Bitkisel Lif Nedir?

Tohum, sap, yaprak ve meyve gibi değişik bitki organları üzerinde oluşturdukları lif nedeniyle yetiştirilen veya toplanan bitkilere “LİF BİTKİLERİ” denir. Dünyada lif için değişik bitkilerden faydalanılmakla birlikte, başta pamuk olmak üzere keten, kenevir, jüt, rami, kapok ve lif kabağı gibi bitkiler en önemli bitkisel lif kaynaklarıdır.

Dünya’da değişik amaçlara yönelik lif gereksinimini karşılayabilmek için 1000’in üzerinde lif bitkisinin olduğu belirtilmektedir. Bazı bitkilerinin ekonomik önemi olmasa bile, yöresel veya bölge halkının gereksinimleri karşılamak için lifleri hâlâ kullanılmaktadır.

Dünyada bulunan lif bitkilerinden ekonomik öneme sahip olanlar arasında en önemlileri pamuk, keten, kenevir, jüt, rami, hibiskus, sisal, agaveler, abaka, lif kabağı, Hindistan cevizi, kapok vb. bitkiler sayılabilir.

En önemli lif bitkileri, lif kaynağına göre;

• Tohumlarından lif elde edilen bitkiler: Pamuk
• Saplarından lif elde edilen bitkiler: Keten, kenevir, jüt, rami, hibiskus
• Yapraklarından lif elde edilen bitkiler: Manila ve sisal keneviri
• Meyvelerinden lif elde edilen bitkiler: Lif kabağı, kapok, Hindistan cevizi.

Günümüzde petrokimyasallardan naylon, akrilik ve polyester gibi sentetik liflerin üretilmeye başlamasıyla ve fiyatların daha ucuz olması nedeniyle doğal liflere olan zorunluluk azalmıştır. Ancak sağlık açısından özellikle tekstil ve hazır giyim ürünleri için başta pamuk lifi olmak üzere doğal lifler hala önemini korumaktadır. Jüt, rami, hibiskus vb. gibi uzun elyaflı lif bitkileri sadece tekstil sanayii için değil, ambalaj malzemesi olarak kâğıt ve karton üretimi için daha uygun olup, tercih edilmektedir.

PAMUK

Pamuk, tarım ürünleri arasında yüksek katma değer ve istihdam yaratan, tarım – sanayii bütünleşmesinde öncü rol oynayan, dünya tarım ticaretinin önemli bir üründür. § Yetişebilmesi için gereksinim duyduğu ekolojik koşulların getirdiği sınırlamalar nedeniyle dünya pamuk üretiminin % 80`i, içlerinde Türkiye`nin de bulunduğu az sayıda ülke tarafından gerçekleştirilmektedir.Dünyada pamuk üretim alanların en geniş olduğu ülke Hindistan`dır. Ardından sırasıyla Çin, ABD, Pakistan, Özbekistan ve Brezilya gelmektedir. Dünyada en çok pamuk üreten ilk 7 ülke sırasıyla Çin, Hindistan, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan ve Türkiye`dir.

KETEN

Keten, Ketengiller familyasından keten cinsinin en yaygın türüdür. Haziran-Ağustos ayları arasında ipek gibi, mavimsi veya sarı renkli çiçekler açan bir bitkidir. 15–60 cm boylanabilir. Tohumu ve lifi için yetiştirilen bitkinin doğal ve kültür formları bulunur. 15–60 cm boylanabilir. Tohumu ve lifi için yetiştirilen bitkinin doğal ve kültür formları bulunur. Yaprakları sapsız, grimsi-yeşil renkli, dik veya yatık gövde üzerinde sıralanmışlardır. Ketenin kimyasal yapısında; %80 selüloz, %3 pektin, %10 su bulunur. Tohumları %40–45 yağ içerir ve yağ eldesinde kullanılır. Keten yağı omega 3 yağ asitleri bakımından zengindir, “bezir yağı” olarak bilinen bu yağ boyacılıkta da kullanılır. Yağı alınan tohumlar hayvan yemi olarak kullanılır.

KENEVİR

Kenevir (Cannabis) veya kendir, Cannabaceae familyasına ait tek yıllık, çift çenekli ve otsu bir bitki cinsidir. Bitkiler 50 cm’den 3 m’ye kadar büyüyebilmektedir. Cinsin gövde kısımı dik ve içi boş olup üzerleri dikenimsi tüylerden dolayı pürtüklüdür. Bitki cinsi eşeylidir ve bitkiler erkek ve dişi olmak üzere ikiye ayrılır. Erkek bitki polen üretirken dişi bitki çiçeklenir ve bazı türlerde yüksek oranda tetrahidrokannabinol ihtiva eder. Tozlaşma rüzgâr vasıtasıyla gerçekleşir. Tartışmalı olsa da cins çoğunlukla farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip Cannabis indica, Cannabis sativa ve Cannabis ruderalis olmak üzere üç türe ayrılır.

JÜT

Jüt, Corchorus türlerinden üretilen bir çeşit lif. Ticarette kullanılan jüt, Corchorus capsularis ve Corchorus olitorius olmak üzere iki tür bitkiden elde edilir. Bu bitkiler bir sene içerisinde 2-4 metre boyuna ulaşır. Jütün, İndus Vadisi Uygarlığı tarafından MÖ 2200-1900 arasında tekstil üretiminde kullanıldığına dair deliller bulunmaktadır. Çin ve Malezya’da yetiştirilmeye başlanmıştır. C. olitorius, Akdeniz’de de tanınmış ve yetiştirilmeye başlanmıştır. Amerika’ya ulaşması 1870 senelerine rastlar. Amerika’da Teksas ve Güney Karolina eyaletlerinde üretilmektedir.

RAMİ

Rami, Isırgangiller ailesine ait, güneydoğu Asya kökenli bir kapalı tohumlu bitki grubu. İsmi Malayca rami kelimesinden gelir. Rami, en az 6.000 yıldır ve esasen kumaş üretimi için kullanılan en eski lif ürünlerinden biridir. Bir gövde lifidir ve tekstil için kullanılan bu lif, odunsu gövde veya dış kabuktan değil, bitkisel sapların iç kabuğundan (soymuk borusu) gelir. Rami normalde yılda iki veya üç kez hasat edilir, ancak iyi büyüme koşulları altında yılda altı defaya kadar hasat edilebilir.

HİBİSKÜS (KERKEDE)

Liflik kerkede (Hibiscus sabdariffa var. altissima): Elyafı için üretimi yapılır. Tohumları sık ekilir, az dallanan, 3 ilâ 5 metre yüksekliğe ulaşan ağaççıklar verirler. Tomurcuklanma başladığında kesilen saplar, havuzlamaya tabi tutulup döğülerek ya da kabukları soyularak lifleri çıkarılır. Bazı bölgelerde havuzlama süresi, yalnız kabuğu ve kabuğa yapışık lifleri işleyereyek çabuklaştırılmaktadır. 1-1,5 metre boyundaki lif telleri, bireysel lif hücrelerinden oluşur. Lifleri sak elyafı grubundandır. Kerkede elyafı parlaktır, rengi kremsi beyazdan gümüşi beyaza değişir; orta kuvvette bir liftir. Genellikle jüt lifleriyle harmanlanarak çuval bezi ve sicim yapımında kullanılır. Hindistan, Java ve Filipinler önde gelen kerkede elyafı üreticileridir.

MANİLA KENEVİRİ

Abaka (Musa textilis), muzgiller (Musaceae) familyasından Filipinler’de görülen bir muz türü. 8-20 yıl yaşayan tropik bir bitkidir. Dünya üretiminin %94’ünü Filipinler karşılar. Yarım ay şeklindeki yapraklarında kın içerisinde lif demetleri bulunur. Bitkinin çiçeklenme zamanından önce yaprak kınları eğri olarak kesilir. Bıçak veya makine ile yaprakların etli kısımları lifli bölgeden ayrılır. Kuruyan lifler su ile havuzlanır. Makine veya bıçakla çırpma suretiyle lif demetleri ayrılır. Beyazdan kahverengiye kadar giden renklerde parlak ve sağlam bir lif elde edilir. Manila keneviri, liflerinin sağlamlığı ve nem çekici özelliğinin azlığından dolayı yelken bezleri, gemici halatları ve gemici eşyası yapımında kullanılır.

SİSAL KENEVİRİ

Sisal (Agave sisalana), Agavaceae familyasından sert coğrafi koşulları seven, kenevire benzeyen, içerdiği sağlam ve dayanıklı elyaf sayesinde tekstil sanayiinde çokça kullanılan bir bitki türü. Sıcak ve nemli iklimlerde yetişir, nem çekme ve esneme özelliği iyidir bundan dolayı gemi halatı yapımında, tarımda ve denizcilikte kullanılır. Sisal bitkisi Amerika kıtasında, soğuk rüzgâr, sert verimsiz toprak ve sıcak güneşte yetişen bir bitkidir. Yaprakları çok elyaflı olup, dokumada kullanılır.

KAPOK

Kapok (Ceiba pentandra), pamuk gibi bitki tohumundan elde edilen bir elyaf türü. Kapok ağacı; Hindistan, Cava Adası, Sumatra, Afrika gibi tropik iklimin hakim olduğu bölgelerde yetişir. Sarı renkli, yumuşak ve dayanıksız bir elyaftır. Ancak yatak ve yastık yapımında ve dolgu maddesi olarak kullanılır. Elyaf, yapısındaki delikler yüzünden iyi bir hava izolasyonu sağlar. Suda ıslanmaz. Nem ve su çekme özelliği olmadığından can yeleklerinde kullanılır. 1 kg kapok, 35 kg’lık bir ağırlığı rahatça su üzerinde tutar.

KOKO (HİNDİSTAN CEVİZİ)

Koko elyafı, hindistan cevizi meyvesinin üstünü örten lifli tabakadan elde dilen bir elyaf türü. Seylan, Hindistan ve Pakistan’da yetiştirilir. Elyafın üretimi için hindistan cevizi kabukları nehirlerde 6-12 ay bırakılır. Sonra çamurları yıkanıp odun tokmaklarla dövülür, böylece ayrılan elyaf temizlenir. Havada kurutulur. Koko ipliği isteniyorsa eğrilir. 3500-4000 cevizden 30 kg elyaf elde edilir. Açıktan koyu kahverengiye kadar giden renkleri vardır. Sert fakat elastiktir. Suya karşı mukavemeti çok fazladır. Koko ipliği parlak renkli koko hasırlarının imalinde kullanılır. Çuval ve gemi halatları yapımında da kullanılan koko elyafı aynı zamanda fırça yapımında ve dolgu maddesi olarak da kullanılır.