Dokuma; Atkı ve çözgü ipliklerinin dikey açı yapacak şekilde birbirinin altından, üstünden geçirilmesiyle ortaya çıkan düz yüzeyli üründür. Dokuma tezgahlarında çözgü ipliklerin gücü nire denilen araçlarla bir kısmının yukarı kaldırılması, diğer kısmının aşağı çekilmesi suretiyle açılan aralıktan (Bu aralığa ağızlık denir.) mekik yardımıyla atkı denilen ipliklerin geçirilmesiyle oluşturulan düz yüzeylerdir.

Ehram Dokumada Kullanılan Tezgâhlar

Ehram, çuha, yolluk, sergen gibi dokumaların her birini dokumak amacıyla ahşaptan yapılmış araçtır.

İhram Dokuma Tezgahı Parçaları

Dağ(Çözgü Levendi)

Dehdünlerle aynı uzunluktadır. Dehdünlerle aynı işi yapar, yani üzerine atılan ipliklerin düzenli bir şekilde yukarıdan dokunan kısma doğru yürütülmesini sağlar. Tezgâhın en üst kısmıdır, dokuyucunun üst arkasında bulunur. Düzene alınan ipliklerin gergin ve düz durmasını sağlar.

Oturak

İki adettir. Dağın altındaki oturağa dokuma oturağı denir. Dokuyucu, dokuma işini bu oturağa oturarak gerçekleştirir.

Ayakça

İki adettir. Gücüleri hareket ettirerek dokuma işleminin yapılmasını sağlar. Nalın büyüklüğündeki ayakçalar, ayaklarla hareket ettirilir. Ayak bastıktan sonra gücüler çözgüyü açar ve mekik atılır; her ayak basışta hareket tekrar edilir.

Kuşlar

İki adettir. Gücülerin üzerine asılı dururlar. Ortalarında makaramsı bir düzenek bulunur. Bu makaraların ortasında hareketli bir iple gücülere bağlıdır. İpin bir ucu öndeki gücüye diğeri ise arkadaki gücüyle bağlıdır. Gücüleri aşağı yukarı çalıştırır.

Kol

İki adettir. Tüfenin iki yanında bulunur. Tüfe ipleri aracılığıyla tezgâhın yukarı kısmında bulunan bağlantı tahtasına tutturulur. Hareket ettirilmeleri ve ayarlamaları bu ipler aracılığı ile yapılır. İplerin orta kısmında bulunan çubuklar da tüfe çubuklarıdır. Tüfe çubukları gevşetilip sıkılarak iplerin boyu uzatılıp kısaltılır ve tüfe bu şekilde ayarlanır.

Tefe

Ehram tezgâhının tarağı çeken kısmının adıdır. Her mekik atıştan sonra mekikle atılan ipin dokumaya dönüşmesi için dokuyucuya doğru standart bir sertlikle çekilir. Alt tarafı kenarlara sabitlenmiş, üst tarafı tarağın takılıp çıkarılmasını sağlayacak biçimde aşağı yukarı hareket ettirilebilen ahşap yapılı bölümdür.

Mitit

Tezgâh üzerinde dokunmakta olan ehramı gergin tutan; her biri takriben bir halebî boyunda metremsi iki adet çubuktur. Birer uçlarında üçer çivi bulunur. Örülen ehramda üç dört parmakta bir dokunmamış taraftan dokunan tarafa tarağa doğru takılır. Ortalarında deri veya metal bir kemer bulunur ve orta noktada dağılmadan bir arada durmalarını sağlar. Birleşme noktalarına yakın kısımlarda küçük delikler vardır, bu delikler birbirine getirilerek gerginlik sağlanır ve bu deliğe küçük bir kürdan veya ucu eğik metal tel takılarak sabitleme yapılır.

Mekik

Öküz boynuzu veya şimşir ağacından yapılmış alettir. Mekik yapılacak boynuzun; kolluk boynuz, yani kenarlara doğru uzamış olması gerekir, çengel türü boynuzdan yapılmaz. Makbul olanı manda boynuzundan yapılandır. Boyu yirmi santimetre civarındadır. Orta kısmı boştur. Boşluğun uzunluğu takriben on santimetredir. Bu boşluğun bir ucunda delik, diğer ucunda ise girinti vardır, atkı masurası içindeki metal çubuk aracılığıyla bu boşluğa takılır. Bir tezgâha gerilmiş ipliklerin arasından sağdan sola, soldan sağa atılarak dokuma işlemi yapılır. Çözgü iplikleriyle atkı ipliklerinin bağlantı yapabilmesi için, atkı ipliğinin ağızlığın içinden geçmesini sağlayan parçadır.

Masura

Kamıştan yapılır. Gevrek otundan da yapıldığı olur, üzerine atkı iplikleri sarıldıktan sonra mekiğin içine yerleştirilerek kullanılır. Günümüzde plastik borulardan da faydalanılır. Atkı masuraları; görünüş, yapıldığı malzeme ve kullanım alanlarına göre sınıflandırılır. Masura sarımı da bobin sarımı kadar önemli bir işlemdir. İyi sarılmış bir masura dokuma randımanı üzerinde doğrudan doğruya etkili olacaktır.

Selman

Ehramın dokunan kısmı belli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra bu kısmı sarılır ki dokuma için yeni alan oluşsun. Ehramın dokunan kısmını sarmaya yarayan bu bölümüm adı selmandır. Ana malzemesi ahşaptır. Bu ahşap uzantının bir yüzeyinde ehram genişliğinden biraz daha uzunca birde metal çubuk bulunur, adı Selman demiridir. Ehrama başlarken ehram ipliklerinin bir ucu bu demire bağlanır. Selmanın ucunda sabitleme demiri için her karede bir delik olmak üzere toplam dört delik vardır.

Sabitleme Demiri

El demiri olarak da ifade edilir. Selmanın sağ ucunda bulunan tahta aralıklara takılır. Boyu otuz beş santimetre civarındadır. Ehramın dokunan kısmını döndürerek sarmak, germek için ve sarıldıktan sonrada selmanın sabitlenmesinde kullanılır.

Dehdün

Arka dehdün,orta dehdün ve üst dehdün olmak üzere üç tanedir. Selmanın boyunda olur. Yuvarlaktırlar ve çözgü ipliklerinin düzgün durmasını sağlar. Üst dehdüne küçük dağ dendiği de olur. Ehram uzun olsun isteniyor ise üst dehdünün sağ ve sol kenarlarındaki uzantılarının üzerine uygun bir tahta daha eklenir.

Tarak

Yaklaşık on iki santimetre yüksekliğinde, bir metre uzunluğunda, içinde kamıştan dişleri olan alettir. Aynı zamanda ehramın kalitesini ifade de kullanılan çeşitleri vardır.

Tarak Çeşitleri 9,5–10,5–11,5–12,5–13,5–15,5 olarak adlandırılır. Tarak adı büyüdükçe ehramın kalitesi artar, en kaliteli ehram 15,5 tarakla dokunan ehramdır.13,5 tarak en yaygın kullanılan taraktır. Taraklara ipi geçirmek için tarak tığları kullanılır.

Gücü

Dört adet oklava biçiminde, eşit yuvarlaklıkta, taraktan biraz uzunca çubuklar ve üzerine bağlanan kalınca ipliğe verilen addır. Çözgü ipliği önce gücüye, sonra bir arkadan bir önden tarağa çekilir. Ehram düzeni alınır. Her ehram başlangıcında bu işlem yapılır.

Tahsil Değneği

Ehramın kanat genişliğinden biraz daha uzunca yuvarlak değnektir. İkili uzatma kazıkları yönündeki iplikler, her biri bir çile oluşturacak şekilde gruplara ayrılır ve yuvarlak olan bu değnek üzerindeki tahsil ipine eşit sayıda ve aralıklı olarak bağlanır, çözgü ipliklerini gergin tutmada kullanılır. İki ucuna da „V‟ biçimindeki çatal ip bağlanır, bu çatal ipin ortasındaki bir başka ip dokumacının oturduğu bölümdeki halkaya takılıdır, oturağın kenarındaki çubuğa sarılır, tahsil ipini bollaştırma ve germe bu çubuğa sarılarak gerçekleştirilir.

Çatal İp

Bir ucu tahsil değneğine bağlı ipin adıdır. Arkaya doğru „V‟ yi andıracak biçimde bir ip ve bu ipin tam ortasından bağlı bir başka ipten oluşur. Çözgü ipliklerini germeye yarar.

Oturak

Bu oturağa düzen alma oturağı da denir. Tezgâhın arka kısmında bulunur. Bu oturakta oturularak iplikler gücülerin arasından geçirilir.

İğne

El dokuma tezgâhında örgü ve mamul sıklığının kontrolü için kullanılan el aletidir.