Kırkyamanın Tanımı
Kırkyama, kare üçgen vb. geometrik biçimlerde kesilmiş çeşitli renk ve desende kumaş parçalarının belirli bir düzene göre yan yana getirilip dikilmesi tekniğidir. Bu teknikle oluşturulan el sanatı ürününe de kırkyama denir.
Osmanlı döneminde Bosna’nın Banja Luka yöresinde yapılan güneş, yıldız, çiçek vb. merkezi kompozisyonlu kırk pare örnekleri ünlüydü ve yapıldığı yere atfen baraluka adıyla tanınıyordu. Bugün de Trakya ve özellikle Balkanlar’da bu adla bilinir.
Kırk pare, Anadolu’da bugün de yapılan bir halk sanatı ürünüdür. Giysi kesiminden artan parçalar geometrik biçimlerde kesilir ve geometrik bir düzenlemeyle bir araya getirilip birleştirilerek arkası tek parça bir kumaşla astarlanır. Kırk pare daha çok bohça yapımında kullanıldığından halk arasında “yamalı bohça” şeklinde de adlandırılır. Kırk pare ile bohça dışında seccade, yorgan yüzü, yatak örtüsü, pike, minder yüzü, perde, çanta, cüzdan, telefon kılıfı vb. çalışmalar da yapılmaktadır.
Giyim eşyası yapımında ve kimi dekoratif sanatlarda da kırk pare tekniğinden yararlanılmaktadır.
Kırkyamanın Toplumumuzdaki Yeri
Kırkyama ülkemizde yokluk dönemlerinde ihtiyacı gidermek, kumaş parçalarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.
Her ülkenin kendine özgü bir kırkyama (patchwork) tekniği mevcuttur. Farklılıklar genellikle seçilen konular, kullanılan motifler ve süslemelerde kendini gösterir. Bu sanat dalı, doğasındaki tasarruf anlayışı, sabır ve el emeği nedeniyle uygulandığı her yerde barışın ve dayanışmanın sembolü olmuştur.
Avrupa ve Amerika’da bir sanayi hâline gelmiş olmasına karşın ülkemizde bir ilgi alanı olmaktan öteye geçememiştir. Kırkyamanın bir sanat dalı olarak hak ettiği yeri alması için çalışmalar sürmektedir.
Kırkyama Yapımında Kullanılan Malzemeler
Kırkyama çalışması
İğneler :
- Dikiş iğnesi: El dikiş iğnesi (elde dikilen kırkyama çalışmalarında sağlam, ince ve kırkyama çalışmasının her katından rahatlıkla geçebilen iğne çeşitleri kullanılmalıdır
- Toplu iğneler
- Yorganlama iğnesi (ince ve uzun)
- Makine iğnesi (Makinede birleştirme yaparken en uygun olan iğne 80/12 numaralı makine iğnesidir.
- Yorganlama yaparken daha kalın iğne kullanılmalıdır.)
- Çengelli iğne
Yüksük: Metal veya plastik olan çeşitlerinden birini kullanılabilir.
Makas: Kaliteli ve keskin makaslar kırkyama çalışmasında çok önemlidir. Kumaş için keskin ince bir makas, kâğıt kesmek için makas, köşeler ve dar uçlara girmek için nakış makası kullanılmalıdır.
Dikiş Makinesi: Dikiş makinesini yorganlama ve makinede birleştirme tekniklerinde kullanılabilir.
Ütü ve Ütü Masası: Kırkyama çalışmasında iyi bir sonuç almak için kaliteli ve çelik tabanlı bir ütüyle çalışılmalıdır.
Ütü Bezi: Kırkyama yaparken kumaşların parlamaması için tersinden ütülenmelidir. Ön yüzünden ince, pamuklu, nemli, temiz bir ütü bezi ile ütülenir.
Kumaşlar: Aynı cins kumaşları kullanmaya özen gösterilmelidir. Kırkyama çalışmalarında pamuklu kumaşlar tercih edilmelidir.
Çok sıkı dokunmuş ve çok seyrek dokunmuş kumaşları kullanmamaya özen gösterilmelidir.
Kırkyamada Kullanılan İplikler ve Özellikleri
Kırkyamada kullanılan iplikler pamuklu dikiş iplikleri, yorganlama iplikleri, dominolar, mulineler ve çeşitli nakış iplikleridir. Kırkyama dikiminde kullanılan ipliklerde aranılan nitelikler şunlardır;
- İplik sarılı iken düzgün görünüşte olmalı, üzerinde bozuk bükümlü, tüylenmiş, kirli, lekeli kısımlar olmamalıdır.
- İplikler çözüldüklerinde düğümsüz, apresi düzgün olmalı, renkli ise boya lekesi olmamalıdır.
- Dikilecek kumaşın kalınlığı ile dikilecek ipliğin kalınlığı arasında uyum olmalıdır.
- Kumaşın elde edildiği life uygun özellikte iplik seçilmelidir.
- Kumaş rengine uygun iplikler seçilmelidir.
- Dikiş dikerken çabuk kopan, rengi solmuş, naylon iplikler kullanılmamalıdır.
Kâğıt, Kalem ve Cetvel:
- Desen çizimi için grafik kâğıdı (kareli, milimetrik veya isometric gibi)
- Kalıp hazırlamak için resim kâğıtları veya yumuşak kartonlar
- Renkli boya kalemleri
- Parşömen kâğıdı
- Karbon kâğıdı
- Değişik boylarda cetveller