TÜRKÇE’DE KUMAŞ İSİMLERİ SÖZLÜĞÜ

A

Aba: Dokunması ve kullanılması zamanımıza kadar gelmiş olan, kalın yünlü bir kumaş. Bu kumaştan genellikle erkek elbiseleri yapılırdı. Eskiden en meşhur abalar Balıkesir’de dokunurdu.
Abadan: Aşağı yukarı dört metrekare genişliğinde, üzeri iki muhtelif renkte küçük karelerle süslü olan, kışın omuz atkısı olarak kullanılan bir çeşit dokuma.
Abai: İpekli kalın bir kumaş. Geniş desenli; desenleri klaptan ve renkli ipekle işlemelidir.
Abani: Üstüne sarı ipekle süslemeler kasnak işi ile işlenmiş, turuncuya çalar açık sarı renkte bir nevi bez. İstanbul ve Bursa’da yapılırdı. Halep, Bağdad ve Hindistan’da yapılanları da vardı.
Abayı: Kırgızca’da kıymetli bir kumaş adı.
Abrak: Orta Asya’da dokunan bir nevi elbiselik alaca kumaş.
Adana bezi: Pamuklu, astarlık bir bezdir. XVII. ve XVIII. yüzyıllara ait resmi kayıtlarda imparatorluğun her tarafında diğer bezler arasında tercihan kullanıldığı görülür.
Adh: İpekli kumaş ve benzeri gibi dokuma cinsinden sanat eseri olan her şey.
Agca: Pamuk ipliğinden dokunmuş çul.
Agı: Altın veya gümüşle işlenmiş, sırma ipekli kumaş.
Ağ: Kars civarında bez ve patiskaya verilen ad.
Ağabani: Bir çeşit beyaz bez olup, üzeri safran sarısı ipek ile yapraklı dallarla işlenmiştir, En güzelleri Bursa’da yapılmıştır.
Ağbani: Bir çeşit bez. Belirli ölçüde veya kumaş halinde olmak üzere iki türlüdür. Belirli ölçüde olanları kuşak, başörtüsü ve sarıklardır. Bazıları düz dokunur, sonradan üzeri abani ve süzeni tekniğinde işlemelerle süslenir, Zeminleri krem, işlemeleri sarıdır. Pamukla karışık dokunur, alaları tamamiyle ipektir. Ağbani kumaşlarla erkek gömlekleri, kadın elbiseleri, hırkalar yapılır. En güzelleri Bursa’da dokunmuştur. Desen ve renklerine göre isim alır. Başlıca çeşitleri: palamudi, ak çabeyaz, Antalya çeşidi, Halep örneği, Hind örneğidir. Kadın giyimine ait olanlarda desenler küçük ve geometrik olur.
Ağır altınlı kemha: Kemha adlı kumaşın bir nevi.
Ağır telli sade nevzuhür Hatai: Kumaş adı. Sadrazamın padişaha verdiği hediyeler arasında adı geçer.
Ahmediye: III. Ahmed ve Damat İ brahim Paşa devrinde Üsküdar ve Bursa’da yapılan ve çatma da denilen ipekli kumaşlara verilen isim. Muhtelif cinsleri arasında fitilli olanları meşhurdu.
Ak alemlü bez: Bir çeşit Denizli bezi.
Ak bez: Beyaz pamuk bez. Bunun Hind’de dokunmuş olanlarına Hindi ak bez denirdi; makbül bir bezdi.
Akrilik: Yapay liflerden yapılır. Sıcak tutar ve hafiftir. İç çamaşırı spor malzemeleri ve örtü yapımında kullanılır. Bazen diğer yapay kumaşlarla karıştırılır.
Alaca: Umumiyetle kırmızı zemin üzerine sarı çubuklu pamuklu bir kumaştır; pamuklu alaca ve ipekli alaca diye ikiye ayrılır. Tire ve Erzincan alacaları en iyisi olarak tanınır. Eskiden Bursa, Halep, Manisa ve Kastamonu alacaları meşhurdu. Bugünde Boldan. Arapkir, Gaziantep’te eski örneklerine göre dokunmaya çalışılmaktadır. Beşparmak da denir.
Alaça: Yollu pamuklu kumaşın Kırgızca’daki söyleniş biçimi.
Alakıtay: Bir çeşit basma.
Alca: Denizli ağzında bir kumaş ismi.
Alega: Hindistanda üretilen bir tür pamuk ve keten kumaş.
Ali Melek alacası: Denizli’de dokunan alaca çeşidi.
Alpak: Güney Amerika’da yaşayan bir cins deve. Bunun Yününden yapılan parlak kumaşa da alpak veya alpaka denir. Bize Avrupa’dan gelmiştir. Ayrıca Zonguldak’ta dokunan bir cins keten kumaşa da alpak denir.
Alpaka: Bir nevi ince yünlü dokuma kumaş.
AI taraklı Bursa: Çarşaflık bir nevi ipekli kumaşın adıydı. Yekpara dokunmuş olan bu kumaşın gerek etek, gerek baş taraflarında taraklı tabir edilen şekilde kesik çizgiler vardı.
Altınoluk: Üzeri çubuklu bir çeşit dokuma kumaş.
Altıparmak: Alaca denilen kumaşın yarı ipekli bir çeşidinin adı. Asıl alaca, kırmızı zemine sarı çubuklu olarak dokunduğu halde, altıparmak’ta çubuklar sarı, siyah, beyaz, mavi, yeşil, mor gibi altı renk üzerinedir. Erkek gömlekleri ve peşli kadın entarileri yapılırdı.
Alvala: Silivri’de bir çeşit kumaşa verilen ad.
Amazon Çuhası: Amazon çuhası ise iyice yatırılmış uzun kılları olan ince ve dökük bir kumaştır. Bunlar dışında zemini düz havlı yün kumaşlardan bazıları, kastor, muflon, fötr, lodendir.
Amor: Bir çeşit kumaş.
Anayolluğu: Anadolu’da, özellikle Erzincan’da düğünlerde oğlan tarafından kız tarafına ve kızın anasına hediye edilen kumaş.
Ankene: Bir kumaş, bk. İbrahimiyye.
Arakıye: Yün veya tiftikten döğülerek yapılmış ince keçe kumaş. Cübbe, potur, küah, takke yapılırdı.
Arkaçlık: Kıl veya yün dokuma; Silifke ve İçel’de kullanılır.
Armür: Sık dokunmuş, atkı iplikleri şekil vermede bilhassa enlemesine düzgün damarlar teşkil etmede önemli rol oynayan bir kumaştır.
Arşın: Altın, gümüş ve ipekle dokunmuş bir nevi kumaş.
Asıl: Kıymetli kumaşlara verilen ad.
Asker çuhası: Kaba ve hafif keçeleşmiş şekildedir. Asker elbiselerinin yapılmasında kullanılır.
Astar: Elbiselerde kumaşları daha dayanıklı bir hale getirmek için altlarına konulan bez ve kumaşlar. Ekseriya pamuktan olup, nadiren ipekten dokunurdu. Resmi kayıtlarda destar olarak yazılmıştır. En meşhurları Adana ve Manisa’da dokunurdu.
Atalags: Yakutça’da atlas kumaş.
Atiles: Kırgızca’da atlas kumaş.
Atkı: Boyun ve omuzları örtmek için yünden, pamuktan veya ipekten uzunca veya dörtköşe şekilde örülmüş kumaşlar.
Atlas: Çoğunlukla kadın giyiminde kullanılan, ipekten dokunmuş, parlak bir kumaş. Sertçedir. Çoğunlukla düz renkli olup, bazı nakışlı çeşitleri de vardır. En güzelleri İstanbul’da işlenmiştir. Çeşitleri arasında adları tesbit edilebilenler: surmai, elvani, gülnumi, mermeri, mertebani, firengi.
Atlas florentin: Bostancıbaşılara, kurban bayramlarında padişahın eteğini öptüklerinde verilmek adet olan kumaşın adı. Yedi donluk (elbiselik) verilirdi.
Atma: Pamuktan dokunmuş bir nevi bez.
Ay: Turuncu renkte ipek kumaş.
Ayakaltı: Samsun civarında, söz kesmeden sonra gelin evine götürülen elbiselik hediye kumaş.
Ayakeni: Anadolu’da bilhassa Niğde ve Erzincan’da kıza nişan takılırken, kapı eşiğinden kayınvalidenin oturduğu yere kadar, güvey tarafından satın alınıp gönderilmiş olan ipekli bir top kumaş serilir; gelin bu kumaş üzerinde yürüyerek el öpmeye gider; bu kumaşa ayakeni denilirdi. Sonradan bu kumaştan elbise yapılır.
Ayakişi: Yozgat civarında, düğünlerde gelinin ayağı altına serile n birkaç arşın basma.

B

Baalbekiye: Beyaz pamuk ipliğinden dokunan bir tür kumaş ve bu kumaştan yapılan giysiler.
Bademli: Diyarbakır kumaşı. Çoğunlukla kırmızı, lacivert, siyah ve mor renk üzerine, dokumundan sırma ile süslüdür.
Bagassı: Eskişehir’de patiskaya verilen ad.
Bağıldak: Çocukların bacakları arasına bağlamak için dokunmuş pamuklu ve ıslaklığı emici beze verilen ad.
Bahmal: Eskiden bir nevi; kadifeye verilen ad.
Baldaken: Bir taht, katafalk ya da yatak üzerinde yer alan kumaş ya da ahşap tavan.
Balkaymak: İki renk yollu ipek kumaş: ayrıca bk. Kenefi.
Balkı: Kırgızca’da kıymetli bır kumaşın adı.
Balzorin: Bir yüzü tüylü astarlık kumaş.
Barça: Kırgızca’da kumaş adı.
Barçın: Blr kumaş türü, kadife.
Barej: Sık dokunmuş hafif yünlü bir kumaş.
Barkıt: Kırgızca’da kadifeye verilen ad; yollu kadife taklidi pamuklu kumaş.
Basma: Çiçekli, türlü renk ve desenli kumaş. Adi basmanın içi ve yüzü perdahlıdır. İçi havlı ve dışı perdahlı olanlara pazen, içi perdahlı ve dışı havlı olanlara divitin denir. Basma, bugün de günlük elbiselerin yapımında kullanılır.
Başayı: Kırgızca’da el dokuması bir nevi ipek kumaşa verilen ad.
Batı bar kezdeme: Hamurlu, kolalı kumaş.
Beatris: Günümüzde astarlık olarak kullanılan, az parlak, kumaş.
Bebbez: Krep, ipek tül. Bilhassa Muğla’da kullanılır.
Becek: Erzurum’da tülbente verilen ad.
Beledi: Pamuklu bir cins kumaş. Bilhassa Tire’de dokunanları meşhurdu, Beledi kumaşlara Konya’da Velidi, diğer bölgelerde Karaoğlan dimisi adı verilir. Tesbit edilebilmiş olan çeşitleri: Tire iş, celebis, bademli, naaşlı.
Benduki: Bir nevi keten bezi.
Benek-i Amasya: XVI. yüzyılda Amasya’da dokunan bir kumaş.
Benek-i Bursa: XVI. Yüzyılda dokunan Bursa işi bir kumaş.
Benek-i İstanbul: XVI. yüzyılda İstanbul’da dokunan bir kumaş.
Bengal (Krep saten):Parlak çok dökük bir kumaştır.
Bengalin: Havsız, ince, sık kumaşlardır. Kumaşın eni istikametinde küçük damarları vardır. Bu kumaşlar çok sağlam fakat pahalıdırlar.
Beren: Kırgızca’da kadife.
Berenci: Kırgızca’da bir kumaş adı.
Bergama pamuklusu: Yeniçerilerin barani dedikleri yağmurluk elbisenin astarı için kullanılan bir nevi pamuklu bezdir.
Beşme: Her çubuğu başka başka beş renkte olan yollu kumaş.
Beşparmak: Her çubuğu ayrı beş renkte dokunmuş, yollu kumaş. Elifi ve sopalı da denir; ayrıca bk. Alaca.
Beyazgezi: Kaftan yapılan bir tür kumaş.
Beykasam: Boyunca ufak çizgileri olan yan ipekli yan pamuklu parlak kumaş. Bekasap da denir.
Bez: Pamuk veya ketenden dokunmuş kumaş. Rengi daima beyaz olur. İpliğin cinsine, dokunuş tarzına, kalınlığına, inceliğine, yumuşaklığına, sertliğine göre muhtelif cinsleri olup, Amerikan bezi, Trabzon bezi, yelken bezi, epengen bezi, keten bezi, pembe bez, Ermeni bezi gibi isimler alır.
Bıçış: Büyüklerin düğününe, davetine gidenlere verilen ipekli kumaş.
Binbaşıoğlu alacası: Alaca’nın bir çeşidi.
Bindallı: Eski bir kumaş adı; ipekli kumaşların kadifelerin üzeri kılabdan ve sırma ile iri yapraklar ve dallar işlenmiş olanlarıdır. Al, mavi, mor, yeşili vardır.
Biz: Bez, kumaş.
Boğası: El tezgâhlarında, astarlık olmak üzere, pamuk ipliğinden dokunmuş bez. Aslı İspanyolca bocaci’dir. Amele sırtı için gömleklik olarak da kullanılmıştır. Bugün de Isparta, Denizli, Kadıköy (Denizli) taraflarında dokunmaktadır.
Bohoraki: Bir cins kumaş.
Bozluk: Pamuk ipliğinden dokunan kumaş.
Böz: Uygurca ve Kırgızca’da bez. Kaba pamuklu kumaş.
Buhara: Zamklı ve kalın bez. Elbise ve duvar kumaşlarına astar olarak kullanılır. Bir çeşidine tela derler.
Buhurlu: İplikleri yol yololan kumaş; bk. şalakî.
Bukalemun: Her tarafa çevirdikçe başka başka renkler gösteren kumaş. Yanardöner de denir.
Bula: Kırgızca’da ipek, kıymetli bir dokuma adıdır.
Bulgan: Kırgızca’da ipek.
Burret: İpek deşeleriyle dokunan dişli görünüşte, elde buruşan, kalın, yumuşak ve çok kullanışlı bir kumaştır.
Bursa beneği: Kumaş adı, bk. benek-i Bursa.
Bursa çatması: Bursa’da dokunan kumaş adı.
Bursa çekmesi: Bir çizgisi ipek, bir çizgisi iplik, yollu yollu dokunan bir kumaşın adıdır. Kreple bürümcük arasındadır. Bursa’da dokunduğu için bu adı almıştır.
Bursa kemhası: X V. yüzyılda Bursa’da dokunan hir cins kumaş.
Bursa münakkaş kadifesi: XV. yüzyılda Bursa’da dokunan bir kumaş.
Bursa tellisi: Duvak olarak ve bazı kıymetli eşyaların örtülmesinde kullanılan ince ipekli bir kumaştır. Çoğunlukla malzemesinde tel kullanılırdı.
Buta: Kırgızca’da bir kumaş adı.
Buulum: Kırgızca’da kıymetli bir kumaşın adı.
Buvassi: Çıkrık büküsü kalın pamuk ipliğinden işlenen kumaş. Denizli bölgesinde işlenir.
Büldö: Kırgızca kıymetii bir kumaş adı.
Bürd: Çubuklu, yollu kumaş.
Bürümcük: Tamamiyle ham ipekten ve bazan da pamuk karıştırılarak yapılan yerli dokuması, kıvırcık ince bez, kumaş. Engüzelleri Üsküp, İşkodra, Bursa ve Kastamonu’da dokunurdu. Tesbit edilebilmiş olanlarının isimleri şunlardır: penbezar, ağır penbezar, hafif penbezar, yalınkat, penbeçul, kanuni, melez, helali, hileli, düz, çözme, eyübi, idare, emret.
Bürüncük: Ham ipekten, pek az miktarda keten ipliği katılarak dokunan yazlık eski güzel bir kumaşımız. Tül gib i ince olduğu halde şeffaf değildi. Açık krem renginde olurdu. Bürünecek küçük bez anlamında, kadın başörtülerine de bürüncük denirdi.

C

Came-i hassa: Osmanlı padişahları tarafından verilen elbiselik kumaşlara denirdi.
Caneper: Tülbent.
Canfes: Eski ipekli kumaşlardan biri. Tek kat çözgü ve tek kat atkılı münavebe ile örgü gibi dokunmuştur. Gayet ince, mat, daima düz renk olur. Mat olan sathı hareli dalgalı görünür.   Başlıca çeşitleri: yanardöner, kumrugöğsil, mor cengari, dama taşı, çatmalı.
Cannat: Kırgız folklorunda kıymetli bir kumaşın adı.
Car: Örtünmeye elverişli büyüklükte bir veya iki kanat halinde olup, pişmiş ipekle dokunan bez ve ipekliler. İsmi, Farsça 4 karşılığı çehardan, dolayısı ile değirmi olmasından gelir. Düz ve süslü olarak iki türlüdür. Bağdad, Halep, şam ve Bursa’da dokunanları en makbulleri idi. Tesbit edilebilenleri: Lopalı, müşabak, sade güzel, geçmeli, taçlı, mihraplı, kolanlı, Acem carı, Bağdad carı.
Ceridoğlu: Denizli’de dokunan alaca kumaş adı.
Cibek: Kırgızca’da ipek, ipekten olan.
Cit: Seyhan’da basma kumaşlara verilen isim.
Coro: Kırgızca’da şayı denilen kumaştan bir parça.
Cuba: Kırgızca’da kürk.
Cufa: Eskişehir’de çuha kumaşlara verilen ad.
Cuna: Tülbent nevinden bir cins ince bez. Vaktiyle bu bezden yapılan yaşmaklara cuna yaşmak denirdi.
Cup: Kırgızca’da bir kumaşın adıdır.
Cüzdanboşalttıran: Kahverengi yünlü kadın kumaşı.

Ç

Çalma: Sıvama olmayıp, ötesinde berisinde birtakım işleme çiçekleri olan sarıklık bir bezin, tülbendin adı.
Çampır: Simav ve Kütahya’da patiskaya verilen ad.
Çanpur: Konya civarında patiskanın adı.
Çapak: İçel yöresinde bir çeşit ince bezin adı.
Çapka: İçel yöresinde bir çeşit ince bezin adı.
Çatılı: Antalya civarında peştemal yapılan kumaşa verilen ad.
Çatma: Sağlam dokunmuş, kabartma çiçekli, ipek kadife eski bir Türk kumaşının adı. Umumiyetie nakışlı olup, zeminleri kıtaptandır, İpekle karışık yahut som sırma ile dokunmuş olanları da vardır. Hükümdar elbiseleri yapılmış en lüks kumaşlarımızdan biri. En meşhurları Bursa, Bilecik ve Üsküdar çatmalarıdır. Bunların isimleri dokundukları yere göre verilir: Üsküdar çatması, Aydos çatması.
Çaydam: Yağmurluk yapılan ince keçe.
Çek: Çizgili, kumaş gibi bir pamuk dokuma.
Çekin şalı: Başa örtmek için örülen kare dokuma.
Çekme: Çizgili kumaş gibi pamuktan dokuma.
Çeşan: Başa bağlanan geniş ve çubuk desenli peştamal.
Çetir: XIV ve XV yüzyıllarda döşemecilikte kullanılan, bazen elbise yapımında da kullanılan ipek kumaş.
Çevre: Yağlık, mendil. Kenarları kıvrılmış ve oya veya işleme nakışlarla süslenmiş tülbent, yemeni bez.
Çıgansı: Nakışlı bir Çin ipeklisi.
Çıgşansı: Nakışlı bir Çin ipeklisi.
Çımpırlı: Denizli’de dokunan bir kumaş.
Çınagsı: Nakışlı bir Çin ipeklisi.
Çıştırnay: Kırgızca’da (Rusça’dan, konuşma dilinde) yünlü kumaş.
Çıt: Sivas ve dolaylarında, ayrıca Kırgızca’da, basma kumaş; Trabzon’da başörtüsü.
Çıtarı: Bir teli ipek, iki teli pamuk olan nakış dokumalı bır çeşit ipek kumaş. Osmanlıcası diba. Eski zamanlarda elbise yapılırdı.
Çifte tafta: Bir cins kumaş adı.
Çilgirin: Kırgızca’da bir kumaş adıdır.
Çin canfesi: Çin’de yapılan bir çeşit ince ipekli kumaş.
Çinik: İzmir civarında ince keçeye verilen ad.

Çit: 1-Kitreli ince ipekli kumaş (Kayseri).

1. Ozeri çiçekli ve şekilli pamuk bez (Kars).
2. Yazına yemeni, başörtüsü (Erzurum).

Çitar: İpek ve pamukla dokunan bir tür kumaş.
Çitari: Bir ipek, üç pamuk ipliği ile dokunmuş, sarı ve kırmızı çubuklu bir kumaş. Bilhassa Şam’da dokunurdu. Çeşitleri: kırkkalem, fındıklı, makaslı, hekir hikir, Selimiye, aşağı çitari.
Çiyce: Kırgızca’da İskoçya bezi.
Çiyden: Yağmurluk yapılan ince keçe.
Çitle: Köylü kadınların dokuduğu kalın aba.
Çözgü: Çözme pamuktan yapılmış sopalı çarşaflık dokuma bez. Çözme de denir.
Çözme: Çözgülü olarak ipekten veya pamuktan yapılmış sopalı bir nevi Türk dokuması; ayrıca bk. Bürümcük.
Çubuklu: Yol yol çizgileri veya çözmeleri olan kumaş. İçi küçük çiçeklerle süslü olanları da vardır. Hindistan’da fermayiş denir.
Çuha: Yünden sıkı olarak dokunmuş, dayanıklı ve havlı bir kumaş. Bilhassa erkek giyiminde kullanılırdı, Bunu dokuyanlara çulha denirdi. En meşhurları Üsküp ve Selanik’te dokunurdu. Kırmızıları çok makbuldü. Ateş alı, gayet parlak eski bir Venedik çuhası da memleketimizde ıskarlat adı ile meşhur olmuştur.
Çul: Kıldan yapılmış, kaba örgülü dokuma.
Çulaki: Bir kumaş çeşidi.
Çuval: İnceltilmemiş kaba ipten seyrek dokuma.
Çuz: Yaldızlı, kırmızı renkli bir Çin kumaşı.
Çüştö: İnce, beyaz patiska.

D

Dağlı bezi: Bir kumaş ismi.
Daki: Kırgızca’da beyaz müslin.
Dalımbo: Kırgızca’da bir çeşit Çin pamuklu kumaşının adı.
Daliye: Çubuklu bir kumaştır. Erkek giyiminde kullanılır. Çubuktan çeşitli renklerde ipekli atlastır.
Damasko: Şam şehrinde yapılıp, XIX. yy. da Avrupa’dan bize gelen, iki yüzlü ve keten yahut yün karışık ipekli kumaş. Damasko, Şam ipeklilerinin Fransa’da ve İtalya’da dokunan taklitlerinin adıdır. Dimişki de denir. Bunların pamuklusuna ıstabrak denir.
Daray: Bir çeşit ipek.
Darayi: Gümüş ve altın sırma tellerle dokunmuş bir cins ipekli kumaş. MemIemleketimize İran ‘dan dan ithal edilen, çeşitli renkler üzerine kalın bir eski kumaşın adı. Şam’da dokunan benzerlerine, Şam darayisi, diğer bir nevine de, püladi darayi denir.
Defeli bez: Tezgâhta tarakla vurmak suretiyle dokunmuş sık bez.
Depme: Kütahya ve Amasya’da yünden dokunmuş elbiselik kumaşa verilen ad.
Destar: Resmi kayıtlarda astara verilen ad.
Devetabanı: Bursa’da dokunan bir nevi kumaşın adı.
Deyilda: Kırgız destanlarında geçen pahalı bir kumaş adı
Dıraz: Pürüzlü ve elle dokunan kumaş.
Diba: Fransızların brocard adını verdikleri çiçek nakışları dokunmuş lüks bir ipekli kumaşın adıdır ki, bazan türlü renklerdeki çiçeklerin arasına altın teller de atılırdı. Canfes kumaşından daha kalındır. Dibanın heftrenk, Venedik dibası, İstanbul’un telli al dibası gibi çeşitleri vardır.
Diba-yi Frengi: Bir nevi kalın ipekli kumaş adı.
Diba-yi Hindi: Bir nevi kalın ipekli kumaş.
Diba-yi münakkaş: Altın veya gümüş karışık olarak dokunmuş çiçekli veya tezyini şekilli ipek kumaşlara verilen ad.
Diba-yi Şam: XVI. yy. da Şam’da dokunan bir kumaş.
Dibet: Kastamonu, Sivas (Suşehri ) , Yozgat bölgelerinde bir yüzü havlı pamuklu kumaşlara verilen ad. Yünlü kumaşlardan birinin adı idi. Dayanıklı bir kumaştı. Erkekler kürk, kadınlar ferace yaparlardı. Bütün dibet, yarım dibet diye iki nevi vardı.
Dimi: Verevine ve gayet sık dokunmuş kaba bir bez, kalın pamuklu bir dokuma. Gemicilerin içdonu ve gömlekleri dimiden olurdu.
Dip: Sırmasız olarak dokunan ve sonradan altın ve gümüş işlenen kumaş. Sade arşın kumaş da denir.
Diril: Şilte yüzü veya gömlek yapmaya yarar pamuklu bir kumaş.
Dival: Balıkesir yöresinde, üzeri klaptanla işlenmiş kadife kumaş.
Divişli: Isparta’da tek yüzlü kumaşa verilen ad, alaca.
Divitin: İçi perdalılı, dışı havlı kumaş: pazen.
Dokuma: İplikleri birbiri arasından geçirmek suretiyle kumaş yapma işi ve bu suretle yapılan bez ve kumaşlar.
Dokurcun: Niğde ‘de adi cinsten patiskaya verilen ad.
Dolabi: Kumaş adı. Ekiden Bursa’da dokunurdu.
Donluk: Amasya’da dokunan ensiz çizgili bez.
Donnuğ: Denizli ağzında, kalınca dokunmuş beyaz kumaş.
Dril: Çapraz dokulu kumaş.
Duhezari: Kumaş adı; Durenk de denir.
Durmaç: ipekli kumaş, şal.
Dusturi: Eskiden kullanılan kumaşlardan biridir. Bursa’da dokunurdu.
Dülbend: Tülbent, tül, başa ve boyuna bağlanan ince beyaz kumaş. Değirmi kesilen parçaları üzerine yazma usülü ile nakışlar basılarak kadınlara baş yemenileri ve namaz bezleri yapılmıştır.
Dülbet: Tülbent (ağızlarda söyleniş şekli) .
Dürü: Gelinin, erkek tarafı akrabalarına verdiği çarşaf, kumaş, gömlek gibi hediyeler ve bilhassa hediyelik kumaşlar.
Dürüyö: Kırgızca’da bir nevi ipekli kumaş.
Düsturi: Kumaş adı.

E

Ebre: Hareli ve dalgalı bir nevi kumaş.
Edh: İpekli kumaş gibi dokuma cinsinden olan şeyler.
Egin: Eni birbuçuk karış, uzunluğu dört arşın gelen bir bez.
Ekose: Çeşitli renk ve büyüklükteki karelerden oluşan desen veya kumaş.
Elaca: Çuvaşça’da alacalı kumaş.
Elifi: Bantlarla süslenmiş bir tür kumaş. Beşparmak’da denilen pamuklu bir kumaş.
Elpek: Ereğli, Zonguldak yöresinde, ketenden örülmüş beyaz kumaş.
Emşen: Kuzu derisi, kürk yapılan deri.
En: Çuha nevilerinden birinin adı.
Engiliyon: Renkli kumaş.
Engürü sofu: Ankara’da dokunan sof kumaş.
Epiri: İpekle işlenmiş ince bir çeşit krep.
Eponj: Hafif ipek kumaş.
Erbi: İpekli kumaş.
Ermek: Bir nevi kaba beze verilen ad.
Eşkürti: İpekli, nakışlı Çin kumaşı.
Eşük: Büyüklerin ölümünde mezar üstüne serilmek üzere gönderilen ipek kumaş; bu kumaş sonra parçalanarak fakirlere dağıtılır.
Eşüklik-barçın: Bürgü yapılmak için hazırlanmış olan ipekli kumaş.
Ev çitili: Harput, Elazığ yöresinde, yerli dokuma üzerine kalıpla basılmış çiçekli bez, yazma.

F

Fanila: Düz, beyaz veya renkli çizgili bir dokuma çeşididir.
Fantaziye: Dallı bir nevi atlas kumaş. Taklit Türk kumaşı olup, Lyon’da dokunurdu. Yakın zamanlara kadar gelin elbiseleri bu kumaştan yapılırdı.
Fasone kumaş: İplikleri kabarık olan çizgiler teşkil eden kumaş.
Felpa: Kadife gibi bir nevi tüylü kumaş.
Feşek: Ordu’da dayanıksız basma veya beze verilen ad.
Fermayiş: Hindistan’da çubuklu kumaşına verilen ad.
Fırlantı: Tekirdağ yöresinde bir çeşit krep kumaş.
Fısır: Muğla’da basmaya verilen ad.
Finet: İnce şayak dokuma bir kumaştır. Tersi az veya çok tüylüdür.
Fodra: Elbiselerin kumaşlarını beslemek Için altlarına konan astar.
Frengi nakışlı telli diba: İpekli bir nevi kalın kumaşın adı.
Futa: İpekli peştamal. Futalar bir zemin rengi üzerine mutlaka çubuklu ve çubuk kafesli olarak dokunurdu. Kırmızı renk esas olarak dokunurdu. Başlıca çeşitleri: Aziziye, Selanik başı. Engürü çeşidi, elvan, sulu, çekmeli, taraklı, damalı, akbaş, balıklı, selvili.

G

Gabardin: Sıkı ve sağlam dokunmuş çapraz doku.
Gadife: Kadife (Kastamonu, Trabzon).
Galiyet: Kalın ve sık dokunmuş fabrika kumaşı.
Gaz: Tülbentten çok daha seyrek dokunur. Ona göre biraz aprelidir. Dayanıklılığı tülbetten fazla, muslinden azdır.
Gaz boyaması: Bir nevi ince tülbendin adıdır. Hediyelik şeyler, akraba ve dostlara gönderilen loğusa şerbeti sürahileri buna sarılırdı.
Gaze: İnce ve şeffaf olarak ipek veya ketenden yapılmış tül ve tülbend.
Germsüd: Kışlık eski bir kumaş ismi.
Gezi: İpek ve iplikle karışık hareli bir kumaş. Bir arşın eninde dokunurdu; yollu ve düz olarak iki türlü idi. Her iki cinsininde yüzleri hareli idi.
Gıhra: El tezgâhlarında dokunan bir çeşit yün kumaş.
Goblen: Kabartma resimleri bulunan kumaşlar. Günümüzde daha çok mobilyalarda kullanılmaktadır.
Gorum: Erzurum yöresinde renkli kumaş.
Grizay: Tek renk nakışlı kumaş.
Gron: Kalınca, parlak ve dayanıklı ipekli bir kumaşın adı idi. Pahalı idi.
Gulbastı: Afyon bölgesinde, bir çeşit tüylü kumaş.
Gumaş: Ağızlarda, kumaş.
Gutnu: İpek kumaş. Sivas ve Tokat ağızlarında kutnu kelimesinin söylenişi.
Günagün la’l kadife: Kadife çeşidi.
Güllü diba: Diba denilen ağır ipekli kumaşın gül nakışlarına verilmiş isim.
Gülmez: EI tezgâhlarında dokunan alacalı bir bez.
Gülmezoğlu işi: Eskiden dokunan bir nevi yollu kumaşa verilen ad.
Gürze: Çorum’da düz ipekten bir çeşit kumaşa verilen ad. Her rengi bulunur.

H

Hakir: Eski ipekli kumaşlardan birinin adıdır. İşlemeli hissini verir. Dayanıklıdır.
Hamayıs: Çorum ağzında patiska.
Hamma: Ağbani tekniğinde çubuklu bir kumaştır. Çubukları ipekten olup, yalnız erkek giyimine aittir.
Hare: Sof gibi dalgalı bir nevi kumaşın adı. Daima düz renklidir.
Mermerin dalgalı damarları görünüşündedir. Telli, telsiz, direkll, her rengi vardır.
Hareli: Çizgili ve beyaz iplikli bir kumaş nevi. Üstüste desenli ve dallıdır. Dalları birbiri üstüne çeşitli malzemelerle işlenirdi. En üste gelen motifleri klaptandandı.
Harir: İpek, ipekli kumaş.
Has: Ayrım uruğu ağzında bir cins kumaş.
Hasa: Çirişli kalın bez. Enlisine çifte hasa, yumuşak ve iyi cinsine hümayun derler.
Hasetli: Malatya ağzında yollu, çubuklu bez ve kumaş.
Hasse: Düz dokuma. Kaliko da denir.
Hass-ül-has: Hil’at yapılan en kıymetli kumaşlar hakkında kullanılan bir tabirdir.
Hatai: Eski bir ipekli kumaşın adı. Zemini siyah ve sırmadandır. Sade hatai, telli hatai, nevzuhur hatai diye çeşitleri vardır.
Havlu: Havlı, tüylü dokuma. Bursa’da dokunanları meşhurdur. XVIII. yy.’da dokunmaya başlanmış bir Türk dokumasıdır.
Heftrenk: Diba adlı kumaşın bir çeşidinin adı. Yedi renk iplikle dokunmuş olup, memleketimize İran ve Venedik’ten gelirdi.
Hekir hikir: bk. Çitari.
Helali: Bürümcüğün pamuk karışık nevine verilen ad.
Heştek: Kol altında ve bacak arasında kullanılan üç köşe kumaşa Kayseri ve Avanos’ta verilen ad.
Hind kumaşı: Krem renginde, pişmiş ipekle dokunmuş, bürümcüğe benzer bir kumaştır.
Hind pamuklusu: Şeyhülislamın padişaha verdiği hediyeler arasında adı geçen bir kumaştır.
Hindi ak bez: Hind’de dokunmuş, beyaz pamuk bez.
Homas: Çuvaşça’da bir nevi kırmızı kumaş.
Hoplim: Çorum’da çubuklu ipekten bir nevi kumaşa verilen ad.
Hurşidiyye: Kumaş adı. Çeşitleri: bindiye, altıparmak, iplik hurşidiyye.
Hümayun: Çirişli bir nevi hasa denilen bezin, yumuşak ve iyi cinsi. Elbiselerin altına astar olarak konurdu.

I

Içlagu: Elbise astarı, elbise astarı yapılan kumaş.
lğrız: Bolu yöresinde yünden dokunmuş kumaş.
Irapıs: Kırgızca’da kumaş.
Iskarlat: İtalyanca Scarlatto isminden gelir. Has boyalı ve kırmızı, pek parlak bir cins eski Venedik çuhasının adı.
Istampıl: Kenarlı, bordürlü muslin
Istufa: İpek ve sırma ile nakışlı olarak dokunan kumaş. Ekseriya mefruşatta kullanılırdı. Ala cinslerine sündüs ve dibaç denir.

İ

İbrahimiyye: İbrahimiyye ve ankene entari diye sicilierde bir nevi kumaş adına rastlanır; bunların örnekleri yoktur.
İçik: Kırgızca’da yüzü kumaştan olan kürk.
İdare bezi: İki pamuk ve bir ipekten yapılan dayanıklı ve ucuzca gömleklik bez, Helali de denir.
İpek: İpek ipliğiyle dokunmuş kumaşlara denir. İpliğin nevine ve dokunma tarzına göre ipekli kumaş, canfes, atlas, bürümcük v.b. isimler alır.
İpekli keşmir: Yün ve ipek karışık bir nevi kumaşın adı.
İstanbul kemhası: Bir nevi ipekli kumaş; havsız kadife demek olan kemhanın İstanbul’da yapılanına verilen addır.
İstüfe: Sırma veya sırma taklidi tel ile işlenmiş tokça bir kumaşın adı. Eni 45 santimetredir. Anadolu’nun birçok yerinde gelin elbisesi yapılır.
İşgirti: Uygurca’da diba denilen ipek kumaş,
İşkirti: Uygurca’da ipek kumaş.

J

Jakar: Aynı adlı tezgâhta dokunan karmaşık desenli bir kumaş.
Jakona: Atkıları sık olan, ince, hafif beyaz ya da emprime bir pamuklu kumaş türü.
Jarse: Esnek dokulu, ipek ya da yünlü örme kumaş. Adını ince yünlü dokumalarıyla tanınan Jersey adasından alır.
Jean: Bir çeşit kaba pamuklu bez.
Jorjet: İpliklerinin fazla bükülmüş olmasından dolayı oldukça bürümcüklü bir görünüşte olan ve bez armürle dokunan bir kumaş çeşididir. Muhtelif desenlerde emprime yapılmış jorjetlerden, ince olmaları sebebiyle yazlık kadın elbiseleri yapılır.

K

Kaba bez: Çuval gibi kaba dokunmuş bez.
Kabartma: Nakışları kabartma olarak dokunmuş kumaş. Çatma.
Kaçaç: İpekli Çin kumaşı.
Kadam: Çuvaşça’da keten.
Kadek: Kırgızca’da bir Çin dokumasının adı,
Kadife: İpek, pamuk veya yünden, yüzü tüylü, yumuşak ve parlak kumaş. Havı, esas çözgülerin arasında olan fazla çözgülerden yapılır. Bunlar kumaş yüzüne atkının bulunduğu yerlere yerleştirilen teller vasıtasıyla çekilip çıkarılır. Sonra düzlenir, Bursa, Bilecik ve Aydos’ta çok güzel kadifeler dokunurdu. Çiçekleri ve süslemesi kabartma olarak dokunanıa çatma denir. Bu nevi kadifeler İtalya’nm Genova şehrinde yapılırdı. Günümüzde düz ve çizgili olanları giyim ve döşemecilikte kullanılır.
Kadife-i çatma-i Bursa müzehhep: Bursa’da dokunan kadife kumaş.
Kadife-i münakkaş-i Bursa: Kırmızı, yeşil ve bal renginde, XV. yy. da bilinen bir çeşit Bursa kumaşı.
Kadife-i müzehhep benek Bursa: XV. yy. da bilinen bir çeşit Bursa kumaşı.
Kafgar: Satran renginde bir çeşıt ipekli kumaş.
Kaleyet: Ankara’da, komşuları düğüne davet etmek üzere gönderilen basma kumaş.
Kalın böz: Uygurca’da kaba ve kalın kumaş.
Kaliçe: Karaman dokuması.
Kaliko: Pamuktan dokunmuş, patiska da denilen bir nevi bez;
Kamka: Kırgızca’da kemha, Çin ipekli kumaşı.
Kamlo: Adana ve Sivas’ta bir cins pamuklu adı.
Kamlot: Kalın, pamuklu bir dokuma.
Kanava: Sert ve kalınca ipliklerle seyrek olarak dokunmuş bezlere denir; bunların üzerine iğne ile işleme işlenirdi.
Kanaviçe: İplik veya pamuktan aralıklı olarak örülmüş bez, kanava.
Karaoğlan dimisi: Pamuklu beledi kumaş; bk. Beledi.
Karış: Yünlü kumaş.
Kaşe: Bir tür yünlü kumaş. 2/2 dimi örgüde, ince numara ştrayhgarn iplikten dokunup ağır bir dinklemeyle bir ölçüde keçeleştirilmiş ve yüzeyi havlandırılmış, düz renk elbiselik ve döpiyeslik kumaşlardır. Daha kalın tipleri pardösülük olarak da kullanılabilirler.
Kaşmir: Pamuklu, karışık desenli kumaş.
Kavrak: Yün kumaş.
Kazaki: Sırmalı aba.
Kazmir: Telleri çapraz dokunmuş yünden, elbiselik, kalınca kumaş. Fransız kazmiri, İngiliz kazmiri diye cinsleri vardır.
Kebe: En kalın keçenin adı. Çoban kepenekleri kebeden yapılır, Tüylü bir cinsine Yanbolu kebesi denir.
Keci: 1- Gömleklik ipek kumaşa Konya’da verilen ad. 2- Güney köylerinde fesin üzerine örtülen mavi krep veya beyaz oyalı süslü bir örtü.
Keçe: İplikten dokunmayan, yalnız ıslatılarak dövülmek süretiyle yapılan kalın, kaba kumaş. Oğuzca’da kiyiz veya kiz denir. Külah, ayak dolaması ve ayak terliği yapılır.
Kedüklük kidhiz: Yağmurluk yapmak için hazırlanmış keçe.
Kefe: Konya ağzında ipekli kumaş.
Kele: Kırgızca’da kıymetli bir kumaşın adı.
Kelmaki: Türkistan’da kaftana verilen isim; kaftan yapılan kumaş.
Kelpen: Kadınların süs olarak kolları üstüne koydukları kumaş.
Kemek: Pamuktan yapılmış, çubuklu ve nakışlı bir dokuma; bundan Kıpçaklar yağmurluk yaparlar.
Kemha: Atlas ve kutnu ayarında kadifeye yakın, havsız, ipekli bir kumaştır. Altın ve gümüş tellerle nakışlı olarak dokunurdu. Ağır kaftanlık kumaştır. En güzel, kıymetli eski Türk kemhaları, İstanbul ve Bursa’da dokunmuştur. Avrupa’dan gelenlerine Frengi kemha denirdi. Çeşitleri: Bursa kemhası, altunlu rengimiz kemha, kuşaklık kemha, benekli yest kemhası, kefiri kemha, alaca yest kemha, çatma yezid kemhası, benek yezid kemhası, sade yezid kemhası, küçük benek yezid kemhası, yekrenk kemha, peşuri kemha, dolabi kemha, müsehheb kemha, güvez Bursa kemhası.
Kenefi: Çorum bezi ve evbezi de derler. Don, gömlek, çarşaf yapılır. İdare, balkaymak, kaşıksapı, kıvratma, serçekanadı, üçoturum, melez diye çeşitleri vardır.
Kenzi: Kırmızı, sarı, yeşil gibi birtakım renkleri bulunan bir Çin dokuması.
Keremsut: Bir nevi ipekli kumaşın adı; Halep’te dokunurdu.
Keşma: Çuvaşça’da keçe.
Keşmir dikosu: Lahurakiden daha ince ve parlak yünlü kumaşlardan birinin adı.
Keşpir: İnce pamuklu kumaş; kaşmir (Kırgızca’da).
Ketal: Nişasta veya kola ile sertleştirilmiş bir nevi parlak bez.
Keten: Elyaf elde edilmek üzere yetiştirilen en eski tarım bitkilerindendir. Mukavemeti pamuktan daha iyidir. Pamuktan parlak, nem çekme özelliği yüksek, esnekliği azdır. Çabuk buruşur. İri gözenekli oluşu hem cildin nefes almasını, hem de buharlaşmasını kolaylaştırdığı için serin tutar. Bu özelliği dolayısı ile sıcak havalarda kullanılır. Takım elbise, pantolon, gömlek ve etek için tercih edilir. Pürüzsüz ve tüysüz oluşu; keten kumaşın çabuk kirlenmesini önler. Kuru temizleme yöntemi ile temizlenmelidir. Çabuk buruşur, yüksek sıcaklıkta ütülenmelidir.
Kevkez çuha: Şepkülah yapılan çuha.
Kez: Bir nevi ipekli Çin kumaşı; kez de denir.
Kılap: Eskiden kadınların fes üzerine sardıklan ince ipekli kumaş.
Kımkap: Kırgızca’da ipekli bir kumaşın adıdır.
Kıpan: Bir nevi çiçekli kumaş. Bindallı da bu cins bir kumaştır.
Kırğız en: Kırgızca’da bir kumaş adı.
Kırha: Kastamonu’da yerli tezgahlarda dokunan ve yünden yapılmış siyah kumaş.
Kırkkalem: bk. Çitari.
Kırmızı: Kırgızca’da kırmızı renkli ipek kumaş.
Kırmızı bez: Diyarbakır dokuması.
Kıtıklıg: Uygurca’da pamuklu kumaş.

Kıvrak: 1- Kırmızı renkte bir kanaviçedir, Üzeri ufacık madeni pullarla işlenerek gelinin tepe altını üzerinden başına örtülür.

• Çok kıvrılmış ipekten yapılan, yüzü pürtük pürtük ve buruşuk gibi olan bez.
• Yerli dokuma bezden köylü kadın yeldirmesi (Kütahya, Kırkağaç)

Kıvratma: Kıvrılmış iplikten, el tezgâhında dokunan kıvırcık bez. İpliği ıslatılarak dokunur. Ayrıca bk. Kenefi.
Kidiz: Uygurca’da keçe kumaşa verilen ad.
Kimişke: Kaşgar’da yapılan nakışlı bir keçe.
Kin: Uygurca’da ipekli kumaş.
Kirbas: Astarlık bezin eski adı; keten ipliğinden dokunurdu.
Kirpas: Hambez; pamuk ve keten bezi yerine kullanılır.
Kirpas-ı keten: Keten bezi. Tırhala’da dokunur, hükümetçe satın alırardı.
Kirpas-ı penbe: Astarlık olarak kullanılan, pamuktan yapılma bezin adı. Tuzla, Edremit, Bergama’da dokunurdu.
Kirpas-ı Tuzla: Tuzla’da dokunan astarlık pamuk bez.
Kişe: Keçe.
Kiş içik: Kırgızca’da samur kürk.
Kitabi: Pamuk ve iplikle dokunmuş, kutnu cinsi fakat yollu desenli kumaş.
Kite: Kırgızca’da pahalı bir cins kumaşın adı.
Kokpu: Uygurca’da pamuklu kumaş.
Koton: Pamuktan yapılmış olan (kumaş vb.).
Kökneç: Sinop ‘ta peştemala verilen ad.
Köpen: Yünden veya kıldan yapılmış, uzun tüylü çul.
Közüldürük: At kuyruğundan yapılmış bez parçası.
Krep: İnce yünden veya ham ipektan dokunmuş ince kumaş. Örtü ve elbise yapılır. Şeffaf olanlanndan kadın başörtüleri yapılır.
Krepdeşin: Açık renkte, yakın zamana kadar Bursa’da dokunmuş ipekli bir kumaş.
Kruvaze: Tersi ve yüzü düzgün serj tarzında dokunmuş bileşik bir kumaştır.
Kulğun: Kırgızca’da çuha, yünlü kumaş.
Kumaş: Yün, keten veya ipekten dokunmuş, sade veya nakışlı her türlü dokumaya verilen ad. Eskiden pamuklu dokumalara bez denirdi. Bugün umümi manada her türlü dokumaya kumaş denilmektedir.
Kumlu: Üzerinde gayet küçük serpme noktalardan bezemesi olan kumaş.
Kuşdili: Denizli’de dokunan kumaş.
Kutavva: Dünbüllüuruğu ağzında ipek cinsinden bir kumaş.
Kutil: Çok sık ve sağlam dokunmuş bir cins kumaştır. Bu kumaş bazen düz, bazen de çeşitli renklerde çubuklu dokunur.
Kutni-i Bağdad: XVI. yy. da Bağdad’da dokunan bir cins kumaş.
Kutni-i şam: XVI. yy. da Şam’da dokunan bir cins kumaş,
Kutnu: Pamuklu dokumalara yerilen isim. Ayrıca atlas ile kemha arasında, bir yüzü ipekli, diğeri pamuklu bir kumaş da kutnu (kutni) adını taşır. Çeşitleri: tas, pıçak, mecidiye..
Kutnu-demiryolu: Sarı, kırmızı iki renk yollu ve yolları üzerinde balıksırtı desenler bulunan, Akşehir bölgesinde çok kullanılan bir kumaş.
Kutnu-haşhaşlı: Sarı-kırmızı, iki renk yollu kumaş, Yollar üzerinde çiçek biçimli desenler vardır. Akşehir civarında çok kullanılır.
Kutnu-taraklı: Sarı-kırmızı renkli yollu kumaş. Yollar üzerinde tırtıla benzer desenler vardır. Akşehir civarında kullanılır.
Kuyruklu: Denizli’de dokunan kumaş adı.
Küldüü çıt: Kırgızca’da desenli, çiçekli basmaya verilen ad.

L

Lahar: Vakfıkebir’de Lahur şalın bir cinsine verilen isim.
Lahoraki: İnce yünlü Lahur kumaşı. Ekseri kırmızı renkli olur, kadın elbiseleri yapılırdı.
Lahuri: Hindistan’ın Lahur şehrinde dokunan bir nevi şal kumaşı.
Lame: Özellikle gece elbiseleri yapmakta kullanılan parlak bir kumaş, Beyaz ve sarı olanları vardır.
Lasteks: Pamuğun yapay ipek ya da naylonla karıştırılmasıyla yapılır. Esnek bir kumaştır.
Levandine: Saray vesikalarına göre, bostancıbaşı kurban bayramında padişahın eteğini Öptüğünde verilmek murad olan çuha kumaş.
Likra: Güçlü ve dayanıklı sentetik bir dokuma.
Loden: İsviçre’de ve Alsace’te dokunan, bir tür yünlü kumaş.
Loka: Loktay.
Lokmalı kutnu: Nişancılara iç kaftanı yapılan kumaş.
Loktay: Uzun Sarı benekli kırmızı bir Çin ipeklisi, lontay.
Lustrin: Bunun bir yüzüne cilalı bir apre yapılmış olduğundan parlak bir görünüşü vardır. Çeşitli renklerde boyanmış olarak hazırlanır.

M

Madaliye: Çorum’da gelinlik yapılan sırmalı bir kumaş.
Madapolam: Bu isimdeki Hind şehrinde çıkan bir nevi bez ve bunun Avrupa’da yapılan taklidi. Patiska cinsindendir.
Mahmuzi: Bir çeşit ipekli kumaş.
Makmal: Kırgızca’da bir kadife ismi.
Malatya bezi: Malatya’da dokunan renkli kumaş.
Manat: Kırgızca’da kırmızı çuha,
Mandıpalam: Kırgızca’da bir çeşit patiska.
Mandili: Kırgızca’da bir dokumanın adı.
Mantin: Canfesten kalın bir cins ipekli kumaş. Elbise ve ferace yapılırdı.
Mantini: Çorum’da çubuklu ipekten bir nevi kumaş. Direkleri beyaz, sarı, yeşil, penbe olur.
Manusa: Türkiye ve bilhassa Arapkir’de yün ve pamuk ipliklerle tezgâhta dokunan yollu ve nakışlı bir nevi kumaş. Köylüler giyer. Düz, petikli, çiçekli, bademli, yılan eğrisi, taraklı denilen çeşitleri vardır.
Markizet: Kadın elbiseleri yapılan ince bir kumaş.
Mat: Yağıbasan köyünde bir cins bezin ismi.
Mata: Kırgızca’da evde dokunan pamuklu kumaş.
Mavibez: Eskiden Çorum’da, Çorum pamuğundan iplik yapılarak, bu iplikten dokunan bezlere mavibez denirdi. Bu bez, delmelerin arkasına konulduğundan arkalık da denir.
Meğze: Denizli’de hamam havlularına verilen ad.
Mehker: Tülbent.
Meles : Konya ağzında pamuk bez!.
Melez: Amasya’da ipek gömleklik; Malatya ağzında ince ve zarif kumaş; bk. Kenefi.
Menevrek: Burdur’da siyah yünlü kumaş.
Mensucat: Dokunarak yapılan her türlü kumaş ve bezler, tekstil.
Merinos: Çapraz dokunmuş, kalın sağlam bir kumaştır.
Mermerşahi: Tülbentten kalın, pamuklu, beyaz bir dokuma; mermer de denir.
Meton: Bir cins kumaş.
Meydani: Yarı ipekli, erkek giyimine ait, çubuklu bir kumaştır. Çeşitleri: al, mor, mor zemin üzerine beyaz çizgili, güvez, mezemmek. Bayram günleri meydanlarda giyildiğinden bu adın verildiği sanılmaktadır. Şam ve Hindistan’da dokunanları makbüldür.
Mile: Adana yöresinde entarilik basma.
Moket: Bir tür yünlü kadife kumaş.
Moleskin: Elbiselere astar yapılan pamuklu veya maroken taklidi parlak bez.
Muare: Dalgalı parlaklığı olan kaliteli bir cins kumaş; akıcıdır.
Muhattem: Mozayik şeklinde harreli işlenmiş kumaş.
Muhayyer: Hareli kumaş.
Mukaddem’i Şam: XVI. yy. da Şam’da dokunan bır cins kumaş.
Murabba: XVI. y.y.da Ankara’da dokunan bir cins kumaş sof da denilir.
Muslin: İpekli, ince Musul kumaşı.
Musulin: Musul’da ipekten dokunan gayet ince bir tüldür. XVIII yy. da Avrupa ‘ya geçmiş, Avrupa’da da bunu taklit ederek kumaşlar dokunmuştur.
Münakkaş: Altın, gümüş ve iplikle işlenmiş arşın kumaş.
Müreccah: Lahur şalı. Desen ve tekniğine göre bu adı almıştır.
Müslin: İpekll, ince Musul kumaşı.

N

Nezkeb: Bir kadın başlığı başörtüsü.
Nila: Hindistan’da, ipek ve bitkisel elyaf karışımından dokunan bir tür kumaş.
Noolan: Kırgızca’da bir kumaşın adıdır.
Nootu: Kırgızca’da çuhaya verilen ad.

O

Opal: Pamuktan dokunmuş gayet ince ve düzgün bir kumaştır.
Organdi: Tülbent gibi oldukça sık dokunmuş şeffaf bir kumaştır.
Organze: Kadın giyimi ve süslemede kullanılan ince, şeffaf kumaş.
Organtin: Bir cins organze.
Osmani: Akşehir’de kullanılan, mor üzerine yer yer açık renk desenli kumaş.
Oyma: Çizme yapılacak Türkmen keçesi.

Ö

Önlük: Giyilmiş bir elbisenin önüne, peştemal gibi bağlanan kumaş.
Önnemen: Manisa bölgesinde yaygı, battaniye, elbise yapılan bir çeşit dokuma kumaş.
Örtü: Baş ve çehreyi örtmeye yarayan ince, kalın, şeffaf her nevi bez.
Övcül: Erzincan’da peştemala verilen ad.

P

Palaz: Manisa ağzında peştemal.
Pamuklu: Pamuk ipliğinden dokunmuş kumaş; kutnu da denir.
Panama: Bir cins keten kumaşın adı.
Pandora: Dokumundan küçük kabartmaları bulunan bir cins kumaş,
Papaze: Başörtüleri yapılan, organzeye benzeyen ve çiğ ipekle dokunmuş, sert, ince bir dokumadır.
Papazi: Gayet ince tül yahut ipekli organtin gibi bir kumaş adı. Kadın elbiselerinin yakalarına süs olarak konuldugu gibi, bu kumaştan hotoz da yapılırdı. Penbe, mavi, fıstık ve benzeri açık renkleri vardı.
Parhat: Çuvaşça’da kadife.
Parmag: Eskilerde çitari denilen kumaşa, Balıkesir yöresinde verilen ad.
Pası: Muğla yöresinde kalın, pamuklu bez.
Patiska: İnce ve düzgün beyaz bez. Halk arasında bugün de çok kullanılmaktadır.
Payendaz: Padişah bir şehre girerken atının ayağının altına atılan kumaşlara verilen ad.
Pazen: İçi havlı ve dışı perdahlı, desenli veya düz renkli kumaş. İlk fabrikası, 1580’de Fransa’nın Lyon şehrinde kurulmuş.
Pekin ipeklisi: Çin’de dokunan ipekli kumaşların bir çeşidi.
Pelengi: İrice, kara benekli nakışları olan kumaşlara ve bu kumaşlardan yapılan esvaplara verilen ad.
Peluş: Yün, pamuk, ipek, keçi kılı veya kuğu tüyünden yapılan, bir yüzü çok uzun tüylü, kadifeye benzer kumaş.
Penbebez: Pamuklu, gömlekli kumaş;
Penbeçul: Altı üstü pamuk ipliği ile dokunmuş, gömleklik ince bezin adı.
Penbezar: Altı pamuk ipliği ile bürümcük, üstü sırf bürümcük olan bir çeşit ince gömleklik bezin adı.
Perend: Düz renkli ipek kumaş ve atlas.
Perkal: Çok sık dokunmuş pamuklu bezdir. Özel bir apresi vardır.
Permeni: Tülbent.
Perzen: Çuvaşça’da ipek.
Pesenkli: Çitari adı verilen kumaş.
Pesma: Çuvaşça’da gömlek ve don dikilen bez.
Pestav: Elbiselik, çok ince çuhaya Çuvaşça’da verilen ad.
Peşmine: Yünden dokunmuş kumaş; yünden sofu hırkası.
Peştemal: Bele bağlanan ve vücudu örtmeye yarayan bez, futa. Esnaf peştemalı, hamam peştemalı ve kadınların sokağa çıkarken örttükleri car peştemallar vardır.
Peştembal: Peştemal.
Peştümal: Başa ve bele kuşanılan örtü. Karaburga, selaser, toplulu, mekikli çeşitleri vardır. Çorum’da pestanbal denir.
Pırpıt: Balıkesir’de bir kumaş nevinin adı.
Pırtı: Terekeme ağzında elbiselik kumaş.
Pike: Pamuk veya ipekten üstü kabartılı şekillerde dokunmuş kumaş. Kadın elbiseleri ve yelekler yapılırmış. Vaktiyle bu kumaşlar elde iğne ile kabartılı dikişler yapılarak hazırlanırmış.
Pir: Çuvaşça’da keten; bir nevi pamuklu dokuma.
Plaş: Çözgü ile yapılan havlı kumaşlardan uzun tüylü bir kadife.
Plis: Çuvaşçada bir nevi kadife,
Ponje: Düz, ince ve sık dokunmuş bir tür ipekli.
Pullu: Üstü pullarla işlenmiş kumaş.

R

Rapız: Kırgızca’da bir nevi kumaş.
Raşa: Vaktiyle bir nevi Nemçe (Avusturya) kumaşına verilen isim.
Rayon: Suni ipekli kumaş.
Reps: Üzerinde dokuma doğrultusunda fitiller olan (kumaş).
Revzeni: İpekten, elde dokunmuş, çiçekli ve Hindkari bir nevi kumaş; rüzeni de denir.
Reye: Çizgili çubuklu çizgileri olan (kumaş).
Rida: Kumaş nevi. Mısır ve Hindistan’da dokunanları vardı.
Rips: Poplin gibi fakat ondan daha kaba ve sert bir kumaştır. Yüzeyinde yan yana dizilmiş ve kumaş boyunca seri halinde çubuklar bulunan parlak yüzeyli bir kumaştır.
Rize bezi: Rize bölgesinde dokunan buruşuk görünüşlü bez.

S

Sadakor: Bursa’da dokunmuş bir kumaş, sade arşın kumaş:
Sakangor: Yaşmak yapılan bir kumaş ciınsi.
Salaşpur: Vaktiyle Hindistan’da Salaşpur şehrinde dokunan hir nevi bezi takIiden, Avrupa’da dokunan, ince ve seyrek telli astarlık bez.
Sandal: lpekli-pamuklu eski bir kumaşın adı. Yollu olan bu kumaşın bir yolu ipek, bir yolu pamuk idi. Dallı ve beneklileri de vardı.
Sarpay: Kırgızca’da erkek kaftanı ve bunun yapıldığı kumaş.
Sarpenke: Kırgızca’da iyi cins renkli bez.
Saten: Parlak ipek kumaş; atlas da denir.
Satin: Kırgızca’da saten.
Saye: Şayak nevinden kalınca kumaş.
Sedhrek-böz: Seyrek bez.
Sehrenk: Eski ipekll kumaşlardan birinin adıdır; üç renklidir.
Selanik çuhası: Selanik’te dokunan bir nevi kumaşın adıdır.
Selimiye: Avrupalıların brokar dedikleri ipekll kumaş. Sırmalı ve üzenüri çiçek tezyinatlı çok güzel bir kumaştır. LII. Selım zamanında Üsküdar’da, Ayazma camii civarındaki tezgâhlarda dokunurmuş. Yalnız İstanbul haremlerine satılır, kadın elbiseleri yapılırmış.
Seraser: İpekli ve baştanbaşa her tarafı altın ve gümüş tellerle işlenmiş eski ve çok kıymetli bir kumaşın adıdır. XVI. y.y. da İstanbul’da çok tutulmuştur. İhsan olunan hil’atlerde ve ağır, kıymetli kürk kabı olarak kullanılmıştır. Bu kumaşın hass-ül has seraser, vezir seraseri, beylerbeyi seraseri, evsat seraser, edna seraser adıyla beş çeşidinin yapıldığı kayıtlardan anlaşılmıştır.
Sereng: Üç renkli bir nevi işlemeli ipekli kumaş.
Sereng-i Bursa: Bursa işi bir cins kumaş. Bilhassa XVI. y.y. da dokunmuştur.
Sereng-i İstanbul: XVI. yy. da dokunan İstanbul işi bir kumaş.
Serenk: Sırma tel yerine sarı ipek kullanılarak yapılan, çiçekli veya benekli kumaş. Sevaiye benzer, yalnız daha kalın ve daha zengin malzemesi vardır.
Serez bezi: Rumeli’de Serez’de dokunan bir nevi bez.
Serj: Çapraz dokunmuş bir dokuma.
Serpme çul: Nakışlı bir çeşit çul.
Sersaleme: Tülbent.
Setari: Kumaş adı.
Sevai: İpekli kumaşlardan birinin adıdır.
Sevayi: Çeşitli süslerle, ipek ve klaptanla dokunmuş, ipekli bir kumaşın adıdır. Bazı çeşitleri: sakızlı, allı, direkli, beyazlı, takatuka, mık teepsi.
Sık dokuma: İplikleri birbirine yakın ve sıkıştırılmış olarak dokunan bez.
Silecek: Bursa işi işlemeli hamam havlusu.
Siyam kumaşı: Siyam’da dokunan bir nevi kumaş. xıv. LOUIS zamanında Siyam’dan gelen elçiler Fransa’ya getirmişlerdir.
Sobalı: Çorum’da direkleri dört parmak eninde bir çeşit donluk kumaşa verilen ad.
Sobramani: Kaputluk yeşil bir çuhanın adı.
Sof: Tiftik yününden ve keçi kılından dokunmuş kumaşın ve bundan yapılan cübbenin adı. Eskiden Üsküp ve Erzincan’da dokunmuştur, En makbulü tiftik keçisi kılından dokunan Ankara sofu idi. Siyah ve beyaz renk üzerine dokunmuştur.
Soğuk bez: Ketenden, sık dokunmuş, ince, beyaz bez. Bu nevi bezIer Musul’da yapıldığı için Musuli de denir.
Sopalı: Yol yol renkli kalın çubuklan olan kumaşlar hakkında kullanılır.
Stofa: Zerbaft denilen kumaşın çiçekli ve çubuklu desenlisi.
Sura: Atkı iplikleri diyagonal şekilde dokunmuş, düz veya perdahlı görünüşlü bir kumaştır. Yumuşak, ince bir tür ipekli kumaş.
Surp: Kırgızca’da kaba kumaş adı.
Suyambu: Kırgızca’da bir nevi bez.
Süknö: Kırgızca’da çuhaya verilen ad.
Sündüs: Eski bir ipekli kumaş. Altın ve gümüş tellerle işlemeli ve nakışlı olarak dokunur; bu kumaştan elbise ve kaftanlar yapılırdı.
Sündüz: Giresun ağzında yumuşak bir kumaş nevi.
Süre: Kadın ve gelin elbiselerine ait ince, ipekli bir kumaş. Muhtelif renklerde olup, fitilli ve düz olarak iki teknikte işlenmiştir.

Ş

Şahbenek: Sırma tel yerine sarı ipek kullanılarak yapılan, çiçekli veya benekli kumaş.
Şahi: İnce patiska nevinden bir bez. Mermer veya mermerşahi de denir.
Şah-ı benk: Atlas üzerine zerbeft çiçekli kumaşlardan birinin adıdır.
Şahi benek-i İstanbul: XVI yy. da İstanbul’da dokunan bir kumaş ismi.
Şahnik: Bursa’daki tezgâhlarda dokunan bir cins kumaş.

Şal: 1-Türklerde yünden dokunmuş, ince elbiselik kumaşa denir.

1. Tosya şalı v.s.
2. En güzelleri İran ve Hindistan’da dokunmuş olan kıymetli bir yün kumaşın adı. İpek ve pamuktan dokunmuş olanları da vardır. Şal, Keşmir keçisi denilen bir keçinin çok makbül yünü ile dokunmuş ve çubuklar arasında resmedilmiş çiçek ve badem motileri ile kendine mahsus güzelIikte bir kumaştır.
3. Omuza ve başa örtülen büyücek ipek ve yün kumaşlara da denir.

Şalakî: Şal taklidi kumaşlara verilen isim. Kadın elbisesi, hırka yapılırdı. Çerkeziye ve buhurlu denilen nevileri de vardır.
Şalaşu: Bir çeşit Çin dokuması.
Şali: Keşmir keçisi yününden dokunmuş, ince ve makbül bir kumaş. Çiçeklilerinde şaldaki çubuklar bulunmazdı. Top olarak değil, arşın ile satılırdı.
Şalpar: Kırgızca’da, Rusça adı kumaç olan kırmızı bir pamuklu kumaş.
Şam kumaşı: Şam ‘da dokunan bir nevi kumaş. Çizgilisine şam kitabisi denir.
Şampırı: Sivas köylerinde patiska.
Şaplama: Bilecik’te bir çeşit kumaş adı.
Şarmöz: Kalın, diğer cinslere nazaran daha az parlak, çok dökük bir cins satendir.
Şayak: Çuhadan daha seyrekçe ve iplikleri verev olarak dokunan dimi nevinden ince yün kumaş.
Şayı: Kırgızca’da bir kumaş adı.
Şayka: Bir cins kumaş; bu kumaştan elbise.
Şela-pir: Seyrek dokunmuş bir beze, Çuvaşça’da verilen ad.
Şeş: Güney köylerinde fesin üstüne örtülen mavi krep veya beyaz oyalı bir örtü.
Şeştari: Altıparmak kumaşının başka bir cinsi olup, şitari, çitari, balkaymak gibi adlar da alan bir kumaş. Yollu yollu olup, Şam’da dokunan bu kumaşın her rengi bulunur.
Şeytan bezi: Erkek elbisesi yapımında kullanılan kadife dokunuşlu bir tür pamuk kumaş.
Şırdak: Kırgızca’da tekimat denilen ve nakışlarla bezenmiş olan keçe.
Şifon: İpek iplikle dokunmuş ince, şeffaf kumaş.
Şile bezi: Özellikle Şile’de dokunan, düz veya desenli, ince kumaş.
Şifon: Kadınların, özellikle gece elbisesi yaptıkları, ince, yumuşak, şeffaf kumaş.
Şip: Çözgüsü ince tel ve atkısı ipek olan bir kumaştır. Bugünkü lamelere benzer.
Şönil: Döşemelik olarak kullanılan kadifemsi kumaş cinsi.
Şutof: Köstence Türkleri ağzında bir çeşit yün kumaş ismi.

T

Taar: Kırgızca’da kaba yünlü kumaş.
Tabar: Kırgızca’da bir nevi kumaş.
Tafta: Dokumu zamanımıza kadar gelmiş, ince ipekli, parıldayan bir kumaştır.
Tahaklı: İzmir dolaylarında patiskaya verilen ad.
Tahçek: Bir çeşit Çin ipeği.
Taka: Eskiden gelin elbisesi dikilirken kullanılan telli ve kalın Ipekli kumaş. Bilhassa Kütahya ve İzmır’de kullanılırdı.
Takamaka: Adi kumaş, bir nevi telli gaz (ince bez) adıdır.
Tansif tülbent: Tülbent neviinden birinin adıdır.
Taraklı atlas: Kumaş adı. Sadrazarnın padişaha verdiği hediyeler arasında adı geçer.
Taray: Çuvaşça’da ince ve güzel bez.
Tarlatan: Muslinden daha ince ve döküktür. Muslinin kullanıldığı yerlerde kullanılır.
Tartamak: Manisa bölgesinde tülbent, yemeni bez gibi şeyler.
Tavar: Uygurca’da bir çeşit Çin kumaşı.
Taypa: Kırgızca’da muslin kumaşa verilen ad.
Tefecik: Kayseri’de el tezgâhlarında yün ipliğinden örülen kumaş.
Tefeli bez: Atkılan üzerine çok tefe vurularak dokunmuş sık bez.
(Tefe: Tezgâhlarda iplik sıkıştıran hareketli parça.)
Tekstil: Mensucat.
Tela: Elbiselerin kol, yaka, kemer içlerine konulan ve sertlik sağlayan kumaş,
Telli: Aralarında sırma teller olan tül gibi ince kumaş. Vaktiyle en çok Bursa’da dokunmuştur. Ayrıca bk.Hare.
TelIi gaz: İnce bez. bk, Takamaka.
Telli kumaş: Madeni parlak tellerle som veya karışık dokunmuş kumaş. Som olanlarına seraser denir.
Telli mantin: Giresun ağzında, klaptanla işlenmiş ipekli kumaş.
Tem: Çuvaşça’da elbise, kumaş.
Temeldevren: Yarısı iplik, yarısı krepten bir türlü kumaş; üzerine sırma işlenmiş kadife elbise.
Tenzüyi: Cinsi ne olursa olsun, nefti renkli kumaşlara ve o renk kumaştan yapılan elbiselere verilen ad.
Tepebaş: Keten üzerine renkli sırma ile işlenmiş çiçekli kumaş.
Tepebaşı: Düz canfes üzerine klapdanı kara pulla tutturulmuş, buzlu işlemeli kumaşın adı.
Teri: Uygurca’da deri.
Tıpılıs: Kırgızca’da bir nevi kaba bez, Tiflis bezi,
Tırıyke: Kırgızca ‘da triko; yünlü kumaş,
Tifin: Tokat’ta köylülerin giydiği, karamandol da denilen bir çeşit kumaş.
Tiftik: Ankara’nın tiftik keçisi kılından dokunmuş tüylü kumaş.
Tik: Kırgızca’da bir çeşit keten bezin adı.
Timi: Don ve çamaşır yapılan bir çeşit bez.
Tiril Tiril: Titrer gibi dalgalanan, ince (kumaş).
Tişu: İnce kumaş.
Tokat tekerli: Bir nevi yemeni, kumaş.
Tonluk: Elbiselik kumaş,
Tonuzlu bezi: Denizli bezi de denilen bir kumaş.
Torgun : .Kırgızca’da bir çeşit ipekli kumaş.
Torko: Kırgızca’da bir çeşit ipekli kumaş.
Torku: Uygurca’da ipek kumaş,
Trabzon bezi: Şehirlerde avam takımının ve uşakların iç gömlek ve iç donlarının yapıldığı çamaşırlık kaba bezlerden birinin adı; dokunduğu şehre nispetle anılır.
Triko: Dokuma.
Tubar: Kırgızca’da Çin ipeği.
Tull: Alm. Tül.
Turku: İpek kumaş.
Tül: İnce delikli, pamuk veya ipek dokuma.
Tülbent: İnce pamuklu bez.
Tüvit: Taranmış yünden yapılan, çoğu iki renkte, spor giyecekler yapımında kullanılan kumaş türü.
Tweed: Yüzü kabarık olarak dokunmuş yünlü kumaş, tüvit.

U

Uatin: Elbisenin astarıyla kumaşın arasına konan atılmış ve bastırılmış yün, pamuk veya ipekli bir kumaştır.
Uçtu: Afyon ağında, krep, renkli tülbent.
Uçtum: Kars ağında, gayet ince ipek tül.
Uştu: Alına süs için sarılan kumaş.

Ü

Üsküfe: Büyük dalları bütün kumaşı kaplayan, ipekli ve sırma ile işlenmiş kumaş, Güllü, direkli, gümüşlü olanları vardır.
Üstüfe: Safranbolu’da ipekli bir kumaşa verilen ad.

V

Vala: 1- El tezgâhlarında, siyah yünden dokunan, kalın ve aynı zamanda ensiz kumaşa, Yozgat ve Kastamonu’da verilen ad.

• Erzurum, Kars ve Urfa’da ipekli başörtüsü.
• Ekseriyetle iki renkli olup, elbiselik olarak kullanılan ince ve kıymetli bir cins dokuma kumaş.

Valde: Lahur şalı; desenine göre bu adı almıştır.
Vale: İnce ve kaygan, başörtülük kumaş.
Vato kırması: Kardinal elbiselerinin arkasında sarkan büklümlü kumaşın benzerlerine ve kırma biçimine verilen ad.
Vele: Renkli ipek bez, kumaş parçası.
Velidi: Konya bölgesinde pamuklu beledi kumaşa verilen ad; bk. Beledi.
Vual: İnce numara, gaze edilmiş, yüksek bükümlü penye iplikten seyrek olarak dokunmuş bir pamuklu kumaş tipidir.
Vurin: Çok ince bir İran ipeği.

Y

Yalınkat: bk. Bürümcük.
Yanardöner: Bakıldığı noktaya göre değişen renklerde görülecek şekilde, çeşitli renkte ipeklerle, özellikle mor ve sarı dokunmuş kumaşların adı. Ayrıca bk. Bukalemun, Canfes.
Yabolu kebesi: Tüylü bir cins kebe.
Yaşıl yerlig barçın: Yeşil yüzlü ipek kumaş.
Yatık: Arışı yünden, argacı pamuktım dokunmuş kumaş.
Yatuk: Yatık.
Yazma: Üstüne boya ve fırça ile renkli bezemeler yapılmış bez. Bunun için tahta kalıplar kullanılır.
Yemeni: Kalıpla basılıp, elle boyanmış tülbent.
Yırtım: Basma, bez.
Yırtma: Tülbent.
Yirtmeç: Çorum’da beyaz tülbende verilen ad.
Yurun: İpek kumaş parçası.
Yünbasma: Donluk bir çeşit kumaş. Güllü, çiçekli çeşitleri vardır.
Yüzünatma: Muğla’da, atkısı ipek, çözgüsü iplik olan gömleklik beze verilen ad.

Z

Zefir: Genellikle gömlek yapmakta kullanılan, çizgili, ince bir pamuklu kumaş.
Zenana: Ev giysileri ve sabahlık yapımında kullanılan bir tür kumaş. İpekli ya vda pamuklu, dökümlü bir kumaş.
Zemistaniye: Padişahın her yıl Yeniçeri ağası başta olmak üzere tüm ocak ağalarına ve yeniçeri kâtibine dağıttığı kışlık kumaş ya da giysi.
Zerbaft: XVI yy da bazı motifleri sırma ve altın tellerle dokunan kumaş, Bunlara altınlı kadife, müzehhep kemha adı da verilir. Venedik kumaşları da denir ve padişahlara getirtilirdi. Ayrıca bk. Stofa.
Zerbeft: Atkısı ve çözgüsü altın sırmadan olan bir kumaştır. Zerbaf veya zerbaft da denir ve padişahlara getirilirdi. Agır ve pahalı kumaşlardandır.
Zerdüz: Sırmalı, klaptanlı kumaş.
Zertari: Altın tel ve sırma ile işlenmiş veya dokunmuş kumaşlara verilen isim.
Zolah: Terekeme ağzında, kumaş nevinden eşya üzerindeki çizgilere ve böyle çizgili kumaşlara verilen isim.
ZÜNKÜM: Bir çeşit Çin ipeklisi.