Yatak Çeşitleri ve Üretimi

Yatak terimi Türkçe ‟de, mobilya ve döşeği de kapsamakla birlikte, genellikle yatağın mobilya kısmına karyola, döşek kısmına ise yatak denmesi daha yaygındır. Bu noktada yatağı oluşturan en önemli bileşen döşek diye de adlandırılan yataktır. Yatakların kullanım alanları evler, oteller, yurtlar ve hastaneler olarak sıralanabilmektedir. Farklı kullanım alanlarında yataktan beklentiler de farklılaşmaktadır. Bununla birlikte tüm kullanım alanları için yatakların, insanın kişisel konfor ihtiyaçlarını karşılayarak, yangın gibi olumsuz bir durumda güç tutuşurluk etkisi gösterecek koruyucu özellikte olmaları, ortak gereksinimler olarak belirtilebilir.

Yatağın kullanım yeri, gerek yatak iç malzemelerini gerek yatak yüzü kumaşını etkilemektedir. Yataklar bonel yaylı, torba yaylı ya da hafızalı köpük, lateks, jel, su bazlı ve sandviç malzemelerden üretilmektedir. Değişik iç yapılara sahip çeşitli yatak tiplerine örnekler Şekil 1,3‟te verilmiştir.

Yaylı yatakların içyapısının ana elemanı yaylardır. Değişik kalınlıkta, sertlikte ve farklı yapılardaki yaylar kullanılarak yataklara farklı özellikler kazandırılabilmektedir. Artan kullanıcı beklentileri doğrultusunda farklı yapılarda yay sistemleri geliştirilmiştir.

Bonel yay ile yapılan yataklarda, destek amaçlı yayların arasına takoz süngerleri konulmaktadır. Takoz diye tabir edilen bu malzemeler istenen sıklıkta ve büyüklükte yerleştirilebilmektedir. Daha sonra istenen ölçüde kesilmiş olan yayın etrafı belirli kalınlıktaki sünger ile kaplanmaktadır.

Yatak üretimi için aynı anda hareket eden bonel yay sistemi veya ayrı ayrı paketlenmiş torba yay sistemi kullanılabilmektedir. Konstrüksiyon dâhilinde bulunan tüm helezonik yayların otomatik olarak tela kumaşı ile torbalanması sonucu ayrı ayrı paketlendiği torba yay sisteminde yaylar, birbirinden bağımsız hareket edebilmektedir. Torba yayın temel özelliği, yayların birbirleriyle temasının kesilmiş olmasıdır. Torba yay sistemi, bonel yay sistemine göre yaylı yatak teknolojisinin ileri versiyonunu teşkil etmektedir. Böylece daha sağlıklı ve hijyenik bir ürün haline gelmiştir. Ayrıca torba yayların sıklığı ve küçük çaplarda olması nedeniyle metrekareye düşen yay sayısının fazlalaşması sonucu ortopedik olarak avantaj sağlanmaktadır.

Yatağın alt ve üst yüzeyi ise, önce keçe ile kaplanmaktadır. Keçe yayın direk süngere temasını önleyerek yatağın daha dayanıklı olmasını sağlamaktadır. Daha sonra ise tıpkı kenarlarda olduğu gibi, yatağın alt ve üst yüzeyi de sünger ile kaplanmaktadır. Yatağın kullanıma hazır hale gelmesi için, yaylı yataklar genelde dokuma kumaşlarla kaplanmaktadır. Bonel yaylı yatakların üretim aşamalarının fotoğrafları Şekil 1.4 te verilmiştir.

Torba yaylı yatak üretim aşamaları bonel yaylı yatakların üretim aşamaları ile aynı olmakla birlikte, bu yataklarda torbalanmış yaylar arasına destek konmamaktadır. Torba yaylı yataklarda yatakla birlikte, yatak yüzünün de vücuda uyması açısından örme kılıflar tercih edilmektedir. Lateks yatakların üretiminde ise doğada bir bitki özütü olarak bulunan lateks hammaddesi kullanılır.

Yüksek teknoloji kullanılarak işlenen ve yatak haline dönüştürülen bu madde, içerisindeki hava kanalları sayesinde vücudun terleme dengesini düzenlerken mikrop ve bakteri üremesine de engel olmaktadır. Bu tip yatakların dış yüzeyi genellikle antimikrobiyel özelliğe sahip kumaşlarla kaplanmaktadır.

Doğal ve sentetik olmak üzere iki çeşit lateks vardır. Doğal lateks elastikiyeti ve dayanıklılığı için tercih edilir. Sentetik lateks ise kuvvetli ve geçirgen olup, dikine esnekliği yüksektir ve ekonomiktir. Lateks ayrıca elastikiyeti, yoğunluğu, rengi ve şekli isteğe göre değiştirilebilen bir malzemedir.

Viskoelastik yatakların üretiminde kullanılan viskoelastik malzeme ise, milyarlarca mikroskobik hafıza hücresi içermektedir. Moleküllerinin sahip olduğu hareket yeteneği sayesinde kişiye özel tepki gösteren açık hücreli ve akıllı bir malzemedir.

Visko ve lateks yatakların üretiminde, viskoelastik ya da lateks malzemeler ince bir tela ile kaplandıktan sonra hiçbir ara yüzey kullanılmadan kılıfa girmektedirler. Tela yerine yatağa ince havlu vb. kumaştan yapılmış kılıf da geçirilebilmektedir. Bu yataklar çok esnek yapıları ile tamamen vücuda uyum sağlayabildiklerinden dokuma kumaşlara kıyasla daha esnek yapıda olan örme kılıfların kullanılması gerekmektedir. Böylece hem yatak yapısı ile kılıf uyum içinde hareket etmekte hem de bu kılıflar yataktan kolayca çıkartılıp, takılabilmektedir.

İçi su ile doldurulan ilk yatak keçi derisinden yapılmış ve bundan 3000 yıl önce İranlılar tarafından kullanılmıştır. 1851 yılından beri su yatakları hasta tedavilerinde de kullanılmaktadır.

Hava yatakları ise değişken basınçlı, masaj etkisi veren şişirilebilir yataklardır. Bu özellikleri nedeniyle, bilhassa vücut basıncını düzenli olarak dağıtmak amacıyla hafızalı köpük teknolojisi ile üretilen viskoelastik yataklar ve su yataklarının yanında, yatağın her bir bölümünün ayrı ayrı şişirilip indirilebildiği, yumurta kartonu yapısında dizayn edilebilen değişken basınçlı hava yatakları da kullanılmaktadır.

Tüm bu yatak çeşitlerinin büyük bir kısmının üretiminde kapitoneleme işlemi uygulanmaktadır. Kapitone; iki kumaş arasına elyaf, keçe, sünger gibi dolgu malzemesi konularak muhtelif desenlerde çok iğneli kapitone makinelerinde dikilip birleştirilmesi işlemidir (Şekil 1.5). Kapitone makineleri bu işi kumaşı sabit kasnağa germeden devamlı ve akıcı olarak yaparlar. Yani kumaş makineden seri halde geçerken adım adım süratle dikilir. Yeni model makineler tek kat kumaşın üzerine kalın ip kurdela, pul, payet gibi malzemeleri işleyebilmektedir.

Yatak kapitone yapımında ise üst katmanda kumaş olmak üzere kapitonenin alt katmanları için sünger, elyaf ve tela kullanılmaktadır. Yatak son haline bu şekilde getirilmektedir.

Son zamanlarda yaygın şekilde kullanılan viskoelastik ve lateks yataklar vücut basıncına uyum sağlayarak forma girmekte, en uygun duruşu sağlamak için destek sağlamaktadır. Bu şartlar altında yatağın dışını kaplayan kumaşın da en az yatak kadar esnek olması gereksinimi ortaya çıkmıştır. Dokuma kumaş kullanımında, bu esneklik derecesinin sağlanması, ancak özel ipliklerin kullanımı ile mümkündür.

Son yıllarda yatak kumaşı üretiminde sağladığı esneklik, yumuşaklık, hacimlilik, hava geçirgenliği, yıkanabilirlik ve ütü gerektirmemesi gibi birçok avantajdan dolayı örme kumaşlar daha çok tercih edilmektedir. Örme yatak kumaşları, örgü yapısının özelliği nedeniyle esnek olduğundan, yatak kumaşından beklenen elastikiyeti dokuma kumaşlara görece daha kolay sağlamaktadır. Genel olarak yatak üretim süreçleri ele alındığında, yatağa kazandırılmak istenen özelliklerin çok büyük oranda yatak kumaşı üzerinden sağlandığı görülmektedir.

Örme Yatak Kumaşları ve Üretimi

Yatak kumaşı olarak, birçok farklı nedenle örme kumaş tercih edilebilmektedir. Örme işlemi dokuma işleminden çok daha hızlı gerçekleştirilebilmekte ve tek iplikli örme makinelerinde kumaş tipi değişimi çok daha kısa sürede yapılabilmektedir. Ayrıca, küçük partiler üretmek imkanı ve kısa zamanda ürün teslim edebilmek de örme sanayinin önemli diğer avantajları arasındadır.

Örme kumaş üretimi için kullanılan örme makineleri, atkı sistemli ve çözgü sistemli olmak üzere 2 ana grupta sınıflandırılmaktadır. İplikler örülen kumaş genişliğince ilmek yapıyorsa bu sisteme atkı örme sistemi, eğer kumaş boyunca ilmek yaparak birbirine bağlanıyorsa bu sisteme çözgü örme sistemi denilmektedir.

Atkılı örme tekniğinin, çözgülü örmeye nazaran daha basit bir sistematik yapıya sahip olmasının yanı sıra gerektirdiği maliyet de daha düşüktür. Bu nedenle, üretimdeki riskleri çözgülü örmeye nazaran daha az olan atkı örmeciliği, küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından daha çok tercih edilen bir üretim yöntemi haline gelmiştir. Atkılı örmecilikte yuvarlak örme makineleri, üretim hızını artırmak için silindirlerin çevresine iğnelerin dizilmesiyle oluşmuşlardır. Genellikle iplik sabit, iğneler hareketli prensiple çalışırlar. Örme dairesel bir düzlemde oluşur ve bir kumaş tüpü oluşturur. Silindirin çevresine sabit kamlar yerleştirilip, iğnelerin üzerinde yer aldığı silindir döndürülerek örgü örülür. Örülen örgü, makinenin silindiri içinden aşağı doğru çekilir. İplikler sistemlere yukarıdan beslenir.

Örme kumaşlarında kullanılan iplik özellikleri ve makine özellikleri olarak diğer tekstil dokuları ve malzemelerine göre farklılıklar göstermektedir. Ayrıca elde edilen örme yapı da diğer tekstil yüzeylerine göre boyut stabilitesi yönünde daha esnek ve elastiktir.

Yatak yüzü kumaşı üretiminde kullanılan örme kumaş tipleri ise, havlu kumaşlar, kadife kumaşlar, dolgu iplikli kumaşlar ve sandviç kumaşlardır. Yatağın üst ve yan kısımlarında kullanılan kumaşların yumuşak, esnek, alerjen ve toz maytlarına karşı dayanıklı olması istenmektedir. Bu nedenle yatakların üst yüzeylerinde genellikle yumuşak ve esnek yapıda olan dolgu iplikli, havlu ya da kadife kumaş, yan kısımlarında ise nefes alabilen sandviç kumaşlar kullanılmaktadır.

Havlu Yatak Kumaşları

Havlu kumaşları hem tek hem de çift iğne yataklı yuvarlak örme makinelerinde üretilebilse de, tek iğne yataklı olan makinelerin kullanımı daha yaygındır. Bu makinelerde her iğne aralığında bir tane olacak şekilde hav platini yer almaktadır. Zemin ve ayrı bir hav ipliğinden oluşan havlu kumaşlarda, hav platini yardımıyla oluşturulan hav ilmekleri zemin örgüye dik olarak kumaş yapısına yerleşmektedir. Bu yapılarda hav ilmeğinin yüksekliği, hav platininin burun yüksekliği ile belirlenmektedir. Örülen kumaşın teknik ön yüzünde zemin ipliği tarafından oluşturulan ilmeklerin R yüzü görülmektedir. Havlu kumaşın teknik arka yüzünde ise hav ilmekleri yer almaktadır. Örme havlu kumaşlar, yumuşak bir tuşeyle birlikte, kullanılan lif tipine bağlı olarak yüksek oranda nem emme özelliği de taşıyabilmektedir. Bu kumaşlar, yatak yüzü kumaşlarının yanında uyku esnasında terlemeden kaynaklanan rahatsızlığı giderecek yatak çarşafı, yastık kılıfı, nevresim gibi uyku ürünlerinde de kullanılabilmektedir.

Kadife Yatak Kumaşları

Bitim işlemlerinden önce örme havlu kumaşın hav ilmekleri tıraşlanarak, kadife görünümü elde edilmektedir. Bu kumaşların yatak yüzü üretiminde kullanımı çok yaygın değildir.

Sandviç Yatak Kumaşları

Örme sandviç kumaşlar, iki iğne yataklı düz, yuvarlak ya da çözgülü örme makinelerinde, en az üç ayrı iplik grubu kullanılarak üretilmektedirler. İlk grup iplik iğne yataklarından sadece birinde, 2. grup iplik ise sadece diğer iğne yatağında ilmek oluşturmak üzere yapıya beslenmektedir. Böylece makinede iki ayrı kumaşın üretimi sağlanmaktadır. Bu sırada üçüncü grup iplik, dönüşümlü olarak her iki iğne yatağına da beslenerek bu iki farklı kumaşın bir arada tutulmasını, bağlanmasını sağlamaktadır.

Dolgu İplikli Yatak Kumaşları

Yatak yüzü kumaşı üretiminde en yaygın olarak dolgu iplikli örme yatak kumaşı kullanılmaktadır. Buna ek olarak çalışmamızda da bu tipteki yatak kumaşı kullanıldığı için dolgu iplikli kumaşlar diğer yatak yüzü kumaş çeşitlerine nazaran daha detaylı olarak incelenmiştir.

Dolgu iplikli örme kumaşlar, iki iğne yataklı yuvarlak örme makinelerinde, iki iğne yatağı arasına ilave iplik beslenerek üretilmektedir. Araya beslenen bu ipliğe dolgu ya da atkı ipliği denmektedir. Dolgu ipliği olarak genellikle hacimli, tekstüre iplikler kullanıldığından bu kumaşlar hacimli ve yumuşak bir yapıya sahiptirler. Bu kumaşların üretileceği yuvarlak örme makinelerinde, iki iğne yatağı arasına dolgu ipliği besleyecek özel iplik kılavuzu yerleştirilmektedir.

Kullanılan dolgu ipliği özelliklerine bağlı olarak çeşitli kalınlık, gramaj, hacimlilik ve yumuşaklıkta kumaşlar elde edilebilmektedir. Dolgu iplikli örme kumaşlar yatak kumaşı olarak üretildiğinde, ön yüzeyde genel olarak doğal bir görüntü oluşturması için polyester, viskon ve pamuk gibi kesik elyaf iplikleri, arka yüzeyde astar amacıyla filament polyester iplikleri, orta yüzeyde ise yüksek hacim, dolgunluk ve yumuşaklık vermesi için polyester, polipropilen ve poliamid iplikleri kullanılmaktadır. Bu sayede dolgunluğu yüksek, esnek ve yumuşak kumaş yapıları ortaya çıkmakta, “uyku konforu yüksek” yatakların üretilmesine imkân sağlanabilmektedir.

---

T.C.
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Züleyha ÖNDER
Danışman Prof. Dr. Hüseyin Gazi TÜRKSOY
Yüksek Lisans Tezi

KAYSERİ 2019