektedir.
Türklerin gerek ata yurt Orta Asya da gerekse Anadolu’da kurdukları medeniyet dolayısıyla büyük ve zengin bir kültür birikimine sahip olmaları ve bu birikimi gittikleri her yere taşımaları Anadolu’nun el sanatları hazineleri ile dolu olması ve ana yurdun el sanatları ve kültür merkezi olarak tanınmasında önemli bir etken olmuştur.
El sanatları genellikle bitki, hayvan ve insan figürleriyle süslenmiş olup, bitkilerin stilize edildiği fark edilmektedir. Türklerin İslam kültürünün içinde belirlenmesi Abbasiler zamanındadır. Gazneliler, Karahanlılar gibi Türk Devletlerinin İslamiyet’i kabul edişi ile büyük boyutlara ulaşmıştır.
Ülkemizde Selçuklulardan Osmanlıya, Osmanlıdan Cumhuriyet dönemine taşınan bir yönüyle geçmişimizi ve geçmişten günümüze taşınan kimliğimizi de yansıtan Türk kültürünün maddi ürünleri, Cumhuriyetin ilk yıllarında (1930’lu yıllarda) el sanatları adıyla anılmaya başlanmıştır. 1930’lu yıllardan sonra el sanatı kavramı daha geniş bir alanı niteler duruma gelmiş ve 1950 sonrasında; ‘’aman yozlaşmasın, aman kültürel değerimizdir, eskisi gibi koruyalım’’ yaklaşımıyla bakılarak günümüze gelinmiştir.
El sanatlarının sınıflandırılması
El sanatlarını çeşitli özelliklerini göz önüne alınarak farklı biçimlerde sınıflandırabiliriz. Bunlar; Hammaddesi (hayvansal, bitkisel, kimyasal) lif olan el sanatları (bu gurubun içinde dokuma, örgü, işleme, keçe, el baskıcılığı yer almaktadır.)
Hammaddesi ağaç olan el sanatları
- Müzik aletleri imalatı
- Mutfak araçları imalatı
Hammaddesi deri ve hayvansal atıklar olan el sanatları
- Ciltçilik
- Çantacılık
- Deniz kabukları mamulleri
- Kemercilik
- Koşum takımları yapımcılığı
- Sedef işleri
Hammaddesi hayvansal ve bitkisel lif olan el sanatları
- Battaniye
- Çorap, eldiven
- Dantelcilik
- Oyacılık
- Dokumacılık
- Halıcılık
- Keçecilik
- Kilim, sicim, heybe
Hammaddesi ince dallar, saplar ve ağaç perlitleri olan el sanatları
- Mobilya yapımı
- Sazları işleyenler
- Sepet örücülüğü
Hammaddesi kağıt olan el sanatları
- Hat
- Tezhip
- Minyatür, ebru vb.
Hammaddesi maden olan el sanatları
- Altın işlemeciliği
- Bakır işlemeciliği
- Gümüş işlemeciliği
- Pirinç işlemeciliği
- Boncuk süs eşyaları
- Boncuk imalatı g. Demircilik
Hammaddesi taş olan el sanatları
- Alçı taşı işlemeciliği
- Lüle taşı işlemeciliği
- Mermer (oniks) işlemeciliği
Hammaddesi toprak olan el sanatları
- Çini b. Çömlekçilik c. Seramik.
Her yörenin geçmiş ve günümüzde süregelen sanat kolları titizlikle araştırılmalı, malzemesi bulunabilen ve asıl önemlisi, yapan ustanın olmasıyla meydana getirilecek işler, o yerin özelliğini yansıtıp, sanatsal kimliğini oluşturabilmelidir.
El sanatlarının faydaları
Ekonomik faydaları
- Bireye gelir sağlar. Aile ekonomisine katkıda bulunur.
- Ülkeye döviz sağlar. Milli geliri yükseltir.
- Türk eğitiminin belli bir kısmının karşılanmasını sağlar.
- Bireyin meslek edinebilmesine yardımcı olur.
Sosyal faydaları
- İş ahlakının oluşmasını sağlar.
- Bireylerin boş zamanlarını değerlendirir.
- Toplumda hayat standartlarının yükselmesini sağlar.
El sanatlarının olumlu kılınması için yapılması gerekenler
- Bölgede var olan eski el sanatlarını toplamak.
- Her bölgede yöresel bir el sanatları müzesi kurmak.
- El sanatları birlik ve kurumları ile kurslar açmak.
- Yarışmalar hazırlayıp, ödüller vermek.
El sanatlarının turizm açısından önemi
İnsanların yer değiştirme hareketi olarak tanımlanan turizmde, tatil olgusu ve bu tatilin geçirileceği yer önem taşır. Dolayısıyla turizmde, tatilin geçirileceği yerlerde görülmesi, yaşanılması bir şeylerin tüketilmesi ön plandadır. Ayrıca farklı değer ve alışkanlıklara sahip insanların birbirlerini tanımaları, birbirlerinin yaşam biçimlerine ilişkin bilgi edinmeleri, yeni çevredeki halkın günlük yaşamında kullandığı bazı el sanatları örneklerinden satın almaları doğal bir sonuçtur.
Bazen turistik bir yöreyi cazip kılan unsurlar arasında, orayı anımsatan el sanatı örneği ön plana geçebilmektedir. Örneğin; Avanos’a giden biri doğal doku yanında Avanos çömlekçiliğini de görmek istemektedir.
Günümüz turizminde tarih-coğrafya, kültür ve sanat tüketiminin başında yer almaktadır. Bu da turizmin bir ülkenin var olan değerlerini tanıtma hizmeti olarak görülmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla turizm sektöründe devlet ve kuruluşlarla halk arasında iş birliği içeren bir hizmet gereği vardır.
El sanatlarının günümüzdeki yeri ve durumu
Ülkemizde köylerde üretim yapılan el sanatlarımızdan çoğu üretildiği yerde geleneksel yaşamın bir parçası durumundadır. Endüstrileşme ve kentleşme olgusu bu üretim biçiminden etkilenmiştir. Sanayileşme sonucu günümüzde kimi meslek alanlarında olduğu gibi el sanatları alanlarında iş bölümü gelişmiştir. Ekonomik alandaki yenilikler özellikle pazar için üretime geçilmesi, endüstrideki gelişmenin ve ulaşım alanlarında gözle görülür yenilik ve kolaylıklar getirmesiyle el sanatları üretiminde de belirgin değişiklikler yaratmıştır. El emeğine dayalı üretim yapılan çoğu alanlarda makineleşme etkin olmaya başlamıştır.
El sanatlarının ülke ekonomisindeki yeri
Ülkemiz gelişmekte olan ülkelerin genel özelliklerini yansıtmaktadır. Bu özellikler çerçevesinde el sanatlarının ülke ekonomisindeki yerini şöyle sıralamak mümkündür.
Bireye gelir: gizli ve açık işsizlik oranının % 10-15 gibi yüksek olduğu ülkemizde, halka asil gelir ya da ek gelir sağlamada el sanatları üretimi etkili bir çözüm yoludur.
Hammadde kaynaklarının değerlendirilmesi: el sanatları üreticileri daha çok tarımsal üretimin yan ürünlerini, artıklarını ve yörede bol bulunan doğal hammaddeleri değerlendirirler.
Turizm geliri: konu olarak her yere girebilen, her yerde satılabilen, insanların süslenme, hediye verme ve hatıra derleme gibi ihtiyaçlarını da karşılayan bir uğraş olarak el sanatları ürünleri, Türk turizminin gelişmesine büyük katkı sağlamaktadır. Bugün dış ülkelerde geniş ölçüde kabul gören ve aranılır hale gelen el sanatları ürünleri yurdumuz için iyi bir döviz kaynağı durumunda olmalıdır.
İç tüketimin karşılanması: el sanatları ürünleri, halkın günlük ihtiyaçlarının bir kısmını kendi ürettikleri eşyalarla karşılanmasını sağlamaktadır.
Milli gelirin artması: ülkemizde kişi başına isabet eden gelir düşük ve dağılımı bozuktur. El sanatları ve küçük sanatkârların üretiminden elde edilen gelirin sanayi geliri içindeki yeri ise küçümsenmeyecek orandadır. El sanatlarının gelişmesi halinde bunların milli gelir içindeki yeri daha da büyüyecek böylece milli gelire katkısı artacaktır.