Bu yazımızda sizlere Eğe Bölgesi geleneksel kadın kıyafetleri hakkında detaylı bilgiler paylaşacağız.
Türkiyedeki Geleneksel Giysi Çeşitleri
Anadolu geleneksel giyim kuşam açısından çok zengin bir kültüre sahiptir. Her yörenin kendine özgü giyim şekilleri bulunmaktadır. Giysilerin şekillenmesinde örfler, adetler, inanç ve iklimde etkili olduğu görülmektedir. Soğuk iklimde yaşayan insanların daha kalın ve yünlü kumaşlar tercih ederken, sıcak iklimde yaşayan insanlar pamuklu ve ince kumaşlar kullanmaktadırlar. Türkiye’de Ege bölgesi, Doğu Anadolu bölgesi, Güneydoğu Anadolu bölgesi, Akdeniz bölgesi, Marmara bölgesi, Karadeniz bölgesi, İç Anadolu bölgesi olmak üzere toplam yedi bölgeden oluşmaktadır. Anadolu’da farklı yörelerde giyilen giysilerin benzer ve farklı yönleri bulunmaktadır. Bu bölümde bölgelerin geleneksel giyim kuşamları incelenmiştir.
Ege Bölgesi Geleneksel Kadın Giysileri
Denizli ve yöresinde giyilen geleneksel giysi ve aksesuarları; göynek, şalvar, üçetek (henteri), yemeni, fes, kemer, kuşak, poşu, cepken, çarık, çorap, tepelik, işlik, önlük, zülüflük ve alınlıklar oluşturmaktadır. Denizli yöresinde kadınlar üçeteğin (henteri) içine ipekten ya da pamuklu bürümcük kumaştan “göynek” giyilmektedir. Göynek yakasız olmakla birlikte, boyun kısmına ise kanaviçe işlenmiştir. Kol ve yaka kenarları iğne oyaları ile süslenmiştir. Düğme bulunmaz, kolları uzundur.Göyneğin üst kısmına üç parçadan oluşan, arka kısmı tek ön kısmı iki parçadan oluşan, kutnu adı verilen veya ipekten kenarları dalgalı biçimde süslemiş henteri kullanırlar. Henteri kolları uzun, ön kısmı açık, yakaları ve kol uçları süslenmiştir. Henterinin üzerine çeşitli kumaşlardan dikilmiş çepken de giymektedirler. Giysilerin, en alt kısmına ipekli saten desensiz kumaşlardan veya henterinin kumaşından, beli büzgülü şalvar kullanmaktadır.
Şekil 4.36. Denizli Bölgesindeki Geleneksel Henteri
Denizli’nin farklı bölgelerinde yer alan giysilerin de birbirinden değişik yönleri vardır. Yöresel kıyafetlerde görülen birkaç özellik: Tavas, Acıpayam ve Çameli bölgesine ait olan kadın giysilerinin birbirinden çok bir farklılık yoktur. Bölgedeki kadınlar genellikle bol ve geniş paçalı, lastikli şalvar kullanırlar. Üst bedende boyu dizlere kadar uzanan fistan giymektedirler. Başlarına genelikle fes giyerler, fesin ön kısmına altın renginde pullar dizilmiştir. Fesin kaymaması için üst kısmına örtü bağlanır, bu örtüler renkli veya beyaz renk krep kumaş örtmektedirler.
Güney, Buldan yöresinde kadın giysilerinin boylarının uzunluğu topuklara kadar olup, fistan adı verilen giysiler giymektedirler. Ayrıca “peştamal” denen bir örtü bele sarılır özellikle giyilen peştamallar pamuklu, çizgili ve renk renktir. Fistan ve peştamal üzerine üzerine renk ve düz kumaşlarda dikilmiş üstlükler giyerler.Bu kıyafete aynı zamanda budan üstlüğü adı da verilmiştir. Çivril ve çavra bölgesinde bulunan geleneksel giysiler, Tavas bölgesine benzerlik gösterse de, farklı yönlerinin de olduğu görülmüştür. Köylerde çoğunlukla çoğunlukta rengarenk kumaşlardan dikilmiş fistan, üç etek, şalvar üzeri pullarla süslenmiş fes kullanmaktadırlar. Bu araştırmada Denizli’nin Çal ilçesi ve bölgesi geleneksel giysileri üzerine bir araştırma yapılmıştır.
Çingil Gümüş Pullu Fes
Çal yöresinde kızların fes giymesi demek nişanlı olduğu, yani artık sahipli olduğu anlamına gelmektedir. Evli kadınlar ve nişanlı kızlar başlarına fes takarlar, kadife pullu fesi kızlar gelin olurken giymektedirler. Fesin ön kısmına alın kısmına boyama adı verilen örtü bağlanmaktadır. Erkek tarafının maddi durumuna göre örtünün uç kısmına yirmi veya otuz tane altın dikilir. Bu yörede altının diğer adı çingildir. Fesin ön ortasına bir tane kulaklarının üstüne seksenlik büyük altın takılır, fesin üstüne kocaman ipek erbi isminde örtüler takılırdı.
Şekil 4.37. Çingil Gümüş Pullu Fes
Çal bölgesine ait başörtüleri, kızlar gelin oldukları zaman bilhassa yeni gelinler günlerde fesin üst kısmına dikdörtgen şeklinde tepe kısmı gül motifli, ipekten markizet pürgü dikdörtgen şeklinde boncuklu kenar kısımları tığ oyası yapılmış yeşil kırmızı almalı, telli kırma örtü üzerine de haneli ipek pürgü adı verilen örtüyü örtmektedirler. Bu yörede evli kadınlar dışarıya çıktıkları zaman başlarına haneli pürgü adı verilen örtüyü takarlarmış.
Şekil 4.39. Haneli Pürgü ve Almalı Örtü
Mes ve Yün Çorap
Çal yöresinde; gelin ayağına siyah ve parlak iskarpin mesli pabuç giyerlermiş. Kimi beldelerde yanları kırmızı renkte ayak kısmı siyah olan mes kullanılırdı. Bütün bölgede bu ayakkabıların içine beş şişle örülmüş kirmanda adını verdikleri yün çorapları giyerlermiş. Zaman geçtikçe hazır olarak satın alınan beyaz renk çorap ve ayakkabı kullanırlarmış.
Şekil 4.41. Mes ve Yün Çorap
Enteri
Enteri modelleri Çal yöresinde giyilen giysi parçaları; don(şalvar),şal kuşak gozalı, goca kuşak başka ismi, şal kuşak, fes, enteri (üç etek), önecek, göynek, mes, yün çorap ve pabuçtur. Bu bölgede günlük hayatta giyilen donlar, enteriler kumaş olarak pazen ve basma kullanılırken, gelinlerin giydikleri enteriler de ise kadife veya kutlu kumaş tercih edilmiştir.
Şekil 4.42. Çal Bölgesine Ait Kadın Geleneksel Kıyafeti Günlük Giysisi, Enteri Fes Modelleri
Göynek
Çal bölgesinde, kadınlar geleneksel giysi olarak enterinin altına çiçek desenli basma kumaştan göynek adı verilen parçayı giymektedirler. Göyneğin, kol kalıbı dikdörtgen şeklinde olup, kolları manşetsiz ve düğmesiz, yakası yuvarlak önünde düğmeleri bulunan düz dikiş tekniği kullanılarak etrafı temizlenmiş giysi parçasıdır. Boyu dizin üzerinde olup, yan kısımlarından enterenin yırtmaçlarından çıkarılarak giyilmektedir
Şekil 4.43. Göynek Modeli
Kaşık Sapı Enteri ve Lacivert Kadife Gelin Ceketi
Çal bölgesine ait olan mor renkte boyuna çizgili kutnu kumaştan dikilen kıyafete kaşık sapı entari, şalvara da kaşık sapı don adı verilmektedir. Bu yörede kadınlar göyneğin üstüne arkası tek parça, önü iki parçadan oluşan kutnu veya pazen kumaştan dikilen enteriyi giymektedirler. Bu giysinin yanları düz veya dilimli olarak dikilmektedir. Enterenin kenarlarını gaytan adı verilen süslemeler kullanılmıştır. Kol kalıbı dikdörtgen şeklinde kesilip, kolların uç kısımlarında manşetler bulunmaktadır. İçi Amerikan bezi veya patiska ile astarlanmıştır. Entarinin etek ucu astarına makine dikişleri le gül motifi işlenmiştir.
Şekil 4.44. Mor Boyuna Çizgili Çubuklu Kaşık Sapı Entere ve Don Modelleri
En alta giyilen parça don adı verilir. Bu giyside kumaşı enterede kullanılan kumaşla aynı olup, boyu bileklere kadar uzanan beli lastikle veya uçkurla büzülmektedir. Donun paça ve bel kısımlarına pazen veya çeşitli basma desenlerinden uçkur adı verilen parçalar dikilmektedir. Dikilen kısımların içerisine lastik ya da elde bükülen yün iplikler geçirilip çekilerek büzülür.
Mor Renk Kadife Entari
Mor kadife enteri yumuşak patiska kumaşı ile enterinin rengine uygun astarlanmıştır. Astarın üzerine makine dikişiyle selvi, gül ve dal motiflerini işleyerek süslemektedir. Mor renkte kadife yaka kısmında kaşık sapı kumaşından olup v yakadır. V yakanın bittiği noktadan, bel hattını kapatmak için birit kullanılmıştır. Kolları takma kol olup yan kısımları yırtmaçlı, yaka ve etek uçlarına gaytanlarla süslenmiştir. Üst kısımda kullanılan kumaş kadife, iç kısımda ise pazen kumaşla makine ile dikilmiştir. Gelinin giydiği bu giysi babasının evinden damadın evine giderken giyilmektedir.
Şekil 4.47. Mor Renkte Kadife Enterinin Önü,Yan Detayları ve Arkası
Kolları Oymalı, Boncuklu Kutnu
İbli Yenli Enteri Bu entarinin yakası v olup, ön kısmını birit tekniği uygulanmıştır. Kollarına takma kollu yöntemiyle dikilmiş kol uç kısımlarına oymalı ibikli adı verilen teknikle dikilmiştir. Yakası gayta adı verilen süslemeler kullanılmıştır.Ön kısım etek ucuna farklı kumaştan eklemeler dikilmiş, enterinin iç kısmı krem rengi Amerikan beziyle astarlanmış, yırtmaçlar ve arka etek kenarları yöreye ait olan dikiş tekniği uygulanmıştır. Entereyi gelin olacak kız düğün davetiyesini dağıtırken ve düğünden sonraki ilk günde giyilmektedir. Bu kıyafet daha sonra bayramlarda,kına gecelerinde ve düğünlerinde, deforme olmaya başladığında ise günlük hayatlarında kullanılırmış
Şekil 4.48. Boncuklu Kutnu Enter Ön, Arka ve Kol İbik Görünümü
Önecek
Önecek; basmadan, ipek kumaştan, kadifeden ve kandilli parlak basmalardan dikilir. Boyu ayak bileğin biraz üstünde yer alır.Kalıp dikdörtgen şeklinde kesilerek, bele tam anlamıyla oturtturulması için ön kısımdan üç tane kırma pile yapılır. Bel kısmına bağlanması uçkurun takılması için iki cm genişlikten dikilir. Rengarenk yün ipliklerin, bükülmesiyle oluşan kordonlar uçkur kısmından geçirilerek bele bağlanmaktadır.
Şekil 4.49. Önecek
T.C.
HALİÇ ÜNİVERSİTESİ
LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL VE MODA TASARIMI ANASANAT DALI
TEKSTİL VE MODA TASARIMI PROGRAMI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan: Merve ELÇİ
Danışman: Doç. Dr. Şöhret AKTEPE DAL
İstanbul – 2021