Boya laboratuvarında müşterinin renk kartelâsında beğendiği renge veya kendi getirdiği renk numunesine göre küçük ölçekli boyamalar yapılır.
Genellikle 1:10 , 1:8 , 1:6 lık flotte ile laboratuar boyama makineleri boyama yapılır. Denemeler sonucu elde edilen renk müşterinin istediği renk aynıysa, iletme kısmında daha büyük ölçeklerle çalışarak boyama gerçekleştirilir.
Boya laboratuarında kullanılan boya grupları:
Kumaşta Çekmezlik Testi
Hemen her gün işletmeden gelen kumaş örneği takip formunda verilen bilgiler okunur. Takip formunda müşteri ismi , parti numarası , kumaş kalitesi , renk , kumaş giriş eni , tüm en , besleme değeri , okunur. 50-50 cm enden ve boydan boyalı bir kalem ve bir cetvelle işaretlenerek, işaretlenen yerden taşarak kumaş kesilir. Müşterinin isteği sıcaklıkta çamaşır makinesinde yıkamaya alınır.
Daha sonra yıkama bitince yine müşterinin isteği ve örme kumaşının çözgü iplikleri yönünde , kurutma şekli (asarak, tambur..vb) ile kurutulur. kurutma sonunda cetvelle işaretlenen yerden ne kadar sapma olduğu cetveldeki değerden okunarak kayıtlara geçer. Takip formuna bitmiş kumaş eni , çekmezlik değerleri boy ve en olarak yazılır.
Haslık Testleri
Kumaşların Sürtmeye Karşı Renk Haslığı
- Amaç: Boyalı veya baskılı mamullerin diğer tekstil ürünleriyle sürtmesi sonucu renk vermemeye ne derece dayanıklı olduğu kontrol etmektir.
- Kuru Sürtme Haslık Testi: Test edilebilecek boyalı materyal knockmetreye yerleştirilir. Aletteki kelepçeli hazneye kuru beyaz referans kumaşı (poplin) sabitlenerek kolu 20 çalıştırılır. Önden arkaya doğru hareket eden kelepçeli haznenin numune kumaşa uyguladığı basınç 400 g/cm2 dir. Beyaz referansa geçen renk, lekeleme derecesini gösteren gri skala ile karşılaştırılır. Numaralandırılmış olan bu renk derecelerinden hangisine benziyorsa, o numara haslık kartelesına işlenir.
- Yaş Sürtme Haslık Testi: Kuru sürtme haslığında yapılan işlemler aynen uygulanır. Referans kumaş (beyaz poplin) kumaş ıslatılır, kol 10 kez çalıştırılır.
Gri Skalaya göre değerlendirme şöyledir:
- 5. derece: Çok iyi
- 4/5 derece: İyi
- 4. derece: Orta
- 3/5 derece: Biraz kötü
- 3. derece: Sınır değer
- 2/5 derece: Siyahlar için okey, diğer renkler için red
- 2. derece: Kötü
- 1/5 derece: Çok kötü
- 1. derece: Çok kötü
Yıkama Haslığı
Boyalı tekstil materyali özel referans kumaşı ile sabitlenir. 4 g/L deterjan, 1 g/L sodyum perborat içeren banyo hazırlanır. Test edilecek materyalin bu çözeltinin içinde 1:50 banyo oranı ile istenilen sıcaklıkta 30 dakika işlem görmesi sağlanır. Kumaş önce damıtılmış su ile iki kez, akan musluk suyuyla da 1 kez çalkalanır. 60 dakika açıkta kurutulur.
Renk değişikliğini gösteren gri sakala ile beyaz özel kumaşlardaki renkler karşılaştırılarak uygun olanın numarası haslık testi kartelasına işlenir.
Boya Laboratuvarında Kullanılan Boyama Cihazları
Ahiba Texomat Boyama Aparatı
Genellikle açık renklerde tercih edilir. Bu boyama aparatında max 130 ºC de çalışabilir. Makine 12 tüp kapasitelidir. Tüpler içinden yukarı aşağı hareket edebilen çubuklar geçer. Bu çubukların tüp içine giren ucuna boyanacak numune takılır. Tüpler yağ bulunan bir bölmededir. Bu ayağa Atrofix adı verilir. Ve yağın hareketiyle banyo sirkülasyonu sağlanır. Sağ üst kısmında bulunan otomatik kontrol tuşlarıyla istenilen program kodlanır. Bu program doğrultusunda numuneler boyanır. Boyamanın belli aşamalarında boya tüplerine bazı kimyasallar ilave edilir. Boya banyosuna kimyasal maddelerin ne zaman verileceğini aparat tarafından sinyalle haber verilir.
HT Tester
Kartela hazırlanarak bobinler bu cihazda boyanır. Bu cihazın çalışma şekli işletmedeki HT boya kazanlarıyla aynıdır.
Kuru Hava Sterilizatör (Etüv)
Markası: Termal
Kullanımı: Laboratuarda, numune olarak boyanan kumaşların kurutulmasında kullanılır. Cihazın içinde sıkışan havayı, dışarı atmak için üstte ayarlanabilen küçük bir kabakçığı vardır. Dışarı ısı geçirmez., bu yüzden ısı kaybı olmaz. Isı kontrolü termostat ile sağlanmaktadır. Termostatlar istenilen dereceye ayarlanabilir. Cihaz 220 Volt ve 50 Hz şehir ceryanı ile çalışır.
Laboratuvar İşlemleri
Laboratuar boyama işlemleri, işletmelerdeki boyama yöntemlerine ve koşullarına mümkün olduğunca yakın olmalıdır. Boyamanın migrasyon ve fikse adımları için aynı sıcaklık ve süreler sağlanmaktadır.
Boyaların fiksasyonu için soda veya kostik soda ayrı ayrı yada karışım halinde eklenebilir. Alkali ilavesi (soda veya soda / kostik) makine, yardımcı maddeler ve boyanacak renk derinliğine bağlı olarak, 10-20 dakikalık bir sürede basit bir lineer profil ile yapılabilir.
Durulama ve Yıkama İşlemleri
Boyanan numuneden fikse olmamış tüm B.M.’ lerin uzaklaştırılması gerekir. Bu da ilk olarak boyanmış numunelerin hareketli sıcak suda durulanıp, daha sonra yaklaşık 15 dakika süreyle sıcak sabunlama işlemi ile gerçekleşir.
İşletmede kullanılan su ile ilgili olarak belirtilen ve dikkat edilecek olan noktalar, aynı şekilde, durulamaya sabunlama işlemi içinde geçerlidir. Çünkü yabancı madde olarak bulunan bazı metal iyonları B.M.’ lerin renklerini değiştirebildiği gibi fikse olmamış olanlarında zorlaştırır.
pH Metre
pH metre her gün kalibre edilir. Çünkü pH ayarı bozulmuş olabilir. pH’ı 7,5-8 olan saf su içinde bulunan pH metre çubuğu önce pH 4 olan standart suya batırılır ve pH 4 tuşuna basılır, pH 4 göstergede görüldüğü zaman çubuk çıkarılıp bu kez pH 7 olan standart suya batırılır. pH 7 tuşuyla ayarlama yapıldıktan sonra kalibre işlemi tamamlanmış olur.
Kumaşlarda Elyaf Tayinleri
Pamuk Tayini: Tayini yapılacak pamuklu kumaştan 1 g’ lık örnek alınır. 250 mL’ lik erlene koyulup üzerine 25 mL %75′ lik sülfürik asit eklenir. Bu test sırasında terparatür 50 ºC’ de tutulur. 30 dakika sonra örnek kumaş asit çözeltisinden çıkarılır. İyice yıkanıp kuruduktan sonra tekrar tartılır. Bu işlemde sülfürik asit pamuğu çözdüğünden dolayı eksilme 1 g kumaştaki pamuk miktarıdır. Yüzdesini bulmak için şu işlem uygulanır.
%Pamuk ilk tartım – son tartım *100
İlk tartım
Polyester Tayini: Polyester karışımlı kumaştan 1 g numune tartılır. Üzerine 25 mL nitrobenzol eklenir. Reaksiyon temparatürü 95 ºC’ de kaynamaya kadar yükseltilir. Bu derecede 10 dakika karıştırıldıktan sonra yavaşça soğumaya bırakılır. Çözelti oda sıcaklığına indiğinde alınıp önce sıcak daha sonra soğuk suyla iyice yıkanır. Kurutup tartılır. Nitrobenzol, Polyesteri çözmüştür. Yüzde hesabı şöyle yapılır;
%Polyester= İlk tartım-son tartım*100
İlk tartım
Nylon Tayini: Numune kumaşın 1 g’ ı alınıp 6 N HCL ile reaksiyona sokulur. Tepkime ısısı 40 ºC civarındadır. Kumaş numunesi bu numunenin içinde 20-25 karıştırılarak bekletildiğinde HCL naylonu eritecektir. İşlem sonunda kumaş yıkanıp ikinci kez tartıldığında aradaki fark çözünen nylonu verecektir.
%Nylon= İlk tartım-son tartım *100
İlk tartım
Viskon Tayini: Viskon içerikli kumaştan yine 1 g’ lık numune alınır. 250 mL’ lik erlende, ayrı olarak 80 mL formik asit üzerine 20 g ZNCL2 katılarak bir çözelti hazırlanır. Numune kumaş bu çözeltiye atılır. 40 ºC’ de üzeri kapalı olarak 1,5 saat bekletilen numune süreç sonunda soğuk suyla yıkanıp durulanır. Tamamen kuruduktan sonra tekrar tartım sonucu aradaki farktan çözünen viskon bulunur. Yüzde hesabı ise diğerleri ile aynıdır.
%Viskon= İlk tartım-son tartım *100
ilk tartım
Lif Çeşidinin Belirlenmesi (Yakma Testi)
Kasar Maddelerinin Görevleri
Islatıcı: Kumaşın hızlı bir şekilde ıslanmasını sağlar. İşlemi hızlandırmış olur.
Hidrojen peroksit: Pamuğun yapısında doğal boyarmaddeler bulunmaktadır. Pamuğa sarımtırak rengini bu boyarmaddeler vermektedir. Bu renk boyamada yapacak olduğumuz rengin tonunu etkiler ve istenen ton elde edilemez. Hidrojen peroksit bu doğal boyarmaddeleri pamuk lifinden söker.
Kırık önleyici: İşletmede kumalar makineye halat formunda verilmektedir. Halat formunda verilince sonradan giderilemeyecek kırışıklıklar oluşabilir. Kırık önleyici kumaş üzerinde film tabakası oluşturur. İşlem süresince kumaşı kırışıklara karı korur.
İyon tutucu: Suda bulunan Ca+ ,Mg iyonlarının sebep olduğu sertliği giderir. Sert su işlemleri olumsuz etkiler. Yıkama işleminde fazla sabun, boyamada fazla boya tüketilmesine neden olur. Bu durumda oluşabilecek sert sabun kuma üzerine çökerek boyamada hatalara neden olur.
NaOH ( Kostik ): Ham kumaş üzerinde yaprak kozu artıkları, harman ve makine yağları vardır. Pamuk lifinin yapısında bulunan yağ vaks v.b. maddeler bulunmaktadır. Bu maddeleri NaOH ile uzaklaştırılır.
Sodyum Tio Sülfat: Ortamın pH’ ını düşürerek, hidrojen peroksitin boya sökücü etkisinin giderilmesini sağlar. Aksi taktirde kumaş üzerinde kalacak hidrojen peroksit boyama işleminde boyarmaddeleri kumaş üzerinden söker. Böylece abrajlı boyamalar oluşur.
Asetik asit: Ortamın pH’ını ayarlar. Optik beyazlatmada pH’ı 6-6.5 seviyesine getirilir.