ÖRME KUMAŞLARDA KUMAŞ ÇEKMESİ

Relaksasyon Çekmeleri Tanımı

Örgü çekmeleri kullanım sırasında, özellikle ilk yıkamadan sonra örme mamulünün boyutlarının değişmesidir. Mamul boyutlarında (eninden ve boyundan) küçülme olduğu için buna çekme denmiştir. Kaliteli bir üretim için özellikle çekmezlik ve boyut stabilitesi bakımından örgü mamulünü etkileyen faktörler özet olarak sırası ile aşağıda anlatılmıştır.

En-Boy Daralması Nedir

İpliğin mukavemetini, kayganlığını vb. artırmak amacıyla parafinleme yapılmaktadır. Buna göre parafin miktarının az olması dolayısıyla ilmekler iğne üzerinde kayamayarak toplanmalara neden olur. Bu şekilde istenenden veya normalden daha küçük ilmekler oluşur. Ya da başka bir deyişle bir ilmek için kullanılan iplik azaIır. Bu da belirgin bir en ve boy daralmasına neden olur.

Genel olarak örülmüş kumaşlarda boyut değişimi, kumaş makineden ayrıldığı anda başlar. Bunun da en büyük nedeni örme sırasında kumaşa uygulanan gerginlikler nedeni ile ilmek şeklinin değişmesidir.

Örmeden sonra kuvvetler ortadan kalkınca ilmek, gerginlik etkisi altında aldığı şekilden doğal şekline dönmeye çalışır. Örme kumaş ilmeklerden meydana geldiği için kumaş da şekil değiştirir.

Çekilme hataları; bilhassa depolama ve daha sonraki çalışmalarda gerekli özenin gösterilmemesi hâlinde örme sırasında ve örmeden sonra ortaya çıkmaktadır. Aşırı nemli ortamda iplik depolanması ve çalışılması, sonradan aşırı boy kısalmasının nedenlerindendir.

Çekme silindirlerinin hızlı çalışması nedeniyle aşırı gergin sarım yapılır. Bu da sonradan boy kısalmasına neden olabilir. Örme kumaşlarda boy kısalmasında en önemli etkenlerden biri de örgü yapıları ve makine inceliği ile örgü ayar sıklığıdır.

Örneğin RL süpremde boy kısalması düşüktür. Fakat RR-Ribde en fazla en kısalması yanında boy az kısalırken LL haroşa örgülerde boy çok fazla kısalır. Yüksek incelikli (faynlı) ve büyük ilmekli dokularda boy kısalması daha fazla olur.

Yukarıda anlatılan örme kumaşların çekmezlik ve boyut stabilitesi bakımından etkileyen faktörlerin oluşmaması ve çekmesini önlemek için aşağıdaki yöntemler önerilir.

• Örme kumaşlarda boyut değişimlerinin kaçınılmaz olduğu kabul edilmelidir
• İplik seçimi, üretim ve terbiye aşamalarında en az çekme değerlerine ulaşacak ürünler elde etmeye çalışılmalıdır.
• Terbiye çıkışında örgü mamülün enini ve boyunu, kullanıcının istediği boyutlarda değil kumaşın gelmek isteyeceği ve deneylerde saptanmış boyutlara getirmektir.
• Üretimden çıkmış rulo hâlinde sarılmış kumaşın, 34 gün pastal hâlinde bekletilmesi ve böylece iç gerilimlerinden kurtulup kumaşın relakse olmasıyla yeni boyutsal değişiminin minimum bir noktaya geleceği kanıtlanmıştır.
• Üretim sonunda kumaş işleme girmeden en az 48 saat açık hâlde bekletilmelidir

Kumaş Çekmesinde Örme Makinelerinin Etkisi

Örme sırasında, kumaşa uygulanan gerilimler etkisi ile ilmek şekli değişir. Örmeden sonra kuvvetler ortadan kalkınca ilmek gerginlik etkisi altında olduğu şekilden doğal şekline dönmeye çalışır. Örme kumaş, bu ilmeklerden meydana geldiği için kumaş da şekil değiştirir. Örme makinesinde boyut stabilitesini etkileyen iki önemli husus bulunmaktadır.

1. Örgünün makinede belli sıklıkta örülmesi gereği
2. Örme sırasında iğnenin ilmekten kurtulması için örgünün alt silindire sarımı sırasında gerdirilerek çekilmesi

Örme Kumaş Çekmezlik değerlerini artırabilmek için;

• Örgü türüne göre makine inceliğine en uygun iplik numarası kullanılmalıdır.
• İlmeklerin boyutları küçüldükçe daha kalıcı sabit yapıda kumaş elde edilir.

Burada iki durumla karşılaşılabilir:

1. İnce numaralı (yüksek faynlı) makineler tercih edilmelidir.
2. Makineler en küçük ilmek oluşturacak şekilde ayarlanmalıdır.

Bunun için şu hususlar dikkate alınmalıdır:

• İmkân varsa küçük başlı iğneler kullanılmalıdır.
• Kapak/silindir aralığı iyi ayarlanmalıdır.
• Sıklık ayar çelikleri de olabildiğince küçük ilmek olacak şekilde ayarlanmalıdır.

Çok sistemli örme makinelerinde örgü mamulünün gerdirilerek sarmanın etkisi kaçınılmazdır. Üretimi düşük, sistem sayısı az olan makinelere bu açıdan bakıldığında daha avantajlıdır.

Bu sorunun kesin çözümü için örgüyü alttan çekerek değil, üstten bastırarak iğneyi ilmekten kurtarmaktır. Presser-foot (may bastırıcı) denilen bir aletle ilmekleri aşağıdan çekmek yerine örme bölgesinde aşağı bastırmak suretiyle gerginliği olmayan örgü mamulü üreterek ilmekleri henüz örme sırasında relakse ederek çekmesi önlenebilir.