DENİZCİLİKTE KULLANILAN HALATLAR

Bir deniz aracını sabit bir konumda tutmak veya iki cismi bir arada tutmak için kullanılan örgülere halat denir.

Her halat çeşidi farklı bir iş için kullanılır. Bir mandar ya da ıskota halatı iyi bir bağlama halatı olamaz çünkü esnemez. Bağlama halatlarının esnemesi gerekir. Halat esnemezse teknede ya da karada bağlı olduğu yeri aşırı yüklenmelerde kopartabilir. Ayrıca, özellikle bağlama noktalarının esnekliğini artırmak için değişik malzemeler (yaylar, kauçuk halat esnetici vb.) kullanılmaktadır.

Halatlar yapılışı, kullanışı, kalınlığı, bükümleri ve örülüşü yönünden dört kategoride sınıflandırılırlar.

Gemilerde Kullanım Amacına Göre Halatlar

Bağlama Halatları

• Baş palamar: Geminin geriye doğru hareketini önler.
• Baş omuzluk (pürmeçe): Geminin geriye doğru hareketini önler. Baş palamara destek amaçlıdır.
• Baş açmaz: Geminin baş tarafının sahilden esecek rüzgâr ile açılmasını önler.
• Baş koltuk (spring): Geminin ileri hareketini önler.
• Kıç koltuk (spring): Geminin geri hareketini önler.
• Kıç açmaz: Geminin kıç tarafının sahilden esecek rüzgâr ile açılmasını önler.
• Kıç omuzluk (pürmeçe): Geminin ileriye doğru hareketini önler. Kıç palamara destek amaçlıdır.
• Kıç palamar: Geminin ileriye doğru hareketini önler.

Yanaşma anında kıç tarafta üçüncü kaptan, usta gemici, gemici bulunur. Köprü üstünde ise kaptan, 4. kaptan, usta gemici (serdümen ) baş tarafta 2. kaptan, güverte lostromosu, gemici bulunmaktadır. Gemiyi kıça doğru hareket ettirmek istediğimizde kıç palamarla baş springin ikisini de aynı anda vira ederiz. Kıç springi kaydırıp kıç açmazı sabitleyip kıç springin görevini yapmasını sağlarız.

Diğer Kullanım Amaclarına Göre Olan Halatlar

Kullanım amacına göre olan halatlar isimlerinden anlaşılır.

• Demir halatları: Naylon, polyamid ve polyester olabilir.
• Çekme halatları: Naylon, polyamid ve manila halatlarından olabilir.
• Çarmıh ve istralya halatları: Madeni, manila, polyesterden ve polietilenden olabilir.
• İskota halatları: Madeni, manila, polyesterden ve ketenden olabilir.
• Mandar ve kandilisa halatları: Madeni, manila, polyesterden ve ketenden olabilir.
• Dümen dolapları halatları: Madeni halatlardan olabilir.
• Cankurtaran halatları: Madeni ve polyester halatlardan olabilir.
• Usturmaça halatları: Naylon, polyamid ve polyesterden olabilir.
• Salma ve omurga halatları: Madeni halatlardan olabilir.
• Piyan ve dikiş halatları: Kenevir, keten, naylon, manila ve pamuktan olabilir.
• Bayrak halatları: Pamuk, keten, manila ve polyesterden olabilir.

Yapılış Ham Maddesine Göre Halatlar

Denizde kullanılan halatlar yapılış yöntemi ve kullanılan malzeme yönünden başlıca üç kısma ayrılırlar.

Bitkisel halatlar bir bitkinin yaprak, kök veya kabuklarındaki lif denen ipliksi maddelerin sağa veya sola bükülmesi ile yapılır. Bu halatlar yapıldıkları bitkinin lif karakterine bağlı olarak yumuşak, hafif veya sert olabilir.

Bitkisel Halatlar

Bitkisel halatlar ağırdır, suda batar, güneşe dayanıklı, uzaması çok fazladır. Bu halatların tümü bir bitkinin yaprak, kök veya kabuklarındaki lif denen ipliksi maddelerin sağa veya sola bükülmesi ile yapılırlar. Bitkisel halatların özellikleri yapıldıkları bitkinin lif karakterine bağlıdır. Bazısı sağlam, hafif, yumuşak ve serttir. Denizcilikte önceden kullanılan halatların tümü kendirden yapılırdı. Fakat günümüzde değişik bitkilerden imal edilen bitkisel halatlar mevcuttur. Başlıca bitkisel halatlar şunlardır:

1-Kendir Halat

Bu halat kendir bitkisinin liflerinden yapılmıştır. Rengi beyazdır, uzaması oldukça fazladır, sağlamdır fakat suda ağırlaşır. Yapılırken katran kullanılır. Katran halatı nem ve sıcaktan korur ama direncini azaltır. Kendir halatlar diğer bitkisel halatlara nazaran daha sağlam olmasına rağmen suya girdiklerinde ağırlaşmakta ve sertleşmektedirler. İspavlo ve gırcala imalatında bu halatlar kullanılır.

2-Manila Halat

Gemicilikte kullanma alanı en fazla olan bitkisel halattır. Manila halat abaka adı verilen bir bitkinin liflerinden yapılır. Bal renginde çekme gücü ise diğer bitkisel halatlardan yüksektir. Manila halatların bünyesinde %15 yağ vardır. Bu yağ miktarı halatı nem ve sıcaklığın zararlarından korur. Filipinler’de abaka bitkisinden yapılır, bal rengindedir, çekme gücü kendir halata göre çok fazladır. Nem ve sıcaktan fazla etkilenmez.

3-Pamuk Halat

Pamuk bitkisinden elde edilen halattır. Gemicilikte kullanma alanı geniş değildir. Sancak salvolarında kullanılır, çekme gücü manila halatının %80 i kadardır.

4-Sisal Halat

Manila halattan daha hafif yüzme kabiliyeti olan fakat çekme gücü bakımından manila halattan daha zayıf olan halattır.

Sentetik Halatlar

Plastik sanayinin gelişmesi sonucu sentetik lifler halat sanayisinde kullanılmaya başlamıştır. Buna göre sentetik halatlar naylon, polyester, polietilen liflerinden imal edilirler. Sentetik halatlar gerek çekme güçlerinin fazlalılığı gerekse tabii ve kimyevi etkenlere karşı yüksek dirençli olmaları nedeniyle gemicilikte bitkisel halatların kullanıldığı yerlerde tercih edilerek kullanılmaya başlanmıştır. Naylon ve polyester liflerinden elde edilen halatlar kullanış yönünden çok elverişlidir. Bu tip halatlar tatlı suda ıslandıkları zaman batarlar. Fakat polyetilen lifleri daha kabaca olur bunlar sudan hafiftir ve yüzme kabiliyetlerine sahiptirler. Bir sentetik halat ayni kalınlıktaki bir bitkisel halattan 2.5 kat daha fazla çekme gücüne sahiptir.

1-Polyamid Halatlar

Naylon, perlon vb. çok sağlam ve elastiktir (güneşe dayanıklı değildir.).

2-Polyester Halatlar

Dakron, terilen, tergal, trevira vb. çeşitleri vardır. Hem sağlamdır hem fazla uzamaz. Dolayısıyla yelken armalarında en makbul olanlarıdır. Tuzlu suya dayanıklı olduğu için demir halatı olarakta kullanılmaktadır. Polyester halat yüksek dirençli ve esnek olmayan bir halatın gerektiği yerlerde kullanılır. Polyester sudan, güneş ışığından, birçok kimyasal maddeden ya da ortalama ısılardan kesinlikle zarar görmez.

3-Polipropilen Halatlar

Bu halatlar diğerlerine nazaran daha sağlam, ona mukabil ucuzdur, suda yüzer.

4-Polietilen Halatlar

Polietilen lif polipropilenle aynı tür sentetik liften yapılır. Polietilen ağırlık, direnç, elastiklik ve kimyasal maddelere ve aşınmaya dayanıklılık bakımından polipropilene benzer. Polietilen halat nem çekmez ve devamlı yüzer. Polietilen halatın yüzeyi parlak, kaygan yağlı ve daha iyi görülebilmesi için bu halat parlak renklerde üretilebilir. Polietilen halata bazı halat tipleri kadar kolay düğüm atılamaz. Gerilince dönmesi ya da eğilmesi nedeniyle polietilene düğüm atmak kolay değildir ve bu malzemenin kopma direnci de düşüktür. Hem polietilenin hem de polipropilenin güneş ışığından bozulma oranları yüksektir

Aramid Halatlar

Kevlar halat olarakta isimlendirilir. Aynı ebattaki çelik kadar sağlam ama çok pahalıdır. Hafif, suda yüzer, güneşe dayanıksız, çekme gücü 5 kat daha fazla, maliyetleri yüksektir. Uzama oranı %20’dir. Kevlar yüksek gerilme direncine ve ısı direncine sahiptir. Yüksek ısıya dayanabilir (kevlar kurşun geçmez yeleklerin yapımında kullanılır.).Kevlar aşınma nedeniyle bozulabileceği için, kullanım sırasında aşınmasını önleyecek naylon ya da polyester gibi malzemelerden yapılmış bir kılıf içine konmalıdır. Kevların şok emme kapasitesinin arttırılması gerekmektedir. Bu nedenle kevlar halatı kurtarma amacıyla pek kullanılmaz. Bu halata düğüm atmak çok zordur.