Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Kadın Giysileri

İnsanların giyim biçimini etkileyen faktörlerden bir tanesi de iklimdir. Soğuk iklimde yaşayan insanlar kendilerini sıcak tutmaları için giysilerini yünlü kumaşlardan dikmişlerdir. Erzurum bölgesinde giysilerde kadife ve yünlü kumaşlar kullanılıp içleri de astarlanmıştır. Kıyafetlerde çok çeşitli renkler kullanılmıştır. Sokağa çıkarken giydikleri, çarşafları siyah renk olduğu gibi beyaz ve kahverengi renkleri de tercih etmişlerdir. Erzurum’un kuzey ve güney bölgelerindeki geleneksel kadın giysilerinde farklılıklar vardır.

Erzurum’un geleneksel kadın kıyafetler: Kadın başlıkları ve Aksesuarları, Kadın giysileri olarak incelenmiştir.

Kadın Başlıkları ve Aksesuarları

Oyalı örtü, kofik, çember, işlemeli çevre, rengi beyaz olan tülbentler en çok kullanılan başörtüsüdür. Erzurum ‘a bağlı Karayazı, Hasakale ve Hınıs bölgelerinde kofik adı verilen baş aksesuar takılmaktadır. Erzurum’un merkezinde pek tercih edilmemektedir. Merkezde Kadınlar başlarına örtülerin altına tepelik yada fes kullanılmaktadır.

Başa örtülen leçek, beyaz pamuklu kumaştan dokunarak yapılır. Başı örtecek biçimde dolanarak sarılır. Başörtüsü olarak kullanılan beyaz tülbentlerin kenarları çoğu zaman iğne oyası ile işlenerek süslenmektedir.

Günlük hayatta giyilen giysilerin tamamlayan öğelerden bir tanesi de yazmadır. Kadınların bu yöreye özgü çeşitli model ve tekniklerin kullanıldığı iğne oyasının işlendiği başörtüleri takmaktadırlar. Başörtülerini farklı şekilde örtmektedirler. Gelin örtüsü, kaynana bağlaması, günlük bağlama, yolculuk bağlaması, tandır başı örtme, yaşmak tarzı bağlama, Tortu yöresi ve Narman yöresi gibi bağlama biçimleri görülür. Yine iğne oyalarıyla süslenmiş mevlit örtüleri en sık kullanılan başörtüler olmuştur.

Bu yöreye ait aksesuar olarak küpeler, gümüş işlemeli kemerler, kolyeler ve mendillerde kullanılmıştır. Kemerler metal baklavaların yan yana konulmasıyla oluşup, baş kısmında kişinin beline göre ayarlaması için delikler bulunmaktadır. Geleneksel kıyafetlerde kullanılan aksesuarlardan bir tanesi de mendildir. İpekli, pamuklu ve keten kumaşlardan dikilmektedir. Bu yöreye özgü olan oltu taşı kolyeler, yüzükler, burma bilezikler ve beşi birlik takmaktadırlar. Erzurum’da olan Arkeolojik Müzesi’nde olan kolyeler, gümüş tepelikler, gerdanlıklar, zincirler bulunmaktadır. Buna göre kadınların geçmiş zamanlarda da aksesuarlara önem vermişlerdir.

Geleneksel olarak ayağa giyilen, giysiyi tamamlayan unsurlarından olan pabuç, yemeni adı verilen ayakkabıları giymişlerdir. Geçmiş zamanlarda kırmızı yemeni kullanılırken, günümüzde ise siyah renkli ayakkabıları tercih etmektedirler. Pabuçların önden bağlı ve rengi siyah olup, malzeme olarak deriden yapılmıştır. Boyu dize kadar gelen beyaz yünden örülen çoraplarda kullanılmıştır. Çoğunlukla bu çoraplarda beyaz renk örülmüş, boyu diz hizasında olduğu için dizleme adını da almıştır.

Geleneksel Kadın Giysileri

Ceketli Entari

Erzurum’a ait yöresel diğer bir giysinin adı da ceketli entari olup, baş kısmından geçilerek giyilen, giysinin önünde kaftana benzeyen bir kısım bulunmaktadır. Kıyafetin kolları uzun, etek boyu topuklara kadardır. Birçok renklerde ve desenlerde, düz ve kadife kumaşlar kullanılarak dikilip, ceketlerin kenarlarında beyaz şeritlerle süslenmiştir.

Çepken

Geçmiş zamanlarda kadınların yöresel olarak giydiği giysilerden bir tanesi de cepkendir. Genellikle cepkenler kolları uzun, yuvarlak yakalı olup kadife kumaştan dikilirdi. Bu giysinin önünde, yakasında, manşetlerinde ve ceplerinde işlemelerle süslenmiştir.

Yöresel bir giysi olan iç donun boyu diz hizasındadır. Bölgede diğer bir ismi ise tuman olup, bu donun kalıbı oldukça geniş ve boyu kısadır. Alt bedene giyilen bir giysi olan şalvar, Erzurum’un merkezinde çok fazla tercih edilmezken, güney ilçelerinde giyilmektedir. Şalvarlar kumaş olarak ipekli ve canfes kumaştan dikilmektedir.

Elbise

Elbise günlük hayatta giyilen, günümüzde kadınların çok fazla tercih etmediği yakın zamanda kullanılan gezi kumaşın denilen ince dokunmuş, kendinden çizgili kumaşlardan dikilmektedir. Kolları ve etek boyları uzun olan elbiselerdir. Kadınlar geleneksel giysi giydikleri zaman başlarına beyaz tülbent takarlar, ayaklarına da yemeni, çizme ve ayakkabı giymektedirler.

Bindallı

Erzurum’a özgü giyilen geleneksel giysilerden bir tanesi de bindallıdır. Yöreye özgü olan diğer bir adı ise kadamadır. Uzun kollu bir giysi olup, kollarında manşet bulunan, yanları yırtmaçlı, tek parçadan oluşan ve kadife kumaştan dikilmiştir. Çoğunlukla lacivert, koyu yeşil, bordo, patlıcan moru ve kırmızı renkleri kullanılmaktadır. Giysinin üzerine bitkisel desenler, çiçek ve dallarından oluşan motiflerden altın rengi ipliklerle işlemeler yapılarak süslenmiştir. Bindallının önü arkasından biraz daha kısadır. Bunun sebebi yöreye ait olan çorapların ve papuçların görülmesidir.

Ehram

Sokağa çıkarken giydikleri geleneksel kadın giysilerinden biri olan, ehram çoğunlukla koyun yünlerini eğrilerek el tezgahlarında dokunmaktadır. Dokuma esnasında ya da dokuma işlemi bittikten sonra farklı renklerdeki ipliklerle, giysinin üstüne işlemeler yapılmaktadır. Ehramda genellikle kahverengi, beyaz, siyah ve krem renkleri kullanılmaktadır. Kadınlar sokağa çıktıkları zaman ehramı giysilerinin üzerine giyerler, bu kıyafetin diğer bir özelliği ise yüzlerini de örtmektedirler. Bu yörede ehram ölen kadının tabutunun üzerine de serilmektedir.

Atkı

Erzurum’da yaşayan kadınların manto veya ehram üzerine sokağa çıktığı vakit atkı örtmektedirler. Atkı kare biçiminde olup kenarlarında saçakları vardır. Kenar kısımlarında siyah, mavi, lacivert renginde kenarlarında çizgili biçiminde dokunmaktadır. Erzurum’un adetlerden biride gelinin hamamı, çeyizine annesi tarafından bir tane atkı alınmaktadır.

Geleneksel giysi parçalarından olan çarşafın iki çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi pelerin, ikincisi büzgülüdür. Çoğunlukla siyah renk ipekten olup, desenli ve farklı renklerde olan çarşafların en kıymetlisi Harput kumaşından dikilenleridir.

Karnavas

Erzurumun’un Olur ilçesine bağlı Ormanağzı köyüne ait Karnavas isminde bir dokuma bulunmaktadır. Bu dokumanın bir özelliği de ehramın yerine de örtülmektedir. Karnavası kadınlar sokağa çıkarken başlarına örtmektedirler. Bu dokuma yirmi beş bölgeye özgü biçimde, el tezgahlarında pamuk ipliklerini kullanılarak dokunmaktadır. Karnavas’ın üstüne birbirinden farklı desenler ve süslemeler yapılmaktadır.

---

T.C. HALİÇ ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL VE MODA TASARIMI ANASANAT DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan: Merve ELÇİ
Danışman: Doç. Dr. Şöhret AKTEPE DAL
İstanbul – 2021