DOKUMA KUMAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI

Dokuma Kumaşların hammadde ve yapısal özelliklerini oluşturan temel nitelikleri olarak esneklik, mukavemet, örtme kabiliyeti, yüzey görünümü ve incelik sayılabilmektedir. Bu temel niteliklerin yanında kullanım alanı ve kumaş üretim hattı gibi birçok etken daha kumaş oluşumunda rol almaktadır. Atkı iplikleri ile çözgü ipliklerinin belirli bir açısal düzen içerisinde kesişerek bağlantı kurması ile elde edilen tekstil yüzeyleri veya yüzey elde etme tekniğidir. Dokuma kumaşların sınıflandırmaları aşağıda verilmiştir.

Düz Dokuma Kumaşlar

Temel doku yapıları ve bu dokulardan türetilerek oluşturulan tek katlı kumaşlar düz dokuma kumaşları oluşturmaktadır. Dokuma kumaşlar içerisinde en fazla bu grup yer almaktadır. Kullanım alanlarına baktığımızda çok hafif kumaşlardan poplin, gömleklik, gazlı bez, ipekli kumaşlar, dar dokumalar ile ağır kumaşlar olarak döşemelik, kabanlık, çadır, battaniye gibi ağır kumaşlara kadar geniş bir ürün yelpazesine sahiptir.

Dokuma kumaşın oluşumunda en az iki iplik sistemi olmalıdır. Bunları en basit şekli ile çözgü ve atkı iplik sistemleri oluşturmaktadır. Bağlantı ipliklerinin kullanılmasıyla oluşan düz dokuma kumaşlar 3 gruba ayrılmaktadır. Bunlar;

1. Basit yapılı dokumalar
2. Kuvvetlendirilmiş dokumalar
3. Özel dokumalar

Yalnızca iki iplik sisteminin ana örgüler veya bu ana örgülerden türetilen örgü teknikleri ile bir araya getirildiği dokular düz dokuma kumaşlardır. Atkı ve çözgü iplik sistemine en az bir çözgü ya da bir atkının ilavesi ile elde edilen dokumalara da kuvvetlendirilmiş dokumalar denilmektedir.

Bunların dışında yer alan kumaş yapısına farklı tekniklerle ilave edilen yeni iplik sistemleriyle oluşan dokuma kumaşlara da özel dokumalar denilmektedir.

Katlı Dokumalar

“Bir dizi atkı ipliği ile bir dizi çözgü ipliğinden oluşan iki grup ipliğin birlikte dokunarak biri diğerinin üstünde yer alan iki kumaşın dokuma sırasında birbirine bağlanmalarıyla oluşan yapılara katlı kumaşlar denmektedir.” Bu kumaşlar, kumaş lineer yoğunluğunun ve ağırlığını artması ile kullanım alanları olarak kışlık kıyafetler (palto, mont, kaban gibi) tercih edilmektedir.

Katlı kumaşlarda dokunun ön veya arka yüzüne gelecek iplik seçimde dikkat edilmesi gereken bazı etkenler bulunmaktadır. Bu etkenler ön ve arka yüzde kullanılan doku yapısına uygun iplik numaraları, doku ve ipliklere uygun çözgü ve atkı sıklıkları seçilmesi olarak sıralanabilir. Dokuya uygun olmayan iplik ve sıklık seçimi sonucu düşük sıklıklarda kumaşta yırtılma, açılma olmakla beraber çok sıkı kumaşlarda ise dokuma işleminin gerçekleşmemesine (fazla sıklıktan dolayı dokuma tefe vuruşu gerçekleşmemesine), kumaş tuşe etkisinin istenilen seviyede çıkmamasına neden olmaktadır. Bazı özel çalışmalarda kumaş yüzeyinde özel efekt, gevşek, yumuşak bir tutum oluşturmak için farklı sıklık ve numaralarda üretimler de yapılabilmektedir.

Çift Katlı Kumaş Yapılar

İki çözgü ve iki atkı sisteminin birleşmesi ile oluşan, birinci çözgü ve atkı sisteminin üst kumaş dokusunu, ikinci çözgü ve atkı sisteminin alt kumaş dokusunu meydana getirdiği örgülere çift katlı örgülerdir.

Katlı kumaş özellikleri olarak kumaş birim alandaki kütle yoğunluğunun ve buna bağlı olarak da kumaş gramaj değerinin artması sayılabilmektedir. Kumaş lineer yoğunluğunun ve ağırlığını artması ile kullanım alanları olarak kışlık kıyafetler (palto, mont, kaban gibi) kalın yapılı kumaşlar tercih edilmektedir. Ayrıca çift renkli, çift yüzlü desenler oluşturmak için katlı kumaşlar tercih edilmektedir.

Şekil 2.1’de alt ve üst örgüsü aynı olan 2/2 (Z) dimi desen yapısındaki çift katlı kumaş örneği olarak seçilmiştir. Çözgü atkı dizim oranı olarak 1/1 dizim seçilerek oluşturulan katlı dokuma kumaşın doku yapısı, armür ve tahar planı gösterilmektedir. Şekilde kısaltma olarak kullanılan sütun bölümündeki ‘’a’’ ile gösterilen simge alt örgüdeki çözgü ipliğini satır bölümünde gösterilen ‘’a’’ simge alt örgüdeki atkı ipliğini göstermektedir. Sütun bölümündeki ‘’ü’’ ile gösterilen simge üst örgüdeki çözgü ipliğini satır bölümünde gösterilen ‘’ü’’ simge üst örgüdeki atkı ipliğini göstermektedir. Kendinden bağlantı ise ‘’B’’ ile gösterilmiştir. Katlı kumaşlarda ön yüzeyde görmek istediğimiz kumaş katını yüzeye çıkarmak için kaldırma işareti (“/”) kullanılmaktadır.

Şekil 2.1’de kullanılan kaldırma işareti ise üst çözgü ipliği sıralarına gelen alt atkı iplikleri kaldırılarak kumaşın yüzeyine çözgü ipliği getirilir.

Katlı kumaş üretiminde kumaşların daha ticari olması açısından alt kat kumaşlara polyester, polyamid, polipropilen gibi ucuz liflerden üretilen iplikler kullanılmakta, kumaş üst katına ise viskon, pamuk, yün gibi doğal lifler kullanılmaktadır. Ayrıca alt ve üst kata aynı iplikler kullanılarak da katlı kumaşlar oluşturulmaktadır.

Çift Katlı Kendinden Bağlantılı Dokuma Kumaşlar

Temel çözgü ve atkı iplik gruplarının dışında herhangi bir ek iplik grubu kullanılmadan kumaş katlarının kendi aralarında bağlanması sonucu oluşan katlı kumaşlardır. Bu tip katlı kumaşlarda alt kattaki çözgü ipliği bazı noktalarda üst kattaki çözgü ipliğinin üstünden geçerek ön yüze çıkmak için üst kat kumaşının bir atkı ipliğinin üstüne geçerek bağlanmasına “çözgü bağlanma” alt kattaki atkı ipliği üst kat kumaşın çözgü ipliğinin üstüne çıkmasıyla bağlanmasına “atkı bağlanma” denilmektedir.

Çift katlı Kendiliğinden Çözgü Bağlantılı Dokuma Kumaşlar

Katlı kumaşlarda katların kumaş yapısına bir bütün halinde geçmesi için birbirlerine veya farklı bir iplik sistemine bağlanarak kumaş yapısını oluşturmaları gerekmektedir. Şekil 2.2’de üst ve alt doku yapısı olarak bezayağı, üst ve alt kumaş dizimi olarak birebir dizim şeklinde hazırlanmış çift katlı çözgü bağlantılı kumaşların tahar, armür ve örgü planı verilmiştir.

Şekil 2.3’de üst doku yapısı bezayağı, üst ve alt kumaş dizimi olarak bir bir dizim şeklinde hazırlanmış çift katlı çözgü bağlantılı kumaşın enine kesiti verilmiştir.

Kendiliğinden Atkı Bağlantılı Çift Katlı Dokuma Kumaşlar

Kendinden atkı bağlantılı katlı dokuma kumaşlarda, çözgü iplikleri kendilerinin içinde bulunmadığı kumaş katı ile bağlantı yaparlar. Kumaşın alt katına ait bir çözgü ipliğinin, üst kattaki kumaş ile bağlantı meydana getirip üst katın atkı ipliğinin üzerinden geçerse bu yapı “çözgü bağlantılı” olarak adlandırılmaktadır. Şekil 2.4’de üst ve alt doku yapısı olarak bezayağı, üst ve alt kumaş dizimi olarak bir bir dizim şeklinde hazırlanmış çift katlı atkı bağlantılı kumaşların tahar, armür ve örgü planı verilmiştir.

Şekil 2.5’de üst doku yapısı bezayağı, üst ve alt kumaş dizimi olarak bir bir dizim şeklinde hazırlanmış çift katlı atkı bağlantılı kumaşın enine kesiti verilmiştir.

Çift Katlı Yapılarda Özel Bağlantı İplikli Dokumalar

Katlı kumaşlarda, katlar arasında bağlantı sağlayarak katların birbirine tutunmasını ve ayrılmamasını sağlamak için mevcut çözgü ve atkı iplik gruplarının dışında kumaş yapısı çözgü ve/veya atkı yönünde ilave bir bağlantı iplik grubu atılarak oluşturulan kumaşlardır. Bağlantı yapılan iplik grubu kumaş içerindeki diğer ipliklerden daha düşük sıklık ve düşük lineer yoğunlukta yer alır. Bağlantı şekilleri farklı olmakla beraber genel olarak, kumaşın ön ve arka yüzeyinde görülmeyecek şekilde kumaş katları arasında bağlantı yapılmaktadır. Şekil 2.6’da üst ve alt doku yapısı olarak bezayağı, üst ve alt kumaş dizimi olarak bire bir dizim şeklinde 4 telde 1 tel bağlantı ipliği gelecek şekilde hazırlanmış çift katlı çözgü ek bağlantılı kumaşların örgü, tahar ve armür planları verilmiştir.

Şekil 2.7’de üst ve alt doku yapısı olarak bezayağı, üst ve alt kumaş dizimi olarak birebir dizim şeklinde 4 telde 1 tel bağlantı ipliği gelecek şekilde hazırlanmış çift katlı atkı ek bağlantılı kumaşların tahar, armür, örgü planları verilmiştir.

Değişen Yüzlü Dokumalar

Kumaşın her iki yüzünün de desen olarak birbirinde farklı veya birbiri ile bire bir aynı desen yapısında kullanıldığı dokumalardır. Bağlantı değişimlerini katlar arasındaki bağlantıyla ve kendinden atkı ve çözgü bağlantı yöntemleri ile sağlanmaktadır. Kumaş yüzeyinde bağlantı oluşturmayan bölümlerde alt ve üst kumaşlara ayrı olarak torba görünümünde bulunmaktadır. Burada bağlantı alanları kısa tutulduğu için torba görünümler göze çarpmakta ancak kumaş yüzeyine dokununca fark edilebilmektedir.

Şekil 2.8’de çözgü ve atkı değişen yüzlü 1/1 oranında kullanılarak seçilen çift katlı kumaş desenin örgü, tahar ve armür planları verilmiştir.

---

T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Naim ALICI
TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA 2022