Marmara Bölgesi Geleneksel Giysileri

Çanakkale’nin Yenice ilçesinin geleneksel kadın giysileri incelenmiştir. Yenice ilçesinin de yaşayan kadınların kendilerine özgü bir giyim biçimi vardır. Geçmiş zamanlarda yörüklerin yaşadığı yer olarak bilinen bu ilçede kadınlar ilkel tezgahları kullanarak halı dokumuşlardır. Halı dokumanın yanı sıra kadınlar giyeceklerin giysilerin de bu yöreye özgü kumaşları da dokuyup kıyafetlerinin dikiminde kullanmışlardır. Yöreye özgü kültürlerini de geleneksel kadın giysilerine de yansıttıkları görülmektedir.

Yenice yöresine ait geleneksel kıyafetleri: Kadın başlıkları ve Aksesuarları, Kadın giysileri iki başlıkta incelenmiştir.

Kadın Başlıkları ve Aksesuarları

Yenice’de yemeni adı verilen başörtüsünde üçgen şeklinde katlanarak, uç kısımları çenenin alt kısmından geçirilip, başının tepe noktasında bağlanmaktadır. Yemeninin oyaları yüz çevresine getirilir. İkinci kata muntazam bir şekilde oyaların kat kat gelecek biçimden üçgen olarak katlanarak, ön kısmında birazcık elde bükülerek alnın ön kısmından arka kısmına doğru sarılmaktadır. Baş örtünün sol ve sağ kısmı düğüm şeklinde, başın arka bölümünden sağlam ve sıkı bir biçimde bağlanmaktadır. Bu yöredeki evli olan kadınlar hangi mevsimi yaşıyorlarsa o mevsimde yetişen çiçekleri yemenilerinin arka kısmına takmasıyla evlilik hayatının güzel gittiğinin anlatmaktadır. Bu bölgede yemenilerin kenarlarının oyalanmasına çok önem verilmektedir. Kadınların oyaları kullanmasının amacı kendilerini süslemektir. Her bir oyanın sembolik bir anlatım dili vardır. Oyalar, kullandıkları malzemeye, işleme aleti ve tekniklerine göre; boncuk oyası, iğne oyası, firkete oyası, tığ oyası, koza oyası, mekik oyası vb. oyalar bulunmaktadır.

Şekil 4.93. Yenice’ye Özgü Yemeni Oyaları

Yenicede üç eteğin ön kısmına bağlanan aynı zamanda önlük olarak kullanılan giysi parçasına çendil adı verilir. Bölgedeki kadınlar tarafından siyah renkli yün iplik üzerine bordo renk kullanılarak el tezgahlarında dokunmaktadır. Az da olsa siyahın üstüne beyaz renkte işlemelerde yapılmıştır. İşlemelerde geometrik ve bitkisel motiflerde kullanılmıştır. Bel kısmına iki veya üç kere bağlanacak şekilde ip yapılıp, uçlarına renkli ponponlar monte edilmiştir. Çendil’in de etek uçlarına püsküller dikilip, iki parça biçiminde dokunup, sonra birleştirilmektedir

Şekil 4.94. Yenice Yöresinin Çendil’i

Yenice bölgesinde kadınların boyunlarına taktıkları gerdanlık ya da dizi altın adı verilmektedir. İki sıra olarak, kalın bir ipliğe dizilen küçük altınlardan oluşan gerdanlıktır. Bu gerdanlık bir sırada otuz sekiz adet altın dizilir, iki sırada aynı adet altın dizilir toplam yetmiş altı tane altın meydana gelmektedir. Dizi altın yapılırken sahte ya da gerçek altın kullanılmaktadır.

Şekil 4.95.Yenicede Takılan Dizi Altın

Anadolu’da bulunan çoraplar motif, malzeme ve renk bakımından her yörenin kendine özgü kültürlerini yansıtmaktadır. Yenice bölgesinde giyilen çoraplar beş şişle örülüp, siyah, mavi, kırmızı, beyaz renklerde yün iplikler kullanılarak örülen uzun boğazlı çoraplardır. Üzerinde bulunan nakış ve motiflere göre bacak çakmak, göklü bacak gibi isimler verilmiştir.

Şekil 4.96. Yenice Giyilen Çorap

Yenice’de siyah renk biraz topuklu, burnu sivri kunduralar giyilirmiş. Kadınlar ayaklarına malzemesi deri olan çarık da kullandıkları görülmektedir.

Şekil 4.97. Yenice Giyilen Çarık

Geleneksel Kadın Giysileri

Cepken Kadınların geleneksel giysi olarak bedene giydikleri cepken uzun kollu, sıfır yaka üzerine dik yaka çalışılmış, ön kısmı kısmı açık, yanlarında yırtmaç bulunan boyu bele kadar olan giysiye cepken denir. Giysinin kol ağızları, yörede özgü olan cami oyması olarak bilinip, yarım çember ve üçgen biçiminde oymalar kullanılmıştır. Bu bölgede cepkenlerin dikiminde çoğunlukla çizgili atlas ve desenli kutnu kumaşlardan yapılmaktadır. Bu giysinin, içi astarlanmış kişinin beden ölçülerine göre dikilip, kenar kısımları pamuklu yada metal, kordonlarla süslemeler yapılmıştır.

Şekil 4.98.Yenice Bölgesi Geleneksel Kadın Cepkeni Ön ve Arka Modeli

Üç Etek

Bedene giyilen geleneksel giysilerden biride üç etektir. Geleneksel kıyafetlerin dikiminde kullanılan bu kumaşları Yenice de yaşayan kadın tarafından bulunan çizgili renklere göre adlandırmışlardır. Mavi ve yeşil renklerde çizgisi olan kumaşa aklı gülmez; krem ve bordo çizgili kumaşa çizgili dokumaya tefarik; beyaz, bordo ve lacivert renkli karalı kumaş; sarı ve kırmızı kareliye damalı kumaş beş ve altı renkten oluşan çizgili kumaşa da altınparmak ismi verilmiştir.

Bu yöreye ait olan üç eteğin, kolları normal ölçüsüne sahip olan, kolların alt kısmına kuş parçası adı verilen eklemeler yapılmıştır. Kolların iç kısımları değişik renklerde astarlanmış, kolların bilek kısmına kadar yırtmaçlıdır. Çoğunlukla koldaki yırtmaçlar geriye doğru katlayarak kullanılmıştır. Giysinin yakası dik yaka olup, bu kısımdan başlanarak kol yırtmacı ve kıyafetin çevresine oymalar bulunmaktadır. Üçeteğin kenarında bulunan oymalar bölgede tekdendir. Üçgen ve yarım çember şeklinde sıralamasıyla meydana gelen motife cami oyması adı verilmiştir.

Şekil 4.99.Yenice Bölgesindeki Üçeteğin Örneğinin Ön ve Arka Modeli

Uzun Gömlek

Yenice bölgesinde kadınların giydiği geleneksel uzun gömlek, Çanakkale merkezde kadınların giydiği uzun gömleklerle benzerliği olduğu gibi farklı yönleri de vardır. Yenice’de giyilen uzun gömleğin yan kısımlarında yırtmaçsız olup, birbirine dikilmiştir. Yöreye özgü olan çulfalık tezgahında pamuklu ipliklerle kullanılarak dokunan kumaşlardan uzun gömlek dikilmiştir. Bu giysiler çoğunlukla dik yakalı olup sıfır, yakanın da kullanıldığı görülmüştür. Yakayı birleştirmek için düğme veya ipliklerle bağlar yapılmış, tercihe göre yakaya oyalarda işlenmiştir. Gömlek uzun kollu olup, kol ağzı ve etek ucu kumaş sayılarak işleme tekniği uygulanmıştır.

Şekil 4.100. Yenice Bölgesi Geleneksel Uzun Gömleğin Ön ve Arka Modeli

Don

Yörede kadınlar tarafından giyilen çulfalık adı verilen tezgahlarda dokunan giysiye don adı verilir. Bu giysinin paça kısımlarına renkli ipliklerle motifler işlenmiştir. Yenice yöresine özgü olan örnek ve yanlış adı verilen bu desenler süslemede kullanılmıştır. Bu desenlerin işleme tekniği kumaşta bulunan ilmekler sayılarak işlenmektedir. Donun kendi kumaşının dokunmasında ve işlenmesinde kullanılan iplikler bölgede üretilmiştir. İşlemede, kullanılan renkli iplikler yöreye özgü yöntemler kullanılarak boyama işlemi yapılmıştır. Dokuma esnasında yapılan süslemeler de, bitkisel, hayvansal, geometrik ve nesnesel motifler kullanılmış olup, bölgeye özgü adlar verilmiştir. Çifte paye, telli gelin, göz açan, kavgacı, gelin mumu, yarım göz açan, kızıl elma, efe yolu, balle tefeli lale, gelin yanağı vb. motiflere verilen isimlerdir.

Şekil 4.101. Yenice Bölgesi Kadın Donu

T.C. HALİÇ ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL VE MODA TASARIMI ANASANAT DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan: Merve ELÇİ
Danışman: Doç. Dr. Şöhret AKTEPE DAL
İstanbul – 2021