Siirt battaniyesi, adından da anlaşılacağı üzere Türkiye’nin Siirt iline ait yöresel bir el dokuma ürünüdür. Bölge halkının büyük bir kısmının geçim kaynağını bu şekilde sağlamasına yardımcı olur. Siirt battaniyesi ustalar tarafından el dokuma tezgahlarında üretilir.
Siirt Battaniyesi Özellikleri
Siirt Battaniyesi, çözgüsünde pamuk, atkısında Ankara keçisinden elde edilen tiftiğin kullanıldığı yerel bir dokumadır. Bu dokumayı özel kılan üretim sistemi; iki çerçeveli ahşap tezgahların kullanılması, dokuma sonrası tek yüzeyin tüylendirilmesi ve bu tüylerin taranarak dokumaya desen özelliği kazandırılması olarak tanımlayabileceğimiz “geleneksel bir dokuma tekniğidir”. Siirt battaniyesi temel üretim aşamasından oluşur. Bunlar; dokuma, tüylendirme ve desenlendirmedir.
Dokunduğu yerin adını alan ve kullanım alanına göre adlandırılan, Siirt battaniyesi az sayıda üretim yerine sahiptir. Ancak, dokumacılığın geleneksel dokuma işlem basamaklarına bağlı kalınarak dokunduğunu görmekteyiz.
İlk başlarda adından da anlaşılacağı gibi battaniye olarak üretilse de daha sonra seccade, yer yaygısı, yatak örtüsü, çanta, yelek gibi farklı ürünler de üretilmiştir. 88 Üretilen dokumaların kullanım alanları farklı olsa da teknik aynıdır.
Siirt Battaniyesinde Temel Malzemeler ve Araç Gereçler
Resim 16: Kamış tarak Resim 17: Kirman
Siirt battaniyesinin, bazı yörelerde çukur tezgahlarda dokunduğu bilinmekle beraber, araştırmalar kapsamında incelenen tüm dokuma atölyelerinde, iki çerçeveli ahşap yüksek tezgâhlar tespit edilmiştir. İp gücülerin ve kamış tarağın kullanıldığı tezgâhta, çerçevelere pedallarla hareket verilir. Atkı ipliği, el mekiğiyle atılır.
Resim 15: Siirt battaniyesi dokuma tezgâhı detay.
Tezgahlarda ip gücüler ve 40’lı kamış tarak, (Resim 16) çözgüsünde pamuk ipliği, atkısında tiftik ipliği (az bükümlü) kullanılmaktadır. Tiftik temizlenip Tarandıktan sonra kirman (Resim 17) ile eğirilerek çile haline getirilir. (Resim 18). Kirman biçimi ve yapıldığı malzeme itibariyle, geleneksel yöreye ait özelliğini korumaktadır.
Siirt Battaniyesi Üretim Yöntemi Nedir?
Siirt battaniyesinin en büyük özelliği karasal iklime sahip olan bölgede yetiştirilen tiftik keçisinin yününden üretilmesidir. Tiftik keçisinin yünleri oldukça yüksek kalitelidir. Bu keçiler büyük bir özenle yetiştirilir ve bu keçilerden yüksek kalitede yünler üretilir.
Siirt battaniyesi üretimdeki ham maddesinden dolayı uzun yıllar kullanılsa bile deforme olmaz ve yumuşaklığını kolay kolay kaybetmez. Tiftik keçilerinden kırkılan kıllar el emeği ile iplik haline eğrilerek en dokuma tezgahlarında battaniyeye dönüştürülür. Üretiminin her aşamasında el emeği ve ustalık ister.
Siirt battaniyesinde farklı renklerdeki ipliklerden çok çeşitli desenlerde ürünler üretilebilir. Keçilerin renkleri ipliklerin renklerini belirler (bej, krem, kahverengi ve gri). Genellikle 10 cm uzunluğunda çizgiler olan desenleri tercih edilir. Her bir battaniyenin üretilmesi yaklaşık olarak 3-4 haftayı almaktadır. Ancak bu süre battaniyenin ölçülerine göre değişiklik gösterebilir.
Siirt battaniyesi kışlık olarak tercih edilmektedir.
Siirt Battaniyesi Nasıl Temizlenir?
- Siirt battaniyesi, özel hayvan kılından üretildiği için koku yapmaması ya da güvelenmemesi adına temizleme işlemlerine dikkat etmek gerekir.
- Belirtilen battaniyeyi temizlik aşamasında zeytinyağlı sabun ve sudan yardım alınabilir. Bir kova içerisinde ellerinde nazik hareketler ile Siirt battaniyelerini yıkayan vatandaşlar, bu sayede ürünün kullanım ömrünü de uzatabilirler.
- Boyutlarının küçük olması durumunda Siirt battaniyesi, çamaşır makinesinde, düşük sıcaklıkta yıkanabilir.
- Temizleme işlemleri sonrasında ürün uzun süre dinlendirilmeli ve kurutulmalıdır.
- En az 30 ya da 40 en fazla ise 50 sene üzerinde değerlendirilebilen Siirt battaniyesi, nemden uzak kuru yerlerde kullanılmalıdır.