HAVLUNUN TANIMI VE TARİHİ

Havlunun Tanımı

Havlu, buklesi belirli çözgü iplikleri ile elde edilen, yüzeyde havlar oluşturan çözgü yapılı bir kumaş çeşididir. Dokuma, örme ve tafting teknikleri kullanılarak hav/bukle yapılı kumaşlar üretilebilmektedir.

En yaygın havlu kumaş üretim yöntemi dokuma yöntemi ile elde edilen kumaşlar olup, bu tür kumaşlar bir adet atkı sistemi, zemin ve hav olmak üzere iki adet çözgü serisine sahip kumaşlardır. Hav ve zemin ayrı olarak, iplikler farklı gerilimli leventlere sarılır, zemin çözgüsü atkı ile beraber zemini oluştururken, hav iplikleri zemin yapısının arasından atılarak bukleleri oluşturur. Bukle yapısı tek yüzde veya iki yüzde olabilir. Hav ipliği çoğunlukla pamuk ipliği olmakla beraber nadiren keten gibi başka lif çeşitlerinden eğrilen iplikler de olabilmektedir. Havlu ürünler, geleneksel kullanım alanı olan kurulama amacı dışında paspas, yatak örtüsü, elbise, eldiven, otomotiv tekstili, vb. birçok alanda kullanım alanı bulmaktadır.

Havlu gibi insan vücudu ile doğrudan temas halinde olan kumaşlar yüksek sıkıştırılabilirlik ve yumuşaklık özelliklerine sahip olmalıdır. Bu özellikler, daha iyi mekanik konfor için gereklidir. Havlu kumaşlar da kurulama kabiliyeti mekanik konforun önemli bir parametresidir.

Günümüzde dünya piyasasında bir ürünün rağbet görmesi için tekstil için de geçerli olmak üzere, kalite en önemli kabul edilme şartıdır. Bu nedenle tekstil materyalleri son dönemde çok büyük dönüşümlere uğramıştır. Kumaş performansı iki farklı yönden değerlendirilebilir: Mukavemet, renk haslığı, çekmezlik gibi amaca uygun özellikler, ya da son tüketicinin görünüm ve konfor gibi üstün kalite özellikleridir. Amaca uygun çoğu özellik standart araçlar ve prosedürlerle test edilebilmektedir; ancak konfor ve fonksiyonel özelliklerin değerlendirilmesi çok daha zordur.

Şekil 1.1: Farklı havluların kullanım alanları: a) havlu, b) bornoz, c) paspas, d) peştamal, e) mutfak havlusu, f)
panço

Havlu kumaşlar Şekil 1.1’de görülebileceği gibi başta ev tekstili olmak üzere çok farklı kullanım alanına sahiptir. Ev tekstili dışında, havlu kumaşların denizcilik, plaj malzemesi, spor aktiviteleri ve endüstriyel filtreleme vb. birçok uygulama alanı mevcuttur. Yüzeyine bukle adı verilen özel bir hav yapısının dâhil edilmesiyle oluşan bu çeşit kumaş, hav yapısıyla diğer tüm kumaşlardan ayrılır. Hem örme hem de dokuma makineleriyle üretilebilir, ancak tarihteki ilk yöntemi olan dokuma ile elde edilen ürünler daha yaygındır. Üretimde kullanılan iplikler, ipliğin nitelikleri, dokuma karakteri, hav yoğunluğu ve geometrisi, dokuma sonrası terbiye ve boya işlemleri diğer tekstil malzemeleri gibi havlu kumaşların da performansına etki eder.

Havlu bir kumaş, bukleli katman ve zemin katmanı olmak üzere iki bileşene ayrılabilir. İki yüzeyli bukleli olan havlu kumaş hem zemin hem de havlı yapıya sahip olduğundan dolayı kumaş karakteri hav ve zemin yüzeylerinin ilişkisi ile belirlenebilir. İnsan tenine temas etmesi nedeniyle bukleli yüzey performansı açısından daha yüksek öneme sahiptir. Hav sıklığı, hav boyu, hav oranı fonksiyonel ve estetik yönlerinden belirleyicidir. Bir havlu için en önemli özellik yüksek su emme kapasitesine sahip olmasıdır. Liflerin, ipliklerin ve dokuma yöntemlerinin hepsi havlu dokumada iyi bir su emme özelliği elde etmek için bir araya getirilir. Havlu üretiminde, özellikle hav/bukle ipliklerinde kullanılan lifler hidrofil olmalıdır.

Dokuma havlular boyutsal kararlılık, sıkıştırılabilirlik, yumuşaklık ve su emiciliği gibi üstün mekanik ve performans özelliklerinden dolayı örme ve tafting havlu çeşitlerine göre piyasada daha egemen durumdadır.

Havlunun Tarihi

Havlu (terry) kelimesi, el ile yüzeyden çıkarılan Türk havlusundaki bukle yüzeyine işaret eden ve çıkarmak anlamındaki Fransızca “tirer” kelimesinden türemiştir. Kadife (velour) ise kesilmiş bukleli yapıya verilen isimdir; Latince “vellus” yani “tüy” kelimesinden türemiştir.

Manchester Tekstil Enstitüsü’ne göre havlu kumaş, dokuma makinesindeki yanlış mekanizma çalışması ile kazara ortaya çıkmıştır. İlk üretim yeri Türkiye ve çok büyük ihtimalle eski tekstil şehirlerinden Bursa’dır. Havlu, dokuma kumaşlar arasında diğer türlere göre çok sonradan evrimleşmiştir. Havlu kumaş hala “Türk Kumaşı”, “Türk Havlusu” olarak bilinmektedir.

Havluların Sınıflandırılması

Şekil 1.2: Havluların sınıflandırılması

Havlular ağırlıklarına, üretim yöntemlerine, son işlemlerine, her hav sırası için gerekli atkı sayısına, yüzeydeki hav durumuna ve kullanım yeri ve boyutuna göre sınıflandırılabilir.  Ağırlıklarına göre hafif, orta, ağır ve çok ağır olarak ayrılır.

• Havlular dokuma, atkılı örme, çözgülü örme ve tafting sistemleriyle üretilebilir. Günümüzde dokuma havlu üretimi en yaygın olan havlu üretim çeşididir.
• Farklı efektler elde etmek için havlulara çeşitli bitim işlemleri uygulanmaktadır. Diğer konfeksiyon ürünlerinde olduğu gibi baskı, nakış, aplike gibi görsel estetik kazandırmaya yönelik işlemler havlulara uygulanabilmektedir. Bir yüzdeki bukleleri tıraşlayarak kadife havlular üretilmektedir. Kadife işlemi görmüş havlular çok parlak yüzey görünümü sergilemekte, ancak su emme kabiliyeti bukleli havlulara göre daha düşük seviyede kalmaktadır.
• Havlular bir hav sırası oluşturmak için gerekli atkı sayısına göre 2 atkılı sistemden başlayarak daha fazla atkı sayısı ile üretilebilmektedir. 2 atkılı sistem buklelerin dayanıksızlığı nedeni ile önemini yitirmiştir. Beş ve daha yüksek atkılı sistemler ise her havın iki defa dövülmesi gerektiği için çok nadir kullanılmaktadır. 3 ve 4 atkılı sistem en yaygın olarak kullanılan sistemdir. Üretim kapasitesi yüksek olduğu için 3 atkılı sistem daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
• Tek yüzlü havlular daha kısıtlı bir alanda kullanılmaktadır. Buklelerin tek bir yüzde olması kumaştaki hataların daha fazla ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.
• Havlular banyoda, el ve yüz temizlemede, mutfakta kullanılır. Sporda, plaj ve deniz aktivitelerinde, otellerde geniş çapta kullanım alanı bulur. Havluların detaylı sınıflandırılması Şekil 1.2’de yer almaktadır.

Havlunun Bölgeleri

Şekil 1.3: Havlunun bölgeleri; hav, bordür, kenar bezi, baş ve uç bezleri

Havlu terimi dokuma kumaş üretim tekniklerinden bir tanesi olarak kullanılabildiği gibi ürün adı olarak da kullanılmaktadır. Hav yapılı kumaş üretim tekniği olarak dokuma tezgâhında tam en genişliğinde düz kumaş olarak üretilen kumaşlar, havlu kumaşlar olarak adlandırılmaktadır. Bu kumaşlar bornoz, önlük, battaniye gibi konfeksiyon ürünleri için üretilmektedir. Kumaş halindeki havlu kumaşlarda bölge ayrımı kumaş kenar düz dokuması ve havlı bölge olarak iki bölgeye ayrılabilmektedir.

Havlu teriminin ürün adı olarak kullanıldığı tekstil ürünleri düz dokunmuş havlu kumaşlara göre farklı bölgeler içermektedir. Şekil 1.3’te işaretlenen hav bölgesi, kenar bezleri, baş ve uç bezleri (bazı özel tasarımlarda saçaklar) ve bordür terimleri havluların belli başlı bölgelerini tanımlamak için kullanılan terimlerdir. Bir havluda bu alanların hepsi bulunmayabilir, ancak hav bölgesi havlunun en temel yapısıdır ve tüm havlularda bulunur.

Hav bölgesi, su emiciliğinin yüksek olması için bir ya da iki yüzeyi bukleli olan bölgedir. Baş veya uç bezleri, havlu dokunurken havlı kısmın dağılmasını engellemek için buklesiz olarak dokunan kısımdır. Saçak, baş ve uç bezleri kenar dokusu oluşturmadan sadece zemin ve hav ipliklerinin uzun bırakılmasıyla elde edilen ve farklı düğümleme yöntemleriyle ya da düğüm olmadan bırakılan kısımdır.

Kenar bezi, havlunun boyu yönünde iki kenarı sağlamlaştırmak için bez yapısında dokunan bölgedir. Bordür, havlunun bir veya iki ucuna yakın, farklı örgülerle desenlendirilmiş kısımdır. Desene ilave olarak farklı renkli ve kalınlıkta polyester, şenil, indantren boyalı, merserize vb. iplikler kullanılarak bordür yapısı oluşturulabilir.

T.C.
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ
SAİT ÖZBAHAR
DENİZLİ, HAZİRAN- 2021