Geri dönüşüm kumaş firmaları hem yerleşik hem de yeni başlayan giyim markalarıyla birlikte piyasada yer edinmeye başlamıştır. Geri dönüşüm kumaşlar ile ilgili bahsedilecek genel konu “tekstil geri dönüşüm sektörü hakkında ikinci el ürünleri pazara tekrar nasıl sürebiliriz?” sorusuyla ilgilidir. Bununla birlikte, herkes tüm geri dönüşüm kumaş işlemlerinin çevre dostu girişimler olduğu konusunda hemfikirdir. Fire kumaş olarak da adlandırılan kumaş geri dönüşümü hakkında en kapsamlı türkçe detaylı bilgi aşağıdaki yazıda yer almaktadır.
Geri Dönüşüm Kumaş ve Tekstil Ürünleri
Tekstil geri dönüşümü, tüketimdeki artış ve seri üretimin ortaya çıkardığı tekstil atıkları ve kirliliği konusu ile ilgili olan çok önemli bir yaklaşımdır. 
Tekstil kumaş endüstrisinde, mevcut olan fire kumaş alanlar ile fire kumaş satanlar arasında dönen ticari ilişkilerin çevresel, sosyal ve ekonomik etkileri konusunda artan bir farkındalık vardır. Dünyada ve Türkiye’de yer edinmiş “Kullan-At modeli”, tekstil hammaddesinin dağıtım ve kullanımına kadar olan her noktada büyük miktarlarda atık israfı meydana getirmiştir.
İngiltere merkezli doğmuş ancak küresel etki gücüne sahip Ellen Vakfı, araştırma sonuçlarında tekstil ürünleri üretmek için kullanılan malzemelerin sadece %1’inin geri dönüştürüldüğünü iddia etmektedir. Tekstil fire oranları istatistik bilgisi, her sene 100 milyar $ değerinde tekstil ürününün çöpe gittiğini gösteriyor.
Bu verilere göre, tekstil alanında geri dönüşüm kumaş veya türevlerinin potansiyel üretime tam olarak katılamadığı görülmektedir. Bir fire kumaş geri dönüşüm temelli modelden malzeme kullanımının korunduğu ve korunduğu rejeneratif dairesel bir işleyiş ortaya koyabilmek büyük tasarruflara sebep olacaktır.
Geri dönüşüm kumaşların tekrar üretime katılması için olan teknolojiler uzun süredir var olmasına rağmen, tekstil geri dönüşümü yalnızca son on yılda daha fazla farkındalık ve popülerlik kazanmaya başlamıştır.
Parça Kumaş ve Geri Dönüşüm Kumaş
Parça kumaş ve geri dönüşüm kumaş ilişkisi tekstil sektörünün varlığından bu yana sürmektedir. Parti kumaş satanlar ve parça kumaş alanların en çok istedikleri ucuz parça kumaş ya da ucuz top kumaş almaktır. Bu tekstil firmaları ucuz parti kumaş bularak imalatı ucuza getirmektir. Anca metre boyu kurtarmayan kumaşlar fire olarak atık kumaşlar ürün havuzunda incelenir. Fireciler fire kumaşları toplayıp renk renk ayırıp daha büyük çaplı geri dönüşüm fabrikasına gönderirler.
Aynı zamanda hatalı ihracat fazlası kumaş veya ihracat fazlası stok tekstil ürünleri ya da örme grubu ve dokuma kumaşlar tekrar geri dönüşüm fabrikalarına gönderilir ve fire geri dönüşüm makinelerine parça kumaş halinde atılmaktadır.
Geri Dönüşüm – Elyaf
Geri dönüşüm için en sık kullanılan elyaflar polyester ve pamuktur. Çünkü her iki elyaf dünya çapında üretilen en yaygın elyaflardır.
Doğal kumaşlar için pamuk örneği verebileceğimiz gibi, sentetik kumaşlar için de polyester örneğini verdik. 2018 tercih edilen tekstil elyaf malzeme pazarı raporuna göre, 2017 yılında dünya elyaf fabrikalarının %51’ini polyester iplik geri dönüşüm çeşidi karşılamaktadır.
Polyester, sentetik bir elyaftır. Hammadde bileşenleri çoğu zaman petrokimyasallardan üretilmektedir. Diğer yandan pamuk, pamuk tohumu çevresinde yetişen ve esas olarak bitkilerde bulunan organik bir bileşik olan doğal bir liftir.
Daha detaylı bilgi Sentetik Kumaşlar ve Doğal Kumaşlar adlı yazıları okuyabilirsiniz.
Geri Dönüşüm Kumaşları Döngüsü
Tekstilde geri dönüştürülebilir elyaflar pamuk ve polyesterdir. Viskon modal gibi elyaflar selülozik olduğu için geri dönüştürülemez.
Kumaşlar geri dönüştürülüp yeni bir ürün ara malı üretiminde rol oynayabilirler. Geri dönüşüm firmaları döngüsel ekonomi bağlamında açık ve kapalı geri dönüşüm terimlerini sürekli kullanırlar. Açık döngü geri dönüşüm, tekstil malzemelerinin farklı bir ürünün değer zincirine aktarılması anlamına gelir. Polyester elyaflar için geri dönüşüm yapılan pet şişeler, açık döngü geri dönüşümüne bir örnek olarak gösterilebilir. Kapalı döngü geri dönüşüm ise, malzemelerin hizmet ettikleri orijinal ürünlere (örn. iplikten ipliğe, kağıttan kağıda) geri dönüşüm yapıldığı anlamına gelir.
Geri Dönüşüm Türleri (Mekanik-Kimyasal)
Geri dönüşüm çeşitleri genel olarak iki ana bağlamda (mekanik geri dönüşüm, kimyasal geri dönüşüm) ele alınır.
Mekanik geri dönüşüm, endüstriyel atıkların veya tüketim sonrası atıkların mekanik olarak farklı fiziksel özelliklerde bulunan ürünlere ayrılması anlamına gelir.
Kimyasal geri dönüşüm, atık malzemenin kimyasal yapısının, depolimerize edildiği veya parçalandığı ve daha sonra işlenmemiş malzemeye yeniden polimerize edildiği işlemler anlamına gelir.
Mekanik Geri Dönüşüm İşlemleri
Bu en yaygın geri dönüşüm çeşidi olarak bilinir. Uzun zaman önce pet şişeleri polyester elyaf ve pamuk elyaf geri dönüşümü için yapılmaktadır.
İşlemler şöyledir:
1) Malzeme ve Renk Ayrımı
Mekanik geri dönüştürücüler genellikle elyaf tipi ve rengi açısından homojen stokları tercih ederler. Bu sayede tekrardan boyama ihtiyacını ortadan kaldırmış olurlar.
2) Çekme veya Parçalama
Geri dönüşüm makinesi için sorun yaratabilecek düğme, fermuar gibi metal aksesuarlar tekstil ürünlerinden çıkarılır. Daha sonra kumaşı ince pamuklu parçalara bölmek için keskin makaslarla dolu silindir preslerden geçirilme işlemi yapılır.
3) Karıştırma
Geri kazanılan elyaflar, çekme ve parçalama işlemi sırasında elyaf yapısının bozulması nedeniyle, orijinal elyaftan daha kısa olacaktır. Bu nedenle, geri dönüşüm iplik özelliklerini eski haline getirmek için için diğer elyaflarla da karıştırılırlar.
4) Taraklama
Her geri dönüşüm fabrikası şerit adı verilen bir pamuk şerit üretmek için bir tarama işlemi kullanarak elyaflara hizalama işlemi uygular.
5) Eğirme
İplik geri dönüşüm firmaları arasında yaygın olarak kullanılan bir çeşit iplik üretme işlemidir. Daha düşük değerli bir ürünü kurtarma operasyonlarını içerir.
6) Dokuma
Bu, ipliği kumaşa dönüştürme işlemidir. Bu işlem genellikle dokuma ve örme kumaşlara uygulanır. Dokuma kumaş, örme kumaş elyaflarından, örme kumaş ise dokuma kumaş elyaflarından geri dönüştürülebilir.
- Dokuma kumaşlar hakkında detaylı bilgi için >>> “Dokuma Kumaş”
- Örme kumaşlar hakkında detaylı bilgi için >>> “Örme Kumaş”
Mekanik Geri Dönüşüm Ekstra Bilgiler
Pet şişeler, polyester gibi sentetik elyaflar için mekanik geri dönüştürmeye en kullanışlı stoklardır. Pet şişeler parçalanır, kazanlarda eritilir ve daha sonra yeni kumaşlar işlenmek üzere ekstrüzyona tabi tutulur
Mekanik geri dönüşüm kolay olduğu kadar, tüketim sonrasında oluşan atık tekstiller için karmaşık yapılara da sahiptir.
Elyaf geri dönüşüm, elyaftan elyafa mekanik geri dönüşüm ile de meydana gelebilir. Bu nedenle, mekanik olarak geri dönüştürülen malzeme, her seferinde kalite daha da düştüğü için çok fazla geri dönüştürülemeyebilir. Sonuç olarak, dolgu malzemeleri ve yalıtımlar vb. kullanılabilen dokunmamış ürünler genellikle “düşük” değerli malzemeler sınıfına girmektedir.
Öte yandan, mekanik geri dönüşüm yöntemlerinin, geri dönüşümden ziyade kapalı döngü elyaftan elyafa işleme olarak kabul edilecek yeterli kalitede ürünler meydana getirmek üzere kademeli olarak rafine edildiği bildirilmektedir.
Dolayısıyla pamuk elyaflar dönüştürülünce, yaklaşık %25-%30 daha kısa haldeki pamuk elyafı ortaya çıkar.
Elyaf geri dönüşüm fabrikası içerisinde yaşanan problemlerden birisi de, tüketim atıklarının birçoğunun harmanlanmış malzemelerden yapılması ve farklı karışımların geri dönüştürülmeden önce ayrılması gerektiğidir. Günümüz teknolojisinde, elyaf tiplerini mekanik dizinlere ayırmak mümkün değildir. Bu yüzden, fire alan geri dönüşüm firmaları sadece %100 homojen materyalleri satın alır.
Kimyasal Geri Dönüşüm
Kimyasal geri dönüşüm fabrikası bu işlemi, selülozik elyaflar (pamuk gibi bitki esaslı elyaflar), sentetik elyaflar (polyester ve naylon) veya pamuk ve polyester (polikotton) karışımları ile gerçekleştirmektedir.
Kimyasal geri dönüşüm, sentetik atık malzemeleri saf elyaf ile aynı fiziksel kaliteye geri döndürme yeteneğine sahiptir. Genellikle pamuk atıkları çözünmüş hamur haline dönüştürülür. Daha sonra rejenere iplik olarak işlenmeden önce bitki kaynaklı diğer hamur ürünleri ile karıştırılır. Bu, fiziksel özellikleri artırılmış el yapımı selülozik malzemeleri üretebilmemizi sağlar. Böylece atık geri dönüşümüne ek olarak tüketim sonrası malzemelerin geri dönüşümünü elde etmemize fırsat verir.
Selülozik elyaflara uygulanan kimyasal geri dönüşüm işlemleri, ölçeklenme ile beraber yapılır. Sentetik elyafların kimyasal geri dönüşümü, az miktarda geri dönüşüm firmaları aracılığıyla yapılmaktadır. Ancak fire kumaş alan firmalar ile fire kumaş satan firmaların artışı birlikte fireci geri dönüşüm piyasasının kimyasal geri dönüşüm ayağı canlanmaya başlamıştır.
Kimyasal geri dönüşüm yapmadan önce mekanik geri dönüşüm ile benzer olarak bazı aşamalar vardır. Bunlar; ayırma, hazırlama ve parçalamadır.
1) Elyaf Çözme
Uygun çözücü kullanılarak, selülozik ve/veya sentetik elyaf çözücülerin kaliteye etkisini ayarlamak için kullanılır. Çıkan ürünlerin geri kazanıldığı yerlerde, polyester ve selülozik fraksiyonların her biri için elyaf tipi başına bir tane olmak üzere iki çözücü kullanılır. Tekstil fire fiyatları daha çok bu işlem ile etkilenmektedir.
2) Elyaf Ayırma
Daha sonra yapılacak olan işlemler için selülozik çözücünün diğer fraksiyonlardan ayrılması gerekir. Diğer fraksiyonlar, kimyasal geri dönüşüm işlemiyle hedeflenmeyen herhangi bir lif tipini ve son işlem kimyasalları ve boyaları dahil olmak üzere diğer tekstil malzemelerini içerebilir. Bazı tekstil boyaları şu anda atık fraksiyonlarında bertaraf edilmekte ve çöplüklere gönderilmektedir, ancak son zamanlarda prosesten boya maddelerini geri kazanmaya çalışan daha fazla geri dönüşüm firmaları ortaya çıkmaktadır.
3) Elyaf Kurtarma
- a) Sentetik Geri Dönüşüm Süreci
Geri kazanım, tekrarlayan polimerizasyon ve ardından başkaca ilave işlemler gerektirir. Geri kazanılan polimerler daha sonra reçineler veya elyaflar halinde işlenebilir. Geri dönüştürülen polimerin olumlu tarafı, geri dönüşümlü malzemeleri sağlamak için muhafaza edilebilir olasıdır. Diğer yandan değiştirilebilir niteliğe de sahiptir.
- b) Selülozik Geri Dönüşüm Süreci
Selülozik elyaflar, doğrudan ıslak iplik eğirme işleminde kullanılabilir. Öte yandan rejenere iplik üreticilerine satılmak üzere çözünebilen hamur olarak geri kazanılır. Ancak selülozik geri kazanım viskoz benzeri lifler üretir ve malzemeyi saf haline döndüremez.
- c) Solventlerin Geri Kazanımı
Parça kumaş geri dönüşümüne odaklı olarak çözücü solventler, ileriki döngülerde kullanılmak üzere geri kazanılır. Çevresel ve maliyet nedenleriyle, kimyasal işlemler, çözücüleri yakalayabilmek ve korumak içindir. Aynı zamanda atık emisyonlarını en aza indirmek için tasarlanmıştır. Toplu geri dönüşüm uygulamasında döngü başına %0.6 ila %1 arasında çözücü kaybı bulunmaktadır.
4) Yukarıdaki İşlemlerin Tekrar Edilmesi
Bazen kirleticileri ortadan kaldırmak ve geri kazanılan elyafın saflığını ve kalitesini arttırmak için tekrardan geri dönüşüm gerekebilir. Bazı reaktif ve boyarmaddeler, çözünme işlemi sırasında elyaf parçalarına kimyasal olarak bağlı kalabilir. Bu yüzden genellikle parça kumaş geri dönüşüm tekniklerinde bu tekrarlar yapılmalıdır
5) Eğirme
İplik üretme işlemlerini kapsar.
6) Dokuma
Üretilen ipliğin tekrar kumaşa dönüştürülmesidir.
Kimyasal Geri Dönüşüm Ekstra Bilgiler
Tekstil sektöründe, en ideal geri dönüşüm sistemi, geri kazanılmış tekstil ürünlerinin, elyaftan elyafa geri dönüşüm yoludur. Yani tekstil malzemeleri satış firmaları tekstil malzemelerini yapmak için saf kaliteye sahip ipliklere dönüştürüldüğü bir sistem olarak tanımlanması oldukça yaygındır.
Kimyasal geri dönüşüm, bu vizyonu gerçekten başarabilen tek teknoloji olmuştur. Sebebi ise tekstil üretiminde kullanılan tüm istenmeyen bileşenleri, renklendiricileri, yüzey işlemlerini ve diğer yardımcı kimyasalları ortadan kaldırabilir niteliktedir.
Daha önce mekanik geri dönüşüm çarkları tarafından reddedilen aşırı derecede kirlilik ve yapısal bozulmaya sahip atık malzemeler artık kimyasal olarak geri dönüştürülebilir hale gelmiştir.
Parça kumaş malzemeleri için kimyasal geri dönüşüm teknikleri aynı zamanda mekanik geri dönüşümün zorluklarından birini de ortadan kaldırmış olurm
Ayrıca, geri dönüştürülmüş parça kumaş, polimerin hizmet ettiği biçim veya işlevden fazla farkı yoktur. Geri kazanılmış parça kumaş veya sentetik iplikler, geri dönüştürülerek hemen hemen eşit miktarda kimyasal bileşen üretebilirler. İşin püf noktası birden fazla çıktı üretmek için harmanlanmış liflerle baş edebilmektir.
Bununla birlikte, tüm elyaflar kimyasal olarak geri kazanılamaz. Yün kumaş veya kaşmir kumaş gibi hayvansal elyaflar kimyasal geri dönüşüme tabi tutulamaz. Yün lifleri nispeten uzundur ve bu nedenle mekanik geri dönüşüm için gerekli tüm niteliklere sahiptir.
Ayrıca, naylon kumaş elyafta bulunan en yaygın polimerlerden biri olan naylon kumaş çeşitleri kimyasal olarak geri dönüştürülemez. Naylon kumaş ve buna bağlı kumaş fiberleri kullanılan naylon malzemenin yaklaşık% 85’ini oluşturur. Naylon fiberlerine bağlı elyaflar yapı bakımından naylon kumaştan daha karmaşık bir monomerdir. Kimyasal geri kazanım, daha fazla miktarda reaktif gerektirebileceğinden daha zordur. Şu anda Naylon kumaş sadece mekanik olarak geri dönüştürülebilirken yukarıdaki fiber kumaşlar herhangi bir geri dönüşüm yöntemi ile dönüştürülebilir.
Kimyasal Geri Dönüşüm ve Mekanik Geri Dönüşüm Farkı Nedir?
Mekanik ve kimyasal geri dönüşüm farkı açısından baktığımızda, kimyasal olan teknolojileri şu anda ticarileştirme aşamasında değildir. Diğer yandan mekanik geri dönüşüm, özellikle parça kumaş tekstil pamuk ve plastik sektöründe uzun yıllardan beri uygulanmaktadır. Buna karşın, tekstil geri dönüşümü çok yaygın değildir. Bunun nedenlerinden biri, maliyet etkinliğini ölçeklendirmede karşılaşılan güçlüklerdir.
Kumaş Geri Dönüşüm Firmaları İçin Pazar Payı
Pazarda rekabeti sürdürebilmek için, geri dönüşüm tekstil ürünleri şirkete mali gider olarak görülmemelidir. Tekstil malzemeleri saf olarak piyasaya sürüldüğünde genellikle geri dönüştürülmüş malzemelerden daha ucuza mal olur. Bu nedenle fire kumaş malzemelerin pazar gücünü zayıflatır.
Bu, Çin’e parça kumaş ve diğer tekstil atıkları gibi farklı katı atık türlerinin ithal edilmesine yönelik yasağın daha da kötüleşmesine sebebiyet vermektedir. Çin, parça kumaş arzı bakımından en yüksek kapasiteye sahip olan ülkelerden biri olduğu için, bu yasak polyester geri dönüşüm üretimine ağırlık verilmesini sağlamıştır.
Kumaş satan firmalar, geri dönüşüm üretimini diğer Asyalı ülkelere taşımıştır. Bunun sonucunde geri dönüşüm polyester kumaş fiyatları yasağa tepki olarak artmıştır. Ancak uzun vadede bu, şirketlerin daha iyi çözümler aramasına, yerel geri dönüşüm altyapısını genişletmesine ve tüketici davranışlarını değiştirmesine yardımcı olabilir.
Ülkelerin tekstil sektörü içindeki davranışlarını daha iyi kavrayabilmek için “Tekstilin Tarihçesi” adlı yazımızı okuyun.
Kumaş Geri Dönüşüm Firmaları – Ekonomik Durum
Diğer bir sorun, parça kumaş alan firmalar talebi düşürmüş olduğundan, büyük ölçekli ticarileşme alanında gerekli yenilikler için ekonomik fon bulmak zorlaşmaktadır. Yüksek kaliteli kumaşlar ve parça kumaş fire geri dönüşüm ürünleri, talebi ve maliyet etkinliğinde rekabetçi fiyatlandırmayı belirlemek için gerekli kriterlerdir. Yatırımcılar çekingen tavırlarını sürdürmektedir. çünkü faktörlerden biri eksik olduğunda, uygulamanın başarılı olma olasılığı olumsuz olarak etkilenecektir.
Bir diğer yaygın sorun da, geri dönüşüm firmalarının çeşitli kaynaklardan atık malzemeleri bir araya getirmeye harcanan maliyetidir. Burada hem zaman hem nakit maliyetleri geçerlidir. Geri dönüşüm firmaları reel ekonomilerini canlandırmak için gerekli hammadde hacmini elde etmedeki zorluklarla mücadele ederler. Bu nedenle, tedarik zinciri boyunca koordinasyonun, tekstil geri dönüşüm sistemlerinin benimsenmesini ve geliştirilmesinin teşvik edilmesi gerekir.
Sağlam bir kumaş tedarikçi ağına sahip olmak, toplayıcıların istenmeyen atık malzemeleri aktarmak için kime başvuracaklarını bilmelerini sağlar. Fireci firmalar ve geri dönüşüm fabrikaları ayrıca, malzeme taşıma maliyetini azaltmak için belirli bir bölgede bulunan birden fazla sentetik kumaş veya doğal kumaş hammadde kaynağını toplayabilir.
Daha fazla örme kumaş ve dokuma kumaş talebi yaratmak için parti kumaş satan firmalar ve parti kumaş alan firmalar arasındaki birlikteliği artırmak önemlidir. Bunu yapmak için, parça kumaş satan firmalar ve parça kumaş alan firmaların sektörel farkındalıklarının artırılması gerekmektedir.
Geri dönüştürülebilir tekstiller
Dokuma kumaş satanlar ve örme kumaş satanlar arasındaki bilgi transferi, mevcut geri dönüşüm tekstil ürünleri bakımından ilerlemeyi ve kısıtlamaları ortadan kaldıran anlayışı aşılamak için harika bir girişim olacaktır.
Geri Dönüşümlü Fermuar
Fermuar geri dönüşümü biraz tartışmalı bir konudur. Fermuar geri dönüşüm çeşitlerine göre değişmektedir. Demir fermuar, plastik fermuar, naylon fermuar, kemik fermuar, metal fermuar vb. alt sınıflara ayrılır. Örneğin demir fermuar, demir fabrikalarında tekrardan metallere karıştırılmak üzere geri dönüşümü sağlanır. Hurda fermuar olarak bilinmektedir. Hurda fermuar alanlar genelde demir geri dönüşüm sektöründe yer almaktadır.
Çok uluslu şirketlerin birçoğunun doğa için çaba harcadıklarını belirtmek mutluluk verici. Uygun bir kompostlama ortamına yerleştirilen doğal fermuarlar biyolojik olarak parçalanmaya başlayacaktır. Bu tekstil teknolojileri sayesinde, yaklaşık 140 günlük toprak mikro organizmalarını saf hale getirmek mümkündür. 2007 çevre raporlarına göre, bu şirketin Endonezya tesisi ayrıca kusurlu bant parçalarını, yastık nevresim kumaşları ve ikinci el kıyafetlerini geri dönüşüme sokabilmektedir. Ancak bazı şirketler göründüğü gibi masum değildir. Bahsi geçen şirket dünya çapında fiyat sabitleyici bir kartel çalıştırmaya çalıştığı için 150 milyon Euro para cezasına çarptırılmıştır.